Το καθηλωτικό ντοκιμαντέρ «F@ck this job», που παρουσιάστηκε στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, παρακολουθεί την ταραχώδη πορεία του σταθμού και της ιδιοκτήτριάς του Νατάσα Σιντέγεβα για 13 ολόκληρα χρόνια, στην Ρωσία του Πούτιν
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο 2008, η Νατάσα Σιντέγεβα, μια επιτυχημένη Ρωσίδα, που ζούσε μια παραμυθένια ζωή αποφασίζει να ιδρύσει το πρώτο ανεξάρτητο τηλεοπτικό κανάλι στη Ρωσία του Πούτιν, το περίφημο TV Rain (Dozhd TV). Το όνειρό της γίνεται πραγματικότητα το 2010, με τη βοήθεια του πλούσιου άνδρα της, τραπεζίτη και επιχειρηματία, Αλεξάντρ Βινοκούροφ, που ήταν και ο βασικός χρηματοδότης του. Σύντομα το κανάλι μετατρέπεται σε μια όαση πολιτικής και σεξουαλικής ελευθερίας, φιλοξενώντας πρόσωπα της αντιπολίτευσης, αλλά και άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.
Όταν ξεκίνησε το 2008, η γυναίκα αυτή δεν φανταζόταν πως θα στεκόταν στην πρώτη γραμμή της μάχης μεταξύ αλήθειας και προπαγάνδας, ούτε πως θα έχανε την περιουσία, τον γάμο, ακόμη και την υγεία της. Δεν ήξερε πως θα κατηγορούνταν ακόμη και για κατασκοπεία στην ίδια της τη χώρα.
Η σκηνοθέτιδα Βέρα Κριτσέφσκαγια δούλεψε στο κανάλι στην πρώτη φάση λειτουργίας του. Προηγουμένως είχε εργαστεί σε διάφορα άλλα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Το καθηλωτικό ντοκιμαντέρ της «F@ck this job»(Γ@μώ τη δουλειά μου), που παρουσιάστηκε στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, παρακολουθεί την ταραχώδη πορεία του σταθμού και της ιδιοκτήτριάς του για 13 ολόκληρα χρόνια, από το 2008-2020. Εστιάζει στην έλλειψη ελευθερίας των ΜΜΕ στη χώρα της και στα προβλήματα που αντιμετώπισε ο σταθμός επειδή λειτουργούσε ανεξάρτητα. Οι δύο γυναίκες ήρθαν στη Θεσσαλονίκη για την παρουσίαση της ταινίας και μίλησαν στο Euronews για το ντοκιμαντέρ. Η Βέρα Κριτσέφσκαγια μας εξήγησε τους άξονες της ταινίας:
«Η ταινία ολοκληρώθηκε πριν από τρία περίπου χρόνια. Ήταν ξεκάθαρο από τότε, ότι το θέμα της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας στην Ρωσία και η ιστορία του τηλεοπτικού καναλιού Rain πρέπει να γίνουν γνωστά σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο στην Ρωσία. Η ιστορία της πρωταγωνίστριας του ντοκιμαντέρ Νατάσα Σιντέγεβα, που είναι η ιδρύτρια του σταθμού είναι πραγματικά δραματική. Ήθελα, μέσα από την ιστορία του καναλιού και της Νατάσα, να δείξω τι συνέβη στη χώρα μου. Ήταν πολύ σημαντικό για μένα να παρουσιάσω την περιπέτεια της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας στη Ρωσία, γιατί είμαι σίγουρη ότι οι ξένοι, όσοι ζουν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ δεν γνωρίζουν καθόλου πώς λειτουργεί το σύστημα στη χώρα, τι κρύβεται πίσω από τις ειδήσεις που μεταδίδονται στην τηλεοπτική τους οθόνη».
Η ψυχή του TV Rain, Νατάσα Σιντέγεβα έκανε στην Θεσσαλονίκη την πρώτη της δημόσια εμφάνιση, μετά το τελικό κλείσιμο του σταθμού, πριν από λίγες μέρες. Άλλαξε η ζωή της, ο τρόπος σκέψης της; Είναι πλέον ένας άλλος άνθρωπος;
«Και ναι και όχι. Σε αυτά τα δέκα χρόνια ενασχόλησης με τον τηλεοπτικό σταθμό στην Ρωσία, άλλαξα, όπως άλλαξε και η χώρα. Η αλλαγή αφορά κυρίως τη σχέση μου με την πολιτική. Ανακάλυψα όμως κάτι καινούργιο μέσα μου. Δεν πίστευα, δεν γνώριζα ότι θα μπορούσα να αγωνιστώ, ότι θα μπορούσα να προβάλλω αντίσταση. Ίσως ήταν κάτι που το είχα πιο πριν, αλλά δεν υπήρχε κανένας λόγος να βγει στην επιφάνεια, να το αντιληφθώ και να το επιδείξω. Είναι μια νέα ποιότητα του εαυτού μου που ανακάλυψα, σ’ αυτή την περίοδο των δέκα ετών, που χρειάστηκε να αγωνιστώ για το κανάλι. Αυτό που εγώ ήθελα ήταν να δημιουργήσω μια όαση ελευθερίας και ενημέρωσης στη χώρα μου. Δεν μπορούσα να φανταστώ τι θα ακολουθούσε».
Η κατάσταση σε σχέση με την ελευθεροτυπία και τη μετάδοση ειδήσεων έχει αλλάξει όμως ριζικά στην Ρωσία, μετά την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία. Η ρυθμιστική αρχή τηλεπικοινωνιών απαγόρευσε τη μετάδοση ξένων μέσων στη χώρα, ενώ, βάσει του νέου νόμου που ψηφίστηκε, η ρωσική κυβέρνηση μπορεί να επιβάλλει βαριά πρόστιμα και πολυετή φυλάκιση, σε όσους μεταδίδουν μη εγκεκριμένες από το καθεστώς ειδήσεις για τον πόλεμο:
«Αυτό που βλέπουμε τώρα να εκτυλίσσεται είναι μια τραγωδία. Ο Πούτιν και τα κρατικά μέσα ενημέρωσης ελέγχουν το μυαλό των ανθρώπων. Ελέγχουν περίπου το 60% του ρωσικού λαού. Από την πρώτη μέρα του πολέμου, εφαρμόστηκε ένας εντελώς καινούργιος νόμος στην Ρωσία, ο οποίος δεν αφήνει κυριολεκτικά καθόλου χώρο, για ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, για ανεξάρτητες φωνές, εκτός κι αν πρόκειται για τις επίσημες δηλώσεις του Ρωσικού Υπουργείου Άμυνας, ή τις ειδήσεις που μεταδίδουν τα κρατικά πρακτορεία ειδήσεων της χώρας. Είναι ενάντια στον νόμο αν βγει στη δημοσιότητα κάτι άλλο. Κάθε ανεξάρτητη πληροφορία για το τι γίνεται στον πόλεμο, τιμωρείται με 15 χρόνια φυλάκισης» εξηγεί η Βέρα Κριτσέφσκαγια.
Η Ρωσία έχει μπλοκάρει επίσης τη χρήση του Facebook, του Instagram και του Twitter, ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση σε μη ελεγχόμενες πληροφορίες από το εξωτερικό. Το ίδιο συμβαίνει και με το Youtube, το οποίο χρησιμοποιούσε το TV Rain για να μεταδίδει το πρόγραμμά του. Το κανάλι σίγησε πριν λίγες μέρες. Στην τελευταία αναμετάδοση, η Σιντέγεβα απηύθυνε δραματικό μήνυμα προς τους θεατές, λέγοντας όχι στον πόλεμο, ενώ η αποφώνηση συνοδευόταν με μια σκηνή από τη Λίμνη των Κύκνων και εικόνες από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Πώς μπόρεσαν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που τους έβαζε διαρκώς το καθεστώς Πούτιν; «Μέχρι πρόσφατα δεν είχαν καταφέρει να μας κλείσουν. Είχαμε, φυσικά, πολλές διακοπές στη λειτουργία μας. Παρόλα αυτά, βρίσκαμε πάντα τρόπο να συνεχίσουμε. Το 2014, άρχισε ο αποκλεισμός μας από όλες τις πλατφόρμες. Βρίσκαμε τρόπους να μεταδίδουμε τις ειδήσεις, αλλάζαμε μοντέλα μετάδοσης. Από το 2014 πιστέψαμε ότι θα αρχίσουμε να έχουμε κέρδος. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, όμως, η ρωσική κυβέρνηση έθεσε ως στόχο να μας κλείσει. Μας έδιωξαν από τα γραφεία μας. Ωστόσο, δεν υποχωρήσαμε. Βρήκαμε τον τρόπο, αλλάξαμε χώρο. Ζήσαμε δύσκολα χρόνια: μειώσαμε τον αριθμό των δημοσιογράφων, ενώ βρισκόμασταν σε συνεχές χρέος, οι συνδρομές στο κανάλι δεν ήταν αρκετές. Βρήκαμε μια λύση με χρήματα που παίρναμε από συνδρομητές και το κανάλι μας στο YouTube. Με τον τρόπο αυτό, τα τελευταία χρόνια κατορθώσαμε να βγάλουμε κέρδος και να επεκταθούμε. Το κανάλι μας απολάμβανε πάντα την ελευθερία του λόγου: ποτέ δεν βάλαμε όρια στους δημοσιογράφους».
Η ίδια επισημαίνει ότι δεν ποτέ κανείς τους δεν παρέβη τους ρωσικούς νόμους: «Ασκούσαμε κριτική στο καθεστώς όλα αυτά τα χρόνια, όχι μόνο τώρα. Όλα αυτά τα χρόνια θεωρούσαμε ότι είναι καθήκον μας να λέμε τι συμβαίνει στη χώρα. Να πληροφορούμε τον κόσμο. Ό,τι κάναμε αυτά τα χρόνια, ήταν στο πλαίσιο του νόμου και του συντάγματος της Ρωσίας. Δεν παραβιάσαμε κανένα νόμο. Έτσι λειτουργήσαμε όλα αυτά τα χρόνια μέχρι τώρα. Αυτό που έχει αλλάξει σήμερα είναι ότι από την πρώτη μέρα του πολέμου, ζούμε υπό στρατιωτικό νόμο. Δεν είναι κανονικός στρατιωτικός νόμος. Για μας λοιπόν ήταν σαφές, ότι σ’ αυτόν τον πόλεμο, στη συγκεκριμένη στιγμή, δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε και να συνεχίσουμε να λειτουργούμε. Γιατί όλοι οι νέοι νόμοι και οι τροποποιήσεις που έχουν γίνει, εστιάζουν στην απαγόρευση κάθε πληροφορίας που σχετίζεται με τον πόλεμο».
Η σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ είναι απαισιόδοξη όχι μόνο για το μέλλον των ανεξάρτητων μέσων στη Ρωσία, αλλά και για το τι θα συμβεί, όταν υπάρξει κατάπαυση του πυρός: «Η δική μου άποψη είναι ότι ακόμη κι αν σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, ας πούμε αύριο, αν υπάρξει κατάπαυση του πυρός, τι θα κάνουμε με τις κατεστραμμένες πόλεις; Με τα εκατομμύρια Ουκρανών που έχουν χάσει τα σπίτια τους; Με τους χιλιάδες ανθρώπους που σκοτώθηκαν σ’ αυτό τον πόλεμο; Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη. Για πρώτη φορά στη ζωή μου, δεν ξέρω πώς να διαχειριστώ αυτή την κατάσταση. Δεν ξέρω πώς θα λυθεί αυτή η σύγκρουση. Δεν ξέρω πώς θα ανοικοδομηθούν και οι δύο χώρες. Όχι μόνο η Ουκρανία, αλλά και η Ρωσία γιατί εκεί θα γίνει εμφύλιος πόλεμος».
Ποια είναι η γνώμη της ρωσικής κοινωνίας για τον πόλεμο; Έχει πληροφόρηση για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία; «Στην Ρωσία δεν παρουσιάζονται εικόνες ή βίντεο με τις καταστροφές στην Ουκρανία. Τις πρώτες δύο εβδομάδες του πολέμου, δεν έδειχναν τίποτα στην τηλεόραση. Οι ίδιοι οι Ρώσοι δεν θέλουν να πιστέψουν ότι η Ρωσία βομβαρδίζει την Ουκρανία. Πριν λίγες μέρες, δημοσιεύτηκε μια έρευνα σχετική με το πόσοι Ρώσοι υποστηρίζουν τον πόλεμο, και οι υπέρ του πολέμου αγγίζουν το 59%. Η συντριπτική πλειοψηφία τους ενημερώνεται αποκλειστικά μέσω της τηλεόρασης. Το 22% των Ρώσων φέρεται να ψήφισε κατά της τροποποίησης του συντάγματος, ενώ το 22% των πολιτών της χώρας είναι κάθετα αντίθετοι απέναντι στον πόλεμο».
Το «F@ck this job» παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του αφιερώματος στο «Post Reality» του Φεστιβάλ. Το ντοκιμαντέρ έχει ήδη βγει στους κινηματογράφους της Βρετανίας και της Νορβηγίας και έχει παρουσιαστεί σε αρκετά ξένα φεστιβάλ.
