Η τραγική εικόνα του Αϊλάν Κούρντι πυροδότησε ένα κύμα αλληλεγγύης προς τα μεταναστευτικά καραβάνια, όμως δεν οδήγησε τους Ευρωπαίους σε μια κοινή πολιτική ασύλου.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗTo 2015 η Ευρώπη υποδέχθηκε περισσότερο από ένα εκατομμύριο ανθρώπους που έφυγαν από τις πατρίδες τους για να γλιτώσουν από τον πόλεμο και τη φτώχεια. Πέντε χρόνια αργότερα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ενισχύσει τον έλεγχο στα σύνορά της, όμως εξακολουθεί να αναζητά μια αποτελεσματική πολιτική ασύλου.
Η προσφυγική κρίση «δεν ήταν κάτι μη διαχειρίσιμο», όμως «έφερε στην επιφάνεια όλα τα δομικά προβλήματα και τις πολιτικές διαφωνίες της Ευρώπης», εκτίμησε η Μαρί ντε Σόμερ από το Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής.
Κάτω από την πίεση, το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, το οποίο βασίζεται στη Συνθήκη του Δουβλίνου που προβλέπει ότι τα αιτήματα ασύλου εξετάζονται στην πρώτη χώρα εισόδου στην ΕΕ και θέτει το μεγαλύτερο βάρος στην Ελλάδα και την Ιταλία, κατέρρευσε.
Στην αρχή της κρίσης, οι εικόνες μεταναστών που διέσχιζαν την Ευρώπη και η φωτογραφία του μικρού Αϊλάν Κούρντι να κείτεται νεκρός σε παραλία της Τουρκίας προκάλεσαν σοκ στην κοινή γνώμη.
Η Γερμανία υποδέχθηκε σχεδόν 900.000 αιτούντες άσυλο, κυρίως Σύριους. Η Αυστρία και η Σουηδία επίσης τους άνοιξαν τις πόρτες τους.
Αντιμέτωπη με την έκτακτη αυτή ανάγκη κι έπειτα από αίτημα του Βερολίνου, η ΕΕ όρισε «ποσοστώσεις» για τη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο στις 28 χώρες μέλη. Όμως το σχέδιο αυτό, το οποίο αρχικά αφορούσε 160.000 μετανάστες, παρέμεινε κενό γράμμα. Η αρχική αλληλεγγύη έδωσε τη θέση της στην έντονη αντίθεση στους μετανάστες, κυρίως από τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης με πρώτη την Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν, και στην άνοδο των λαϊκιστών.
Οι έλεγχοι στα σύνορα επανήλθαν σε αρκετές χώρες που ανήκουν στη Ζώνη Σένγκεν. «Οι διαφορές στη νομοθεσία και η δυνατότητα για όσους μετανάστες είδαν το αίτημά τους για παροχή ασύλου να απορρίπτεται σε μία χώρα να υποβάλουν νέο σε άλλη, οδήγησε πολλούς να περιπλανιούνται στην ΕΕ. Παράλληλα «οι εθνικές νομοθεσίες αυστηροποιήθηκαν: κάποιες χώρες περιόρισαν τα δικαιώματα των προσφύγων και τις επανενώσεις οικογενειών, ενώ άλλες αυστηροποίησαν τους όρους για την παροχή ασύλου», σχολίασε υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Νέα συνθήκη
Σήμερα «έχουμε εξέλθει από την κρίση και πρέπει να μπορούμε να διαχειριστούμε τις αφίξεις», συνέχισε ο ίδιος αξιωματούχος, επισημαίνοντας παράλληλα ότι το θέμα εξακολουθεί να «προκαλεί ενόχληση στην Ευρώπη». Το 2019 καταγράφηκαν στην Ευρώπη 612.000 αιτήσεις παροχής ασύλου, σύμφωνα με τη Eurostat, οι μισές σε σχέση με το ιστορικό υψηλό που καταγράφηκε το 2015 και το 2016, όταν πλησίασαν τα 1,2 εκατομμύρια κατ’ έτος.
Οι αφίξεις νέων μεταναστών στην ΕΕ μειώθηκαν κυρίως χάρη «σε συμφωνίες με τρίτες χώρες που έπληξαν τις ευρωπαϊκές αξίες και έθεσαν την ΕΕ σε θέση αδυναμίας», εκτίμησε ο Ματιέ Ταρντίς του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Η ευρωπαϊκή συμφωνία με την Τουρκία, η οποία προβλέπει ότι όσοι μετανάστες φτάνουν στην Ελλάδα από τη γειτονική χώρα θα στέλνονται πίσω με αντάλλαγμα κυρίως την παροχή οικονομικής βοήθειας στην Άγκυρα, «μετατράπηκε σε μοχλό» άσκησης πίεσης για τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, συνέχισε ο Ταρντίς.
Τον Φεβρουάριο ο Ερντογάν ζήτησε το άνοιγμα των συνόρων της Τουρκίας με την Ευρώπη, απειλώντας με μια επανάληψη της κρίσης του 2015.
Η ΕΕ στηρίζει επίσης μια αμφιλεγόμενη συμφωνία μεταξύ της Ιταλίας και της Λιβύης, βάσει της οποίας η Ρώμη βοηθά το λιβυκό λιμενικό να εμποδίζει τις αναχωρήσεις μεταναστών.
Οι Ευρωπαίοι «σημείωσαν πολύ λίγες νίκες, πέρα από την ενίσχυση της Frontex», δήλωσε η ντε Σόμερ. Η υπηρεσία ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ θα διαθέτει ως το 2027 μόνιμη δύναμη 10.000 μελών.
Πέντε χρόνια μετά, το πραγματικό θέμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης παραμένει στο επίκεντρο. Έπειτα από πολλές αναβολές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει αυτό τον μήνα ένα σχέδιο, το οποίο θα προβλέπει μεταξύ άλλων τον επαναπατρισμό από τη Frontex όσων μεταναστών δεν λαμβάνουν άσυλο στην ΕΕ, αλλά και την επιλογή όσων δικαιούνται να λάβουν άσυλο στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης.
Παράλληλα, υπό εξέταση είναι ένας μηχανισμός μετεγκατάστασης των μεταναστών που διασώζονται στη Μεσόγειο, οι οποίοι συχνά αναγκάζονται να παραδέρνουν επί εβδομάδες στη θάλασσα προτού κάποια χώρα τους δεχθεί. Το σχέδιο αυτό όμως δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της γαλλικής Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Ενσωμάτωσης Ντιντιέ Λεσί, «δεν μπορεί να υπάρξει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική χωρίς κοινά κριτήρια για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο».