75 μόλις χρόνια μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς, ένας στος 20 Ευρωπαίους δεν γνωρίζει τι ήταν το Ολοκαύτωμα
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤην Δευτέρα, 27/1, ηγέτες από όλη την Ευρώπη συγκεντρώθηκαν στο Άουσβιτς στην 75η επέτειο από την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης και Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.
Παρά τις επετειακές εκδηλώσεις, όμως, και τις δηλώσεις αποστροφής, ένας στους 20 Ευρωπαίους δεν έχει ακούσει ποτέ για το Ολοκαύτωμα. Όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, αυτό καταδεικνύει έρευνα που διεξήχθη το 2018 για λογαριασμό του CNN, σε Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγγαρία, Πολωνία και Σουηδία, για την οποία ρωτήθηκαν περισσότερα από 7.000 άνθρωποι. Το ένα τρίτο, μάλιστα, αυτών, δήλωσε πως γνώριζε από ελάχιστα έως τίποτα για το Ολοκαύτωμα.
Άλλη έρευνα, που έδωσε στη δημοσιότητα το Εβραϊκό Συνέδριο Αποζημιώσεων, αυτή την εβδομάδα, το 1/4 των ανθρώπων που γεννήθηκαν μετά το 1980 στη Γαλλία, δεν έχουν ακούσει καν για το Ολοκαύτωμα. Στην Αυστρία, η ίδια έρευνα έδειξε ότι το 56% των ερωτηθέντων δεν γνώριζε για τους θανάτους 6 εκατ. Εβραίων, ενώ στις ΗΠΑ, το 2018, τα 2/3 της ίδιας πληθυσμιακής ομάδας δεν είχε ακούσει ποτέ για το Άουσβιτς.
Το ερώτημα που εγείρεται, στην επέτειο των 75 ετών από την απελευθέρωση του Άουσβιτς-Μπίρκεναου και ήμερα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, είναι εάν κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε.
Ότι η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ένα εμφατικό "όχι" επιδιώκουν να διασφαλίσουν οι καθηγητές ιστορίας στην γηραιά ήπειρο.
Ποια είναι η κατάσταση στην ευρωπαϊκή εκπαίδευση για την γενοκτονία και τι επιλέγουν τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διδάξουν στα παιδιά για το Ολοκαύτωμα;
Ηνωμένο Βασίλειο
Στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος προβλεπεται από το πρόγραμμα σπουδών. Εξαίρεση απότελεί η Σκωτία, που διαθέτει διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε αντίθεση με την Αγγλία και την Ουαλία, η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην Σκωτία δεν είναι υποχρεωτική, παρά τις φωνές που καλούν τη μεγαλύτερη διδασκαλική ένωση, το Ινστιτούτο Εκπαίδευσης της Σκωτίας, να αλλάξει αυτή την κατάσταση. Το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες, στις οποίες η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος δεν είναι υποχρεωτική, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει ότι δεν διδάσκεται.
Η Τζέμα Λίντσει, διδάσκει σε ιδιωτικό σχολείο της Γλασκώβης, όπου οι μαθητές διδάσκονται για πρώτη φορά το Ολοκαύτωμα στην δεύτερη χρονιά τους, στην ηλικία των 12 ετών. Όπως λέει, το ίδιο ισχύει για τα περισσότερα σχολεία -δημόσια και ιδιωτικά- για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο.
«Είναι το τελευταίο πράγμα που διδάσκονται οι μαθητές πριν επιλέξουν την κατεύθυνση που θα ακολουθήσουν στη συνέχεια. Έτσι, για πολλούς είναι το τελευταίο ιστορικό θέμα για το οποίο διδάσκονται. Και, επιπλέον, έτσι τους περιλαμβάνει όλους. Επισης, οι μαθητές είναι αρκετά μεγάλοι, ώστε να αντιληφθούν τα ζητήματα και αρκετά ώριμοι συναισθηματικοί, ώστε να μπορέσουν να διαχειριστούν κάποιες από τις πιο τρομακτικές πλευρές του ζητήματος» αναφέρει.
Σε Αγγλία και Ουαλία η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι υποχρεωτική και οι μαθητές μαθαίνουν για αυτό τόσο στο μάθημα της ιστορίας, όσο και των θρησκευτικών, ειδικά μεταξύ των ηλικιών 12 και 16.
Ωστόσο, όπως λέει ο Ζακ Μπερτ, που διδάσκει ιστορία στην Αγγλία, υπάρχουν πολλά περιθώρια στο επίσημο πρόγραμμα, για τους καθηγητές ως προς την προσέγγιση του θέματος.
«Στην ιστορία το διδάσκουμε χρονολογικά, ξεκινώντας από την προπολεμική ζωή των Εβραίων στην Ευρώπη και προχωρούμε το αφήγημα, εξερευνώντας τις διώξεις που υπέστησαν τα γκέτο και την Τελική Λύση και κλείνουμε εξετάζοντας την απελευθέρωση και την Μνήμη του Ολοκαυτώματος». «Στα θρησκευτικά, το Ολοκαύτωμα αντιμετωπίζεται μέσα από το πρίσμα της εξέτασης της ιουδαϊκής πίστης, πριν κατά την διάρκεια και μετά το Ολοκαύτωμα, και πώς άλλαξε εξαιτίας αυτού».
Για την Λίντσει, είναι σημαντικό η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος να διδάσκεται εντός του ευρύτερου πλαισίου της εβραϊκής εμπειρίας. «Είναι σημαντικό οι μαθητές να μην θεωρούν πως η ιστορία των Εβραίων αρχίζει και τελειώνει με το Ολοκαύτωμα. Η ζωή των Εβραίων στην Ευρώπη ήταν πλούσια και πολυσχιδής πριν τον πόλεμο και έτσι συνεχίζει να είναι. Δεν ήταν και δεν είναι μόνο θύματα».
Για τον Μπερτ, σε ό,τι αφορά το πλαίσιο, ο ρόλος του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ένα θέμα, το οποίο συχνά θέτουν οι μαθητές. «Η ερώτηση για τον ρόλο της Βρετανίας στην αποτροπή της γενοκτονίας, τίθεται συχνά από τους μαθητές και έχουμε προσαρμόσει τα μαθήματά μας, προσθέτοντας το ζήτημα της ευθύνης για το Ολοκαύτωμα, περιλαμβάνοντας τον ρόλο της Βρετανίας και των ΗΠΑ ως παρατηρητές».
Η Αυστρία ως θύτης και θύμα
Η περίπλοκη σχέση της Αυστρίας με τον ρόλο της στο Ολοκαύτωμα φαίνεται από το 68% των Αυστριακών που δήλωσαν πως η χώρα τους υπήρξε και θύτης και θύμα. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στα σχολεία βασιζόταν στην υπόθεση ότι η Αυστρία υπήρξε το "πρώτο θύμα" του ναζισμού, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Αυστριακών είχε καλωσορίσει και συνεργαστεί με τους ναζί μετά την προσάρτηση(Anschluss).
Ενώ το 51% των Αυστριακών που απάντησαν γνώριζαν τον Άντολφ Άιχμαν, αρχιτέκτονα της "Τελικής Λύσης", μόνο το 14% γνώριζε ότι ήταν Αυστριακός. Και όταν τους ζητήθηκε να κατονομάσουν στρατόπεδα συγκέντρωσης, το 42% δεν γνώριζε το Μαουτχάουζεν, στρατόπεδο συγκέντρωσης 100 μίλια από τη Βιέννη.
Το 76% θεωρεί ότι η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στα σχολεία θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική. Και είναι. Οι Αυστριακοί μαθητές μελετούν σε φάσεις την ναζιστική περίοδο. Στο γυμνάσιο και το Λύκειο, καλύπτωντας θέματα, που περιλαμβάνουν το Ολοκαύτωμα και την εβραϊκή ζωή πριν και μετά από αυτό.
Το 2000 το υπουργείο Παιδείας ξεκίνησε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τον εθνικοσοσιαλισμό και το Ολοκαύτωμα, το οποίο διέθετε online διδακτικό υλικό και εκπαίδευε τους εκπαιδευτικούς, διοργανώνοντας ένα ετήσιο συνέδριο για τις εκπαιδευτικές μεθόδους, εξελίσσσοντας το υπάρχον υλικό και πραγματοποιώντας ανασκοπήσεις στα διδακτικά εγχειρίδια.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΓαλλία: Το στοιχείο της συνεργασίας
Και στην Γαλλία δεν λείπουν οι προκλήσεις σε ό,τι αφορά στην διδασκαλία της στάσης της χώρας κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Ενώ το 58% των Γάλλων απάντησε ότι θεωρούν πως η Γαλλία υπήρξε και θύμα και θύτης του Ολοκαυτώματος, το 45% των millenials δεν γνώριζε για την συνεργασία της γαλλικής κυβέρνησης με τους ναζί. Και μόλις ένα 2% γνώριζε για το στρατόπεδο διαμεταγωγής του Ντρανσί, λίγο έξω από το Παρίσι, από όπου, 67.400 Εβραίοι οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και το οποίο λειτουργούσε η γαλλική αστυνομία μέχρι το 1943.
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι υποχρεωτική στη Γαλλία, υπό το πρόγραμμα σπουδών, με το υπουργείο Παιδείας να παρέχει τα σχετικά βιβλία και το διδακτικό υλικό. Οι μαθητές διδάσκονται το Ολοκαύτωμα τουλάχιστον 3 φορές, όσο είναι στο σχολείο. Στην τελευταία τάξη του δημοτικού, στην ηλικία των 11 ετών, στην τελευταία τάξη του αντίστοιχου γυμνασίου, όταν είναι περίπου δεκαπέντε και στην δεύτερη τάξη του Λυκείο στα 17 τους.
Όπως και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ είναι το πρώτο σχετικό με το Ολοκαύτωμα μάθημα, για πολλά παιδιά. Για το 64% των ερωτηθέντων ανέφερε το βιβλίο ως το πρώτο σημείο αναφοράς για το Ολοκαύτωμα. Ωστόσο, το 20% δήλωσε ότι δεν γνώριζε πως το Ολοκαύτωμα είχε λάβει χώρα και στην Ολλανδία.
Ο καθηγητής ιστορίας, Ραφαέλ Σπίνα θυμάται ότι μελέτησε το βιβλίο στην τελευταία τάξη του δημοτικού, στα τέλη της δεκαετίας του 80, λέγοντας: Ήταν η πρώτη φορά που άκουσα για τα στρατόπεδα του θανάτου και την μοίρα των Εβραίων. Έχει μείνει χαραγμένο στη μνήμη μου.
Όπως λέει, οι Γάλλοι τείνουν να είναι πολύ εθνοκεντρικοί και δίνουν πρωτεραιότητα σε ό,τι συνέβη κατά τον πόλεμο στην χώρα τους. Ωστόσο, αυτό δίνει και την ευκαιρία για να επικεντρωθεί το μάθημα στον ενεργό ρόλο της Γαλλίας κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, τόσο ως συνεργού στο Ολοκαύτωμα όσο και από την πλευρά της Αντίστασης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ«Οι καθηγητές πρέπει να λένε στους μαθητές, ότι χωρίς να θέλει να σκοτώσει τους Εβραίους, το καθεστώς του Βισί, επέλεξε να τους διώξει με δική του πρωτοβουλία και να συνεργαστεί στις συλλήψεις και τους εκτοπισμούς. Χωρίς την βοήθεια αυτή, οι Γερμανοί δεν θα είχαν τα μέσα να προχωρήσουν τα σχέδιά τους. Και επίσης, ότι η γαλλική αστυνομία πραγματοποίησε την μεγαλύτερη επιχείρηση συλλήψεων εβραίων στην κατοχή».
Όπως λέει ο Σπίνα, η ισορροπία που απαιτεί η διδασκαλία του θέματος, είναι πολύ λεπτή. «Μερικές φορές, το ρίσκο είναι να επιμείνεις στις ευθύνες της Γαλλίας του Βισί, σε σημείο που να ξεχάσεις ότι η γενοκτονία ξεκίνησε από την ναζιστική Γερμανία. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να κάνουν σαφές ότι εάν επέζησαν τα 3/4 των Εβραίων της Γαλλίας, επέζησαν, ένα σχετικά υψηλό ποσοστό, είναι επειδή η πλειοψηφία του πληθυσμού στη Γαλλία δεν είχε αντισημιτικά αισθήματα και πολλοί Γάλλοι έσωσαν πολλούς Εβραίους».
Οι Έλληνες Εβραίοι
Στην Ελλάδα, από όπου 55.000 εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς, οι διδάσκοντες αντιμετωπίζουν πολύ συχνά την άγνοια των μαθητών για το ζήτημα, κυρίως εξαιτίας της ηλικίας τους, λέει στο euronews ο φιλόλογος, Βύρων Ντέγκας.
«Το ολοκαύτωμα τους φαίνεται σαν αρχαία ιστορία και κάποιες φορές δυσκολεύονται να κατανοήσουν ότι τα θύματα θα μπορούσαν να ζουν μέχρι σήμερα και να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες. Στα βιβλία της ιστορίας υπάρχουν μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων. Οι μαθητές κάποιες φορές εκπλήσσονται ακόμη και όταν μαθαίνουν πως υπάρχουν Έλληνες Εβραίοι.
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στα ελληνικά δευτεροβάθμια σχολεία είναι υποχρεωτική με βάση το πρόγραμμα σπουδών. Ξεκινάει γύρω στην ηλικία των 13, όταν διδάσκονται το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, στη λογοτεχνία και στα 14 όταν μαθαίνουν για το Ολοκαύτωμα στο μάθημα της ιστορίας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑπό την τρέχουσα σχολική χρονιά, η ιστορία αποτελεί υποχρεωτικό μάθημα μέχρι την Β' Λυκείου. Στην Γ' διδάσκεται μόνο ως μάθημα προσανατολισμού ανθρωπιστικών σπουδών, όμως το Ολοκαύτωμα δεν περιλαμβάνεται στην ύλη.
Η 27η Ιανουαρίου, Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, έχει καθιερωθεί ακι ως ημέρα Μνήμης για τους Έλληνες Θύματα και Ήρωες του Ολοκαυτώματος, και στα πιο πρόσφατα χρόνια, το υπουργείο Παιδείας ενθαρρύνει τα σχολεία να αφιερώνουν δύο ώρες την συγκεκριμένη ημέρα για να συζητούν με τους μαθητές για το Ολοκαύτωμα.
Σουηδία: Τα λευκά λεωφορεία
Στην Σουηδία, όπου η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα σπουδών, διδάσκονται οι θετικές δράσεις της χώρας κατά τη γενοκτονία και παρά την ουδετερότητα που τήρησε. Οι μαθητές μεταξύ 13 και 15 ετών, διδάσκονται και για τους δύο παγκόσμιους πολέμους, τα αίτια και τις συνέπειες καθώς και την μεταξύ τους σύνδεση. Όταν οι μαθητές φτάσουν στο αντίστοιχο Λύκειο(16-19 ετών) το ολοκαύτωμα δεν αποτελεί ρητό μέρος του προγράμματος σπουδών, αλλά, όπως τονίζει στο euronews, ο δάσκαλος Tobias Lundqvist, υποχρεούνται να καλύψουν τα θέματα "δικτατορία και γενοκτονία", με την συμπερίληψη του Ολοκαυτώματος να θεωρείται δεδομένη.
Ο ίδιος στα μαθήματά του αναφέρεται στα "Λευκά Λεωφορεία" με τα οποία ο σουηδικός Ερυθρός Σταυρός και η κυβέρνηση της Δανίας διέσωσαν περισσότερους από 15.000 κρατούμενος στρατοπέδων συγκέντρωσης, την άνοιξη του 1945, μετά από διαπραγματεύσεις με το τρίτο Ράιχ για την απελευθέρωση τους. Στη συνέχεια τους μετέφεραν από την Γερμανία στην Σουηδία μέσω της Δανίας.
Για τον Lundqvist, τέτοια μαθήματα είναι πιο σημαντικά από ποτέ. «Θεωρώ ότι η εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα στη Σουηδία είναι επαρκέστατη, αλλά με τα ακροδεξιά κόμματα να αυξάνουν την δύναμή τους-τόσο στη χώρα όσο και στην Ευρώπη- νομίζω ότι θα πρέπει να διαφυλαχθεί».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟυγγαρία
Ο Ούγγρος καθηγητής ιστορίας, Αντράς Πόρος αναφέρει στο euronews: «Η ουγγρική κυβέρνηση προσπαθεί να παρουσιάσει(την ιστορία του Ολοκαυτώματος) με ένα συγκεκριμένο τρόπο, μειώνοντας την ουγγρική συμμετοχή και ευθύνη». Τονίζει, όμως, πως -ευτυχώς- αυτό ακόμη δεν αντικατοπτρίζεται στο πρόγραμμα σπουδών "ακόμα".
Από το 1.1 εκατ. Εβραίων που εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς, περισσότεροι από κάθε άλλη χώρα, προήλθαν από την Ουγγαρία-συνολικά 430.000. Σήμερα, η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι υποχρεωτική, καθώς είναι και η συμμετοχή των σχολείων στην Εθνική Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 16 Απριλίου, επέτειο εγκαθίδρυσης των πρώτων γκέτω στην ώρα.
Εκτός από το μάθημα της Ιστορίας, το Ολοκαύτωμα διδάσκεται και στη Λογοτεχνία, με τον νομπελίστα επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος, Ιμρέ Κερτέζ και τον ποιητή Μικλός Ραντνότι, ο οποίος είχε υπηρετήσει σε τάγμα εργασίας και δολοφονήθηκε, να αποτελούν μέρος της διδακτικής ύλης.