ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜπορεί να μην το πιστεύετε αλλά είχαμε και στην Ελλάδα βρυκόλακες. Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παράσταση που έχει στήσει ο Κωνσταντίνος Ντέλλας και η ομάδα του bouλouki στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, έρχεται να μας αποκαλύψει ιστορίες και λεπτομέρειες που οι περισσότεροι δεν γνωρίζαμε.
Μέσα από ένα ταξίδι έρευνας στη μεσαιωνική και νεότερη ελληνική γραμματεία, η παράσταση, «Ο Έλλην Βρυκόλαξ» επιχειρεί, να μας φέρει σε επαφή με αυτά τα μυστηριώδη όντα, όπως τα συναντά κανείς στο έργο ξένων περιηγητών, λαογράφων, ποιητών αλλά και στις μαρτυρίες απλών καθημερινών ανθρώπων μέσα από τοπικές εφημερίδες ή αστικούς μύθους. Παράλληλα, μας ξεναγεί στα άδυτα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά καθώς η παράσταση από σκηνή σε σκηνή μεταφέρει τους θεατές από τον ένα χώρο του θεάτρου στον άλλο.
Τρεις ηθοποιοί με κύριο όργανό τους την μουσικότητα του λόγου αλλά και το σώμα τους δίνουν θεατρική υπόσταση σε κείμενα κατεξοχήν αφηγηματικά. Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Κωνσταντίνος Ντέλλας φανέρωσε στο δημοσιογράφο του Euronews, Γιώργο Μητρόπουλο τα μυστικά των Βρυκολάκων αλλά και άγνωστες πτυχές της ελληνικής παράδοσης.
-Κωνσταντίνε, ποια ήταν η αφορμή που σε οδήγησε να ασχοληθείς με το συγκεκριμένο θέμα;
Αφορμή για την αρχική ιδέα της παράστασης, υπήρξε ένα κείμενο του Francois Richard που διάβασα, μελετώντας περιηγητές που είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα προεπαναστατικά, του οποίου απόσπασμα υπάρχει και στην παράσταση. Αυτός ο Γάλλος ιερέας, όντας σε αποστολή εκκαθολικισμού των Ελλήνων, γύρισε σε πολλά νησιά του Αιγαίου με έδρα τη Σαντορίνη και κατέγραψε πολλά γεγονότα βρυκολακιάσματος και αντιμετώπισής του από το σύνολο.
Οι εικόνες που έρχονταν μπροστά μου την ώρα που το διάβαζα, ήταν σκηνές από εκταφές νεκρών, κάψιμο καρδιών και ομαδικών παρακρούσεων. Με εντυπωσίασε γιατί μέχρι τότε δεν είχε τύχει να διαβάσω κάποια ανάλογη μαρτυρία τόσο ακραίων φαινομένων στον ελλαδικό χώρο.
-Ποια ήταν η έρευνα που έκανες;
Η έρευνα που ακολούθησε εξελίχθηκε ανάμεσα σε κείμενα περιηγητών, αστικούς μύθους από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, άρθρα από τοπικές εφημερίδες, λογοτεχνία, λαογραφία και εκκλησιαστική γραμματεία. Ευτυχώς, το διαδίκτυο μέσα από διάφορα forum και ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες βοηθάει πάρα πολύ στη μελέτη διαφόρων εξειδικευμένων θεμάτων, όπως το συγκεκριμένο. Αυτό, σε συνδυασμό με την ανάλογη βιβλιογραφία, συνετέλεσε στο να μαζευτεί ένας αξιόλογος όγκος κειμένων, από τον οποίο ακολούθησε η τελική επιλογή που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της παράστασης.
-Πώς γεννήθηκε η λέξη Βρυκόλακας στην ελληνική γλώσσα και πότε την πρωτοσυναντάμε;
Υπάρχουν πολλές ονομασίες κατά τόπους για τον βρυκόλακα, όπως βορβόλακας, βουρδούλακας, τυμπανιαίος, καταχανάς κλπ.
Ο Κοραής αποδίδει τη λέξη «βορβόλακας»στη Μορμολύκη ή Μορμώ, μυθολογικό ον, που σύμφωνα με την παράδοση, αποτελούσε φόβητρο των μικρών παιδιών, καθώς τα δάγκωνε όταν αυτά ήταν άτακτα και τα άφηνε κουτσά. Ενώ η λέξη «βρυκόλακας» μπορεί να προέρχεται και από τα «βρίκελα», είδος προσωπείου. Επίσης, για τον Λέοντα Αλλάτιο και τον Φραγκίσκο Πουκεβίλ προκύπτει από το συνδυασμό των λέξεων «βούρκα», δηλαδή έλος, και «λάκκος». Άλλοι το θέλουν να προέρχεται από το σλάβικό «βουκοσλάκ», άλλοι από το βουλγαρικό «βιρκολάκ», ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι πιθανότατα, η λέξη «βρυκόλακας» να προέρχεται από την ελληνική λέξη «βρύκομαι», που σημαίνει εσθίομαι, δηλαδή καταναλίσκομαι, τρώγομαι.
-Σύμφωνα με με αυτά που διάβασες στα κείμενα που αφορούν την ελληνική παράδοση πότε γίνεται κανείς Βρυκόλακας και πώς τον σκοτώνουμε τελικά;
Ανάλογες με τις δοξασίες και προκαταλήψεις κάθε τόπου είναι και οι κατηγορίες των ανθρώπων που έχουν σοβαρές πιθανότητες να γίνουν βρυκόλακες. Αυτοί που έχουν γεννηθεί ή η σύλληψή τους έγινε ιερή μέρα, οι αιρετικοί, οι επαγγελματίες μάγοι, αυτοί που εν ζωή ενεργούν προς ζημία του συνόλου, οι αφορισμένοι και όσοι πέθαναν και οι κηδεία τους έγινε με λάθος τρόπο ή κάποια παράλειψη, είναι μερικές «υψηλού κινδύνου» ομάδες.
Ο τρόποι που μπορεί να εξοντωθεί ένας βρυκόλακας κυμαίνονται από τους πιο εύκολους, όπως η χάραξη συμβόλων από κερί, μέλι ή κόκκινη μπογιά σε πόρτες και παράθυρα ή η τοποθέτηση σταυρών από καλάμια ή δίχτυ από κόκκινη κλωστή στους τοίχους, έως τους πιο δραστικούς, όπως η φωτιά, το ξύλινο παλούκι, ο αποκεφαλισμός του πτώματος, το ζεμάτισμα και κάψιμο της καρδιάς, τα καρφιά στους λαγόνες και την καρδιά και πολλά άλλα.
Και, φυσικά, μην ξεχνάμε και τα όπλα που δίνει η ίδια η φύση, όπως ο ήλιος και το θαλασσινό νερό. Γι αυτό και πολλές φορές τα πτώματα των βρυκολακιασμένων μεταφέρονταν σε μικρά νησάκια. Ο βρυκόλακας δεν μπορεί να περάσει το νερό και να βλάψει το κοινωνικό σύνολο. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλά χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας ανάμεσα στο χωριό και το νεκροταφείο περνάει ποτάμι.
-Με ποιο τρόπο έδωσες θεατρική πνοή στα κείμενα που διάβασες; Ποιος είναι ο ρόλος της μουσικής και του τραγουδιού σε όλα αυτά;
Αρχικά, ένα μεγάλο στοίχημα στην επιλογή και αντιμετώπιση των κειμένων ήταν να μην κατευθυνθεί προς οποιαδήποτε πλευρά, η παράσταση. Γι αυτό και ο άξονας φτιάχτηκε με το σκεπτικό να ακουστούν όλες οι απόψεις, τόσο αυτών που πιστεύουν, όσο και αυτών που αμφισβητούν την ύπαρξη των βρυκολάκων, αλλά και να υπάρχει δείγμα από όλα τα είδη (ποίηση, λογοτεχνία κλπ). Λειτουργώντας σαν άνθρωπος κυρίως με τις εικόνες, το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό για την αισθητική της παράστασης ήταν οι αιγυπτιακές μούμιες της ελληνιστικής περιόδου με τα περίφημα ζωγραφιστά πρόσωπα, τα γνωστά «φαγιούμ». Όπως στις συγκεκριμένες μούμιες βλέπεις όλο το σώμα λευκό και το πρόσωπο μόνο ζωγραφιστό με διάφορα χρώματα, έτσι ακριβώς φτιάχτηκαν τα πάντα σε αυτή την παράσταση, από τα ενδύματα έως τον τρόπο που δουλεύτηκαν τα κείμενα σε συνδυασμό με τις μουσικές: ένας καμβάς, μια παρτιτούρα, μια εγκεφαλική προσέγγιση κινήσεων σε συνδυασμό με καρδιακούς ήχους που «χτυπάνε» στο συλλογικό ασυνείδητο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ-Υπήρχε κάποια ιστορία ή ένα στοιχείο που σε εντυπωσίασε σε όλα αυτά που βρήκες και αξίζει να το ξεχωρίσεις;
Δουλεύοντας ένα κείμενο, το οποίο αναφέρεται σε μια ομαδική παράκρουση που έπιασε τους κατοίκους της Μυκόνου το 1700, σε συνδυασμό με μια άλλη μαρτυρία για μια τελετή εξορκισμού – όπου η απόδειξη για το ότι ο νεκρός έχει βρυκολακιάσει είναι η «άρνηση» στην εντολή του επισκόπου να φάει από κάποια φαγητά που έχουν ακουμπήσει στον τάφο του – μου ήρθε στο μυαλό ένα κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι από τη συναυλία που έκανε με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 22 Φεβρουαρίου του 1993. Το κείμενο αυτό, που υπήρχε στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας, είχε τον υπότιτλο «οι βρυκόλακες επιστρέφουν» και αναφερόταν στο φαινόμενο της εξάπλωσης του νεοναζισμού στην Ευρώπη. Εκεί, ανάμεσα σε άλλα, υπήρχαν τα εξής: «Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία. Και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. […]Κι είναι φορές που το κτήνος πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή «λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων», σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου, που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες». Το συνειρμικό παιχνίδι εκείνης της στιγμής, είναι το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό, όταν αναλογίζομαι όλα αυτά που έχω διαβάσει.
-Η παράσταση οδηγεί το θεατή σε διάφορους χώρους του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Γιατί χρησιμοποιήσατε αυτό το «σχήμα» παρουσίασης;
«Ο Έλλην Βρυκόλαξ» παρουσιάστηκε πρώτη φορά πέρυσι στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη, ανάμεσα σε προτομές και επιτύμβιες στήλες. Όπως τότε, έτσι και τώρα, ο θεατής καλείται να αφεθεί, όσο επιτρέπει στον εαυτό του, σε έναν χώρο και σε τρία όντα να του μιλήσουν και να τον ταξιδέψουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, μέσα στον δικό τους κόσμο. Στο χώρο αυτό, μπορεί να έλθει ξανά για να δει κάποια παράσταση, ξέροντας ότι θα πάρει το εισιτήριό του και θα καθίσει σε μια ορισμένη θέση. Όταν έλθει όμως, θα θέλαμε να περάσει από το μυαλό του ότι κάποια στιγμή περπάτησε σε ημιφωτισμένους διαδρόμους και ότι σε κάποιον εξώστη μπορεί να υπάρχουν αυτά τα όντα ακόμα εκεί.
-Τι πιστεύεις τελικά; Υπάρχουν Βρυκόλακες στην Ελλάδα;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΧαμογελώντας θα σου πω ότι όσο ακόμα χτυπάμε ξύλο, θα υπάρχουν και οι βρυκόλακες στην Ελλάδα.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Σκηνοθεσία – Διασκευή Κειμένων: Κωνσταντίνος Ντέλλας
Παίζουν: Μαρία Μπαγανά, Κωνσταντίνος Ντέλλας, Έλενα Γεωργίου
Πρωτότυπη μουσική – Επεξεργασία Ήχου: Παναγιώτης Γεωργοκώστας
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕνδυματολογική Επιμέλεια: Ντιάνα Νοτάρογλου
Παραστάσεις Δευτέρα και Τρίτη
Ώρα έναρξης 21:00 – Διάρκεια παράστασης 65 λεπτά
Τιμές εισιτηρίων: 12€, 10€ (φοιτητικό). Μόνο 60 θεατές σε κάθε παράσταση.
Μέχρι 11 Φεβρουαρίου (εκτός από 20 Ιανουαρίου)
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤαμεία Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, Ηρώων Πολυτεχνείου 32, τηλ. 210.4143310-320 (καθημερινά: 10.00-13.00 & 16.00-20.00)
site www.dithepi.gr
Ticket Services: Πανεπιστημίου 39 (Στοά Πεσμαζόγλου)
Online: http://www.ticketservices.gr/en/events/?eventid=937
Τηλεφωνική αγορά: 210 7234567
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΓιώργος Μητρόπουλος