Το αυταρχικό καθεστώς Λουκασένκο και τα αδιέξοδα της Λευκορωσίας

Στις 25 Μαρτίου, χιλιάδες πολίτες συγκεντρώθηκαν στο Μινσκ, την πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, για να γιορτάσουν την εκατονταετηρίδα από την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Εθνικής Δημοκρατίας της Λευκορωσίας. Η Η Λευκορωσία έμεινε για λίγο ανεξάρτητη, λόγω της κατάκτησής της στη συνέχεια από τη Σοβιετική Ένωση.

Είναι ένας ανεπίσημος εορτασμός, καθώς η επέτειος δεν αναγνωρίστηκε ποτέ επίσημα από το καθεστώς του σημερινού προέδρου της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο. Πρώτη φορά όμως επιτράπηκαν εορταστικές εκδηλώσεις, σημάδι ίσως ότι κάτι αλλάζει. Η επίσημη ημέρα ανεξαρτησίας είναι η 3η Ιουλίου, που σχετίζεται με την απελευθέρωση του Μινσκ από τις ναζιστικές δυνάμεις, το 1944.

Για πολλούς όμως η 25η Μαρτίου, είναι το αληθινό σύμβολο, που αναδεικνύει την ταυτότητα της χώρας. Όπως και η λευκή και κόκκινη σημαία, την οποία κρατούν πολλοί στις εκδηλώσεις, η οποία αντικαταστάθηκε από τον πρόεδρο της χώρας, Αλεξάντερ Λουκασένκο το 1995.

Η σημαία αυτή χρησιμοποιείται μόνο αυτή την μέρα, στο πλαίσιο των εορτασμών. Ένας από τους διαδηλωτές τονίζει: «Ελπίζω ότι αυτή θα είναι η αφετηρία της δικής μας, νέας ανεξαρτησίας. Γιατί οι Λευκορώσοι δεν είναι ελεύθεροι στην Λευκορωσία».

Η εκδήλωση συγκέντρωσε χιλιάδες πολίτες σήμερα στην πλατεία. Αλλά τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν τόσο ομαλά για όσους προσπάθησαν να διαδηλώσουν αλλού σήμερα το πρωί σε άλλα σημεία της πόλης.

Μια ώρα πριν την αρχή των εορτασμών, μια άλλη εκδήλωση που είχε απαγορευτεί από τις αρχές δεν κράτησε πολύ. Αρκετοί αντιφρονούντες και απλοί πολίτες μαζεύτηκαν σε ένα άλλο σημείο της πόλης, για να κάνουν πορεία μέχρι το κέντρο της πόλης, όπου γίνονταν οι εορτασμοί. Μάταια, καθώς άρχισαν οι συλλήψεις. Οι διαδηλωτές προσπαθούν να κάνουν πορεία προς το σημείο των επίσημων εορτασμών της ανεξαρτησίας, αλλά συλλαμβάνονται, ο ένας μετά τον άλλο.

Δεκάδες πολίτες συνελήφθησαν εκείνη την ημέρα στο Μινσκ και σε όλη τη χώρα. Μια από τις διαδηλώτριες διαμαρτύρεται: «Σήμερα είναι γιορτή. Γιατί συλλαμβάνουν τον κόσμο; Όχι. Έχουμε πραγματική δικτατορία. Δεν έχουμε ελευθερία της έκφρασης, ούτε αξιοπρεπείς δουλειές για τους πολίτες».

Μικαλάι Στάτκεβιτς - Ηγέτης της Αντιπολίτευσης

Υπάρχει μια έντονη δυσφορία στον κόσμο. Ο Μικαλάι Στάτκεβιτς, ήταν υποψήφιος για την προεδρία στις εκλογές του 2010.

Τον συναντήσαμε λίγες μέρες νωρίτερα στο σπίτι του, με τη γυναίκα του Μαρίνα. Το ζευγάρι δεν έχει βγει από το σπίτι του για αρκετές μέρες, για να αποφύγει μια πιθανή σύλληψη, πριν τις εκδηλώσεις της 25ης Μαρτίου. Είναι υπό συνεχή παρακολούθηση. Στο σπίτι τους το ραδιόφωνο είναι μόνιμα ανοιχτό.

«Έχουν βάλει κοριούς. Κάνουμε θόρυβο για να μας ακούν λιγότερο» εξηγεί η γυναίκα του.

Ο Στάτκεβιτς συνελήφθη κατά τη διάρκεια της αστυνομικής καταστολής των μαζικών διαδηλώσεων ενάντια στην επανεκλογή Λουκασένκο το 2010. Απελευθερώθηκε μαζί με άλλους πολιτικούς κρατούμενους το 2015. Αυτό οδήγησε στην άρση της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών κυρώσεων κατά της Λευκορωσίας.

Η καταστολή και ο αυταρχισμός δεν έχουν σταματήσει, όπως καταγγέλει ο Στάτκεβιτς, ο οποίος πέρασε συνολικά οκτώ χρόνια στη φυλακή:

«Η χώρα μας δεν είναι ελεύθερη. Οι πολίτες δεν έχουν καμιά επιρροή σε όσους ασκούν εξουσία. Υπάρχουν ακόμη πολιτικοί κρατούμενοι, που υπόκεινται σε βασανιστήρια. Αυτή η χώρα στραγγαλίζει τους πολίτες της. Είναι δύσκολο να αναπνεύσεις εδώ. Ο φόβος κυριαρχεί μόνιμα. Εάν κανείς δεν τολμά να μιλήσει για ελευθερία στη χώρα, εάν κανείς δεν αγωνιστεί για αυτήν, τότε ο κόσμος θα ξεχάσει ότι υπάρχει. Η κοινωνία είναι διαλυμένη και η χώρα έχει γίνει εύκολη λεία για οποιαδήποτε ξένη δύναμη.

Τώρα ο Λουκασένκο υποστηρίζεται από τον Πούτιν και ο Πούτιν είναι πιο δημοφιλής από τον Λουκασένκο στην Λευκορωσία. Αυτό κάνει το σενάριο της προσάρτησης της Λευκορωσίας πολύ εύκολο και ελκυστικό για τον Πούτιν. Επιθυμούμε ένα φυσιολογικό μέλλον για τη χώρα μας. Γι' αυτό και θα συνεχίσουμε να διαδηλώνουμε».

Η συνέντευξη ξαφνικά διακόπτεται από ένα τηλεφώνημα. Τρεις από τους βασικούς πολιτικούς αντιπάλους του Λουκασένκο έχουν συλληφθεί. Ο Στάτκεβιτς συλλαμβάνεται τέσσερις μέρες αργότερα, μπροστά στο σπίτι του, ενώ προσπαθούσε να συμμετάσχει στη διαδήλωση και την πορεία, για τις εκδηλώσεις για την ημέρα ανεξαρτησίας.

Οι περισσότεροι από όσους συνελήφθησαν εκείνη την ημέρα, αφέθηκαν ελεύθεροι το ίδιο βράδυ.

Η καταστολή της φετινής διαμαρτυρίας ήταν λιγότερο βίαιη σε σχέση με την περσινή. Χιλιάδες πολίτες είχαν συμμετάσχει στις διαδηλώσεις που οργάνωσε η αντιπολίτευση για αρκετές εβδομάδες, ενάντια σε ένα κυβερνητικό διάταγμα που επέβαλε φόρο σε όσους δούλευαν λιγότερο από έξι μήνες τον χρόνο, τον επονομαζόμενο και «φόρο για τα παράσιτα».

Συνελήφθησαν εκατοντάδες απλοί πολίτες, ακτιβιστές, δημοσιογράφοι. Το διάταγμα καταργήθηκε από την κυβέρνηση στις αρχές αυτής της χρονιάς.

Βλαντιμίρ- Ντμίτρι Συνδικαλιστική Ένωση των εμπόρων REP

Το επόμενο ραντεβού είναι στα γραφεία της REP, της μόνης ανεξάρτητης συνδικαλιστικής ένωσης της χώρας. Εδώ προσφέρουν υποστήριξη και νομικές συμβουλές σε όσους αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Ο Βλαντιμίρ Ντμιτρίεβιτς, πρώην μηχανικός, και ο Ντμίτρι Ντενίσοφ πολιτικοποιήθηκαν, όταν μπήκαν στο στόχαστρο του νέου φόρου για τα παράσιτα. Ο Βλαντιμίρ Ντμιτρίεβιτς κατέβηκε για πρώτη φορά στη ζωή του σε πορεία το 2017:

«Με συνέλαβαν. Με έβαλαν σε κελί χωρίς φως, χωρίς εξαερισμό, χωρίς εξηγήσεις, χωρίς δικηγόρο, χωρίς κανένα δικαίωμα να μιλήσω με τους συγγενείς μου. Μου επεβλήθη το μεγαλύτερο πρόστιμο που οριζόταν, 350 Ευρώ, που ήταν πολύ βαρύ για την οικογένειά μου. Και με την ταμπέλα του αντιπάλου της κυβέρνησης, έγινε ακόμη πιο δύσκολο να βρω δουλειά».

Ο Ντμίτρι Ντενίσοφ συμπληρώνει: «Με το διάταγμα αριθμός 3, άρχισα να προσέχω πολύ περισσότερο τις καινούργιες πολιτικές που επέβαλαν και άρχισα να μελετώ τη νομοθεσία για να μπορέσω να προστατευτώ».

Όπως πολλοί άλλοι στη Λευκορωσία, οι δύο άνδρες χρειάζεται να δουλέψουν στο εξωτερικό για να τα βγάλουν πέρα. Με την οικονομική κρίση, τα εισοδήματα έχουν μειωθεί δραματικά και οι δουλειές είναι σπάνιες. Τώρα ετοιμάζεται ένα προεδρικό διάταγμα, που προκαλεί νέες ανησυχίες: οι άνεργοι θα πρέπει να πληρώνουν μόνοι τους τις εισφορές τους για την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη:

«Μια οικογένεια που κερδίζει αρκετά χρήματα, έχει διαφορετικές ιδέες. Σκέφτεται ελεύθερα. Και η αυταρχική εξουσία δεν θέλει οι άνθρωποι να σκέφτονται ελεύθερα. Όταν οι άνθρωποι ζουν παντού σε κατάσταση φτώχειας, δεν σκέφτονται ζητήματα που αφορούν την κοινωνία. Ασχολούνται μόνο με την επιβίωσή τους. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχικού καθεστώτος» επισημαίνει ο Γενάντι Φεντίνιτς, Πρόεδρος του Σωματείου REP.

Μερικές μέρες μετά τη συνάντηση με το Euronews, ο Ντμίτρι συνελήφθη στην μη εγκεκριμένη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου.

Στη χώρα επιτρέπονται ελάχιστες διαδηλώσεις. Αυτό είναι το κτίριο της παλιάς KGB. Η διάδοχός της κατοικοεδρεύει στο ίδιο κτίριο. Τα ΜΜΕ τελούν μόνιμα υπό ασφυκτικό έλεγχο.

Το καθεστώς Λουκασένκο όμως φαίνεται ότι θέλει να χαλαρώσει την αυταρχική επιτήρηση των πάντων. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, από την οποία εξαρτάται οικονομικά, το Μινσκ προσπαθεί να κάνει άνοιγμα τώρα στην Ε.Ε.

Βλαντιμίρ Μακέι - Υπουργός Εξωτερικών

Πρέπει όμως πρώτα να βελτιώσει τις επιδόσεις του στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό ομολογεί ο Υπουργός Εξωτερικών, Βλαντιμίρ Μακέι. Αναμένονται αρκετές αλλαγές στο προσεχές μέλλον. Πάντα όμως στο πίσω μέρος του μυαλού της κυβέρνησης είναι η Ρωσία:

«Δεν μπορούμε να κοιμόμαστε με την Σοβιετική Ένωση και να ξυπνάμε ξαφνικά σαν ένα Ευρωπαϊκό, εντελώς δημοκρατικό κράτος. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θέλουμε να μάθουμε. Αλλά θέλουμε να εξετάσουμε αυτή την δυνατότητα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Σήμερα σκεφτόμαστε να αλλάξουμε το σύνταγμά μας. Η κατάσταση στην Λευκορωσία, αλλά και στα γειτονικά κράτη έχει αλλάξει, όσον αφορά για παράδειγμα στα θέματα ασφαλείας. Κοιτάξτε την ουκρανική Κρίση. Γι' αυτό η κυβέρνηση της χώρας θέλει να προχωρήσει μπροστά με προσοχή για να μπορέσει να διατηρήσει την σταθερότητα στην κοινωνία» υπογραμμίζει ο Βλαντιμίρ Μακέι.

Ξένια - Η Δασκάλα

Η νεολαία όμως θέλει πιο γρήγορα βήματα. Συναντήσαμε την Ξένια στον υπόγειο σιδηρόδρομο του Μινσκ. Παίζει μουσική για να βγάλει τα προς το ζην.

Η νεαρή κοπέλα είναι δασκάλα σε ένα χωριό που απέχει εκατό χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Τα 200 ευρώ που βγάζει, δεν της φτάνουν σε καμιά περίπτωση. Την συναντήσαμε όταν επέστρεψε από το σχολείο:

«Μόνο τα ξύλα που χρειάζομαι να αγοράσω για να ζεσταθώ είναι ο μισός μισθός μου».

Ένα άλλο έξοδο που έχει είναι ότι υποχρεούται να αγοράσει κάθε εβδομάδα τις τρεις επίσημες εφημερίδες. Είναι ένα είδος προπαγάνδας, κατά την άποψή της:

«Όλοι οι δάσκαλοι πρέπει να τις αγοράζουν! Έχουν να κάνουν με την πολιτική, το κράτος, τους νόμους, με τα πάντα. Αλλά δεν τις διαβάζω. Είναι καλές όμως για προσάναμμα».

Το πιο δύσκολο είναι ο φόβος που υπάρχει στο σχολείο σε σχέση με τις ιδέες και την κυβέρνηση:

«Όλοι φοβούνται κάτι. Όλοι οι δάσκαλοι φοβούνται τον διευθυντή και ο διευθυντής φοβάται τους προϊσταμένους του. Αυτό είναι το κλίμα. Δεν υπάρχει καμιά ελευθερία. Ίσως για κάποιον ηλικιωμένο που έχει ζήσει όλη τη ζωή του υπό το σοβιετικό καθεστώς είναι κάτι καλό αυτό που ζούμε. Δεν ξέρω. Αλλά για τη νεολαία είναι κάτι που ισοδυναμεί με θάνατο. Καμιά πρόοδος, καμιά ανεξαρτησία, κανένα μέλλον. Και πολλή αστυνομία. Παντού».

Σομιλί - Ο ράπερ

Σε ένα γειτονικό χωριό, συναντούμε τον Σομιλί, έναν νεαρό Λευκορώσο ράπερ. Έβγαλε κάποια χρήματα, δουλεύοντας στο εξωτερικό. Με αυτά αγόρασε το σπίτι του. Έφτιαξε μάλιστα εδώ και ένα στούντιο ηχογράφησης.

Ο μουσικός είναι ανάμεσα σε αυτούς που δέχτηκε πέρσι το περίφημο «γράμμα της χαράς», το οποίο τον καλούσε να πληρώσει τον φόρο για τα παράσιτα, που στοχεύει τους ανέργους.

Αυτό του έδωσε έμπνευση για ένα τραγούδι και γι' αυτό το βιντεοκλίπ: σ' αυτό καίει το γράμμα του υπουργείου οικονομικών που του εστάλη και δηλώνει την επιθυμία του να αποκτήσει ελευθερία η χώρα του:

«Εδώ στην εξοχή, ζω πιο ελεύθερα από όταν ήμουν στην πόλη. Τώρα δεν έχω πρόβλημα με τις αρχές. Μιλώ για όλα τα πράγματα που θέλω, για όλα αυτά που σκέφτομαι. Αλλά ίσως έχω αντιμετωπίσει πρόβλημα, γιατί δεν με έχουν ακόμη πάρει χαμπάρι».

Στη νεολαία της Ρεπουμπλικανικής Ένωσης της Λευκορωσίας

Σ' αυτή τη χώρα που κουβαλά ακόμη έντονα το σοβιετικό παρελθόν της και αναζητά με πάθος τον εκσυγχρονισμό, οι νέοι προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα σ' αυτές τις δύο τάσεις.

Παρακολουθήσαμε το ετήσιο περιφερειακό συνέδριο της νεολαίας της Ρεπουμπλικανικής Ένωσης της Λευκορωσίας. Είναι ο μεγαλύτερος οργανισμός νεολαίας της χώρας.

Είναι απόγονος της Κομσομόλ, της παλιάς κομμουνιστικής νεολαίας της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Χρηματοδοτείται από το κράτος.

Ο Αρτσιόμ διοικεί την ταξιαρχία για την Ασφάλεια και την Τάξη της Νεολαίας στο Μινσκ. Μερικές φορές μάλιστα βοηθά και την αστυνομία. Δίπλα του κάθεται ο 21 ετών Γεγκόρ. Είναι επικεφαλής του τμήματος νεολαίας του Δημοτικού Συμβουλίου του Μινσκ. Οι νέοι αυτοί είναι αφοσιωμένοι στην πατρίδα και την κυβέρνηση.

«Η μεγαλύτερη αξία για μένα είναι η φιλοπατρία, ο πατριωτισμός, το πατριωτικό αίσθημα. Αυτό έχουμε διδαχτεί από παιδιά στο σχολείο» αναφέρει ο Αρτσιόμ Μέντσιουκ. Ο Γεγκόρ Μακάρεβιτς συμπληρώνει:

«Η χώρα δεν έχει χάσει τις πιο σημαντικές της αξίες: σέβεται τους πολίτες της, προσέχει τον καθένα ξεχωριστά, σε κάθε μικρή πόλη, σε κάθε χωριό, σε κάθε δρόμο. Γι' αυτό όταν έρχεστε στην Λευκορωσία, συναντάτε μια πολύ καθαρή πόλη. Μια χώρα που φροντίζει καθημερινά τους πολίτες της. Μπορείτε να το αισθανθείτε κι εδώ. Υπάρχει μεγάλη σταθερότητα. Όλα είναι στη θέση τους».

Πάβελ - Το μαγαζί με τα σουβενίρ

Ο Πάβελ Μπελαβούς θέλει να προωθήσει με έναν διαφορετικό τρόπο την εθνική ταυτότητα. Άνοιξε ένα μαγαζί πριν από τρία χρόνια. Όλα τα αντικείμενα εδώ μέσα έχουν το χρώμα της παλιάς σημαίας.

«Έχουμε παιχνίδια στη γλώσσα μας, λογοτεχνία για παιδιά και ενηλίκους. Έχουμε και έργα της δικής μας Σβετλάνα Αλεξέγιεβιτς, της κατόχου του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Υπάρχουν ακόμη σουβενίρ, δώρα, μουσική. Παρουσιάζουμε την Λευκορωσία όπως είναι και όπως θα έπρεπε να είναι».

Η ίδια η ύπαρξη του μαγαζιού είναι μια απόδειξη του δημοκρατικού ανοίγματος του καθεστώτος, λέει ο ιδιοκτήτης του:

«Ακόμη κι αν υπάρχουν θετικές αλλαγές και κανείς δεν μας συλλαμβάνει εξαιτίας του μαγαζιού, αν βγω από εδώ και πάω σε ένα μέρος που έχει την κοκκινόλευκη σημαία, η αστυνομία θα έρθει κατευθείαν και θα έχω προβλήματα. Η εξουσία έχει δύο χέρια: το ένα σου επιτρέπει, το άλλο απαγορεύει, το ένα σε χαϊδεύει, το άλλο σε χτυπάει. Και βρισκόμαστε ανάμεσα σ' αυτά τα δυο χέρια. Προσπαθούμε να μην πέσουμε σε κανένα από αυτά».

Ο Πάβελ ήταν ο βασικός διοργανωτής των εκδηλώσεων της 25ης Μαρτίου και της συναυλίας που δόθηκε:

«Βλέπουμε αστυνομικές κορδέλες. Υπάρχουν συλλήψεις. Ήρθαμε εδώ, γιατί το ήθελε ο κόσμος. Όχι γιατί μας το επέτρεψαν. Όλοι αυτοί εδώ ήθελαν να γίνει αυτή η εκδήλωση. Γι' αυτό είχαμε επιτυχία».

Γρήγορα όμως τα πράγματα θα αλλάξουν. Όσοι έμειναν μετά τη συναυλία με τα πανό τους στο δρόμο, συνελήφθησαν. Παρόλα αυτά ο ενθουσιασμός του Πάβελ είναι διάχυτος:

«Σήμερα αποδείξαμε ότι κανείς δεν πρέπει να μας φοβάται. Και εμείς δεν φοβόμαστε καθόλου. Όλοι μαζί, είμαστε το έθνος. Εμείς το χτίσαμε, θα ζήσουμε σ' αυτή τη γη, θα μιλάμε λευκορώσικα. Οι κοκκινόλευκες σημαίες είναι το σήμα κατατεθέν μας. Σας ευχαριστούμε. Ζήτω η Λευκορωσία».