Έλλη Παπακωνσταντίνου: Ο Έρως είναι μια παράσταση για το τώρα, μια αξέχαστη συναισθηματική εμπειρία

«Έρως» - Πνευματικά Δικαιώματα Έλλη Παπακωνσταντίνου

Πνευματικά Δικαιώματα Έλλη Παπακωνσταντίνου

Δημοσιεύθηκε 15/06/2022 - 12:52•ανανεώθηκε πριν 13:07

Μετά την παγκόσμια πρεμιέρα στο O. Festival του Ρότερνταμ, στις 26 Μαΐου, η παράσταση «Έρως» της Έλλης Παπακωνσταντίνου παρουσιάζεται τώρα στην Ελλάδα, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στις 14, 15, 16 & 17 Ιουνίου

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Μετά την παγκόσμια πρεμιέρα στο O. Festival του Ρότερνταμ, στις 26 Μαΐου, η παράσταση «Έρως» της Έλλης Παπακωνσταντίνου παρουσιάζεται τώρα στην Ελλάδα, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στις 14, 15, 16 & 17 Ιουνίου. Η Ελληνίδα σκηνοθέτις που μοιράζει το χρόνο της τα τελευταία χρόνια μεταξύ Ελλάδας και εξωτερικού, ανεβάζοντας σημαντικές παραγωγές σε ξένα θέατρα και φεστιβάλ συνεργάζεται αυτή τη φορά με τους Nova Opera, μια σημαντική ομάδα νέων Ουκρανών καλλιτεχνών, που εξερευνούν την τελευταία οκταετία νέους τρόπους ανάπτυξης του μουσικού θεάτρου.

Στην παράσταση οι θεατές προσκαλούνται σε ένα πραγματικό συμπόσιο, σε ένα δείπνο - εικαστική εγκατάσταση. Σε αυτό το ταξίδι, υπό το φως των κεριών και με οδηγό την ποίηση, ο κόσμος του δείπνου και του φαγητού, εκείνος του θανάτου και του πολέμου συνδέονται μέσα από μουσικές και live κάμερες. Το έργο σε πρωτότυπη μουσική του Serhii Vilka και της Κατερίνας Φωτεινάκη ερμηνεύουν επί σκηνής η Kατερίνα Φωτεινάκη και οι Nova Opera (τσέλο, keyboard, ντραμς και φωνητικά), ενώ η Έλλη Παπακωνσταντίνου διαβάζει κείμενα.

Η ιστορία-θρίλερ αυτής της παράστασης

Η συγκεκριμένη παράσταση έχει μεγάλη ιστορία. Σχεδιάστηκε τρεις φορές. Το πρώτο σχέδιο ξεκίνησε πριν από ενάμιση χρόνο. Οι Ουκρανοί συντελεστές ήρθαν πέρσι το καλοκαίρι στην Ελλάδα, όπου και άρχισαν να συνθέτουν την όπερα, η οποία ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2022. Η παραγωγή ήταν να παρουσιαστεί φέτος την άνοιξη στην όπερα του Κιέβου και της Οδησσού και σε άλλα μέρη της Ουκρανίας. Στη συνέχεια θα έκανε περιοδεία στην Ιταλία και στην Ολλανδία, όπου θα παρουσιαζόταν στο O. Festival του Ρότερνταμ, ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής και όπερας στον κόσμο, στα τέλη Μαΐου. Όταν ολοκληρώθηκε ο σχεδιασμός της παραγωγής και όλοι οι συντελεστές ήταν έτοιμοι να πάνε στο Κίεβο για να αρχίσουν τις τελικές πρόβες εκεί, ξεκίνησε η εισβολή της Ρωσίας.

Στην ομάδα συμμετείχαν 6 Ουκρανοί, η πλειοψηφία τους από τους Nova Opera. Είναι ένα μουσικό σχήμα με εξαιρετική πορεία που είχε κερδίσει μάλιστα το πρώτο βραβείο στο συγκεκριμένο φεστιβάλ της Ολλανδίας το 2018. Η Έλλη Παπακωνσταντίνου γνώριζε τη δουλειά τους, τους εκτιμούσε και ήθελε να συνεργαστούν από τότε.

Με την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, χάθηκαν τα ίχνη κάποιων από αυτούς. Ευτυχώς μετά από δύο εβδομάδες σιωπής, έδωσαν και πάλι σημεία ζωής. Ήταν όλοι τους υγιείς. Ήταν κλεισμένοι στα υπόγεια των σπιτιών τους, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο και φαγητό. Οι μουσικοί εγκατέλειψαν το Κίεβο και κατευθύνθηκαν προς τα δυτικά σύνορα της Ουκρανίας, στο Λβιβ. Έγιναν ανεπιτυχείς προσπάθειες για να τους δοθεί ειδική άδεια να βγουν από τη χώρα. Καθώς οι περισσότεροι είναι σε ηλικία στράτευσης, δεν μπορούσαν να φύγουν από την Ουκρανία.

Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, έγινε νέος σχεδιασμός της παράστασης από την Έλλη Παπακωνσταντίνου, καθώς υπήρχε η υποχρέωση στο ΥΠΠΟΑ να παρουσιαστεί το έργο μέχρι τον Μάιο. Στήθηκε λοιπόν νέα δραματουργία, με νέους συντελεστές και δύο πλέον μουσικούς στην σκηνή, την Κατερίνα Φωτεινάκη και τον Blaine Reininger, αλλά και φιλοσόφους που θα μιλούσαν για τον έρωτα. Όταν είχαν ολοκληρωθεί οι πρόβες του συγκεκριμένου σχεδιάσματος λίγες εβδομάδες πριν την πρεμιέρα στο Ρότερνταμ, οι Ουκρανοί συντελεστές ειδοποιούν την Έλλη Παπακωνσταντίνου ότι είχαν καταφέρει να πάρουν την πολυπόθητη άδεια και βρίσκονταν ήδη στην Ουγγαρία. Έρχονταν στην Αθήνα για την προετοιμασία της παράστασης.

Δύο μέρες μετά, στις αρχές Μαΐου, οι Nova Opera καταφτάνουν στην Αθήνα, χωρίς να έχουν να μείνουν κάπου, χωρίς μουσικά όργανα. Χωρίς δεύτερη σκέψη, η Ελληνίδα σκηνοθέτις άφησε στην άκρη τη δεύτερη εκδοχή και μαζί ξεκίνησαν να δουν τι μπορούν να κάνουν. Είχαν μόλις 2,5 εβδομάδες μπροστά τους να φτιάξουν την τρίτη εκδοχή της παράστασης, με άλλη δραματουργία και άλλο σκηνικό, καθώς η πρώτη εκδοχή ήταν μια φουτουριστική όπερα, που είχε να κάνει με το cyborg σώμα, τον έρωτα και την ψηφιακή εποχή. Μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας, δεν είχε νόημα να παρουσιαστεί.

Έτσι στη νέα εκδοχή, στο επίκεντρο μπαίνει το πλατωνικό συμπόσιο, η δραματική κατάσταση, που βιώνει η Ουκρανία τους τελευταίους μήνες. Αυτό γίνεται όμως με έναν ποιητικό τρόπο, χωρίς να αναφέρεται πουθενά ο πόλεμος. Οι Ουκρανοί καλλιτέχνες έρχονται στην παράσταση για να μιλήσουν, να τραγουδήσουν όλα αυτά που έχουν ζήσει. Η μαρτυρία τους έχει να κάνει μόνο με την αγάπη, με την απώλεια και τον πόλεμο μέσα στον έρωτα.

Με αφετηρία, την πολυκύμαντη πορεία της συγκεκριμένης παράστασης, τον τελευταίο έναν χρόνο, συναντήσαμε την Έλλη Παπακωνσταντίνου και μιλήσαμε για το έργο και την περιπέτεια της συγκεκριμένης παραγωγής.

-Πώς βίωσες όλες αυτές τις αναποδιές που έγιναν μέχρι να ανεβεί τελικά αυτή η παράσταση στο Ρότερνταμ και τώρα στον Πειραιά;

Σαν τα 400 χτυπήματα του Τριφό (γέλια)! Ανά δεκαπενθήμερο άλλαζε η συνθήκη εργασίας. Δεν μπορούσα όμως να κλείσω τα μάτια, όταν συμβαίνουν τέτοια κοσμογονικά γεγονότα δίπλα μας, ή να αγνοήσω τον αντίκτυπο που έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία στη ζωή μας. Παράλληλα, δεν μπορούσα να μην θαυμάσω το πάθος και τη δύναμη των Ουκρανών συντελεστών να γίνει αυτή η παράσταση. Οπότε αφήσαμε στο πλάι το πρώτο και το δεύτερο σχεδίασμα και δημιουργήσαμε μια νέα παράσταση με νέα δραματουργία και σκηνικά σε τρομερά σύντομο χρονικό διάστημα. Ήταν κάτι τρομερά δύσκολο. Δεν μου είχε ξανατύχει. Επιπλέον, επειδή τα αγγλικά τους δεν είναι πολύ καλά, έπρεπε να είμαι κι εγώ επί σκηνής, για να διαβάζω κάποια κείμενα. Παράλληλα με το ανέβασμα της συγκεκριμένης παραγωγής στην Ολλανδία, έτρεχα και με την παράσταση «Ίχνη της Αντιγόνης» στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, όπου συμμετείχα. Δεν το μετανιώνω όμως. Αισθάνομαι περήφανη που το έκανα. Βοήθησαν βέβαια πολύ οι Έλληνες συντελεστές. Είναι μια δουλειά που έγινε χάρη σε μεγάλη γενναιοδωρία: μας έδωσαν μουσικά όργανα, βρήκαμε τεχνικό εξοπλισμό, μας στήριξε ο Πολιτιστικός Οργανισμός ΝΕΟΝ, κάποιοι δικηγόροι μας παραχώρησαν το σπίτι τους για να μείνουν οι Ουκρανοί αυτό τον ενάμιση μήνα. Ήταν μια απίστευτη περιπέτεια με μεγάλες όμως συγκινήσεις. Και τελικά ίσως με όλα αυτά αναδύθηκε περισσότερο η ουσία του έργου.

-Πώς πήγε η πρεμιέρα στο Ρότερνταμ;

Πρέπει να ομολογήσω ότι με όλα αυτά που έγιναν, δεν είχα ακριβή εικόνα του τι συνέβαινε στην παράσταση. Πήγαμε εκεί με πολύ μικρές αξιώσεις. Πρέπει να σου πω ότι έχω πάει σ’ αυτό το φεστιβάλ με πέντε διαφορετικές παραγωγές, που έχουν κερδίσει βραβεία και διακρίσεις. Πρώτη φορά είδα τέτοια ανταπόκριση από το κοινό. Έρχονταν οι θεατές και έκλαιγαν στην αγκαλιά μου. Κάτι έγινε και το συναίσθημα ήταν τεράστιο. Ήταν πολύ συγκινητικό το αποτέλεσμα. Λειτούργησε από καρδιά σε καρδιά.

Αυτό που πρέπει να ομολογήσω ως δημιουργός είναι ότι αυτή η παράσταση μπορεί να μην «εξελίσσει» τη δική μου θεατρική γλώσσα, είναι όμως μια αξέχαστη συναισθηματική εμπειρία. Και σκέφτομαι τελικά ότι το θέατρο κάνει και αυτό, μέσα σε άλλα πράγματα. Είναι ένα σημαντικό κομμάτι, το οποίο όμως δεν περιγράφεται με λέξεις. Αντί λοιπόν να κάνω μια παράσταση, όπως σχεδίαζα, για το πώς θα είναι το σώμα μετά τον κορονοϊό, σε δέκα χρόνια από σήμερα, έκανα μια παράσταση για το τώρα, γι’ αυτούς και για όλους εμάς. Είναι ωραία να είσαι σε παρόντα χρόνο. Έχει τις δυσκολίες του, αλλά υπάρχει και μια προστασία. Είσαι μέσα σε ένα κανάλι, προστατευμένος.

-Τι θα δούμε λοιπόν στην σκηνή Ωμέγα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά;

Έχουμε ετοιμάσει ένα γεύμα. Μουσικοί και θεατές κάθονται μαζί στα τραπέζια, τρώνε, τραγουδάνε και μιλούν για τον έρωτα και το φαγητό. Μιλάμε για τον έρωτα, την ενόρμηση θανάτου και την ενόρμηση ζωής και πώς συναντιούνται αυτές στον έρωτα. Μέσα από μια τεθλασμένη γραμμή, μπαίνει σε όλο αυτό και το ουκρανικό ζήτημα, το θέμα της ζωής και του θανάτου. Είναι μια τρομερά αισιόδοξη παράσταση με πολύ ωραία μουσική, χρήση μιας κάμερας και πολύ ωραία visual. Δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις τη δύναμη και τη διάθεση για ζωή που έχουν οι Ουκρανοί συντελεστές της Nova Opera. Είναι φωτεινοί, καλόψυχοι άνθρωποι. Στην παράσταση δημιουργείται, μέσα από τη συνύπαρξη και τα τραγούδια, μια μοναδική επικοινωνία. Μεταδίδονται πληροφορίες και γνώσεις ερήμην του κειμένου της παράστασης. Είναι τρομερό πώς το πλατωνικό κείμενο συναντιέται με την πραγματική ζωή.

-Πώς καταπιάνεστε με τον έρωτα και το πλατωνικό συμπόσιο;

Το κείμενο της παράστασης είναι ένα σύγχρονο κείμενο, με αναφορές στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. Κάποια πρόσωπα στην παράσταση ταυτίζονται με τους φιλοσόφους του Συμποσίου. Το σύγχρονο κείμενο εστιάζει στην εξύμνηση, στην ήττα, στην απώλεια στον έρωτα. Έχει να κάνει λοιπόν με τον πόλεμο μέσα στον έρωτα. Εντέλει αυτό που μένει στον θεατή είναι η ορμή για τη ζωή.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

-Παλιότερα είχες ασχοληθεί και με πλατωνικό Σπήλαιο. Τι βρίσκεις ενδιαφέρον στον Πλάτωνα και στη φιλοσοφία γενικότερα;

Αγαπάω πολύ τη φιλοσοφία. Θεωρώ ότι τα πλατωνικά κείμενα είναι σχεδόν θεατρικά κείμενα. Μπορούν να παρουσιαστούν στην σκηνή. Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό γιατί ο ίδιος ο Πλάτωνας απεμπολούσε από την Πολιτεία του, τον ηθοποιό. Στην πραγματικότητα όμως κατασκεύαζε θεατρικά κείμενα. Το Συμπόσιο είναι παράλληλα ένα αστείο θεατρικό κείμενο. Το διαβάζεις και γελάς. Είναι ένα λαϊκό θεατρικό κείμενο. Αισθάνομαι ότι υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση με τον Πλάτωνα στην Ελλάδα. Τον διαβάζουν χριστιανικά, μέσα από το φίλτρο των Βυζαντινών, ότι η ψυχή και το σώμα είναι σε μια αντιπαλότητα.

Ο Πλάτωνας συνδέεται όμως και με τις μυστικιστικές σχολές της αρχαιότητας. Αυτό με ενδιαφέρει πολύ. Καταγράφει την φιλοσοφία των προσωκρατικών, κάτι που διαπερνά το έργο του. Για μένα γενικότερα η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος ζωής. Μου εξηγεί ή μου αποκαλύπτει κάτι που μπορεί να προϋπήρχε ως αντίληψη. Οπότε δεν τη θεωρώ κάτι ξένο. Έτσι θα προέκυπτε λοιπόν, αν όλα πήγαιναν καλά, το «Συμπόσιο» ως παράσταση. Θα ήταν πιο φουτουριστική και τεχνολογικά προηγμένη από το «Σπήλαιο», που είχα κάνει πριν μερικά χρόνια. Ήρθε όμως η ζωή και μας είπε: Παιδιά ξεχάστε το (γέλια).

-Πέρα από την κατάφαση στον έρωτα, η συγκεκριμένη παράσταση αποδεικνύει και την κατάφαση στη ζωή.

Πράγματι έτσι είναι. Κάποιοι από τους Ουκρανούς της παράστασης κοιμούνται στον προσφυγικό καταυλισμό της Ελευσίνας. Τις πρώτες μέρες δεν είχαν ούτε καν κρεβάτι να κοιμηθούν. Κοιμούνταν κάτω στο τσιμέντο. Έρχονταν άυπνοι στην πρόβα. Ήθελαν όμως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο να γίνει η παράσταση. Τα έδιναν όλα στις πρόβες, παρόλο που μιλούσαν με τους δικούς τους στην Ουκρανία και μάθαιναν τα νέα, για βομβαρδισμούς και θανάτους. Σκέψου ότι έφτασαν εδώ με δυο ρούχα ο καθένας κι ένα γατί. Δεν ξέρουν αν μπορέσουν να δουν ξανά τους ανθρώπους τους, αν καταφέρουν να γυρίσουν πίσω. Ήταν απίστευτη η κατάσταση στην οποία έχουν βρεθεί. Παρόλα αυτά τα δίνουν όλα και προσπαθούν κάθε μέρα για το καλύτερο. Θέλουν να ζήσουν!

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

-Τι θα κάνουν μετά από αυτό το πρότζεκτ;

Δεν ξέρω. Έχουν πάρει άδεια παραμονής στην Ελλάδα για έναν χρόνο. Αν δεν συνεχίσουν τις παραστάσεις όμως, θα πρέπει να γυρίσουν στην πατρίδα τους, γιατί δεν θα ανανεωθεί η άδεια εξόδου τους από την Ουκρανία. Οι ίδιοι θέλουν να μείνουν εδώ. Αυτό που θα ήθελα μέσα από αυτή την παράσταση είναι να γνωρίσουν νέους ανθρώπους και να κάνουν μια καινούργια αρχή στη ζωή τους. Πολλοί ξένοι φορείς έχουν ζητήσει την παράσταση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα παρουσιαστεί τον Νοέμβριο στο Εθνικό Θέατρο της Γένοβας.

-Η τεχνολογία παίζει και πάλι ρόλο σ’ αυτή τη δουλειά σου. Είναι μόνιμος «αρωγός» στις παραστάσεις σου.

Ναι ισχύει! Αυτή τη φορά όχι τόσο πολύ λόγω των συνθηκών που σου εξήγησα. Η τεχνολογία παίζει πάντα σημαντικό ρόλο στις δουλειές μου. Πρέπει να ξέρεις όμως πώς να τη χρησιμοποιείς. Όταν πήγα στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2004, στο Media Lab του Πρίνστον, μου εξήγησαν ότι η τεχνολογία είναι just a brush. Έπαθα πλάκα με αυτό, γιατί ερχόμουν από την Αγγλία, που στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 2000, η τεχνολογία είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Ζούσαμε εκεί την επικράτεια των sensors. Στην Αμερική δεν υπήρχε καθόλου αυτή η προσέγγιση. Αυτό μου άρεσε πολύ και με επηρέασε ριζικά. Αν δραματουργικά δεν υπάρχει λόγος χρήσης της τεχνολογίας, δεν τη χρησιμοποιείς. Ή κάνεις την έρευνα και μετά την πετάς. Έχω πετάξει πολύ πράγμα όλα αυτά τα χρόνια.

-Πέρσι το χειμώνα ανέβασες την «Alkestis» στην Σουηδία. Υπάρχει περίπτωση να τη δούμε στην Ελλάδα;

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά υποστήριξη για να έρθει η παράσταση στην Ελλάδα. Από το Dramaten ήθελαν πάρα πολύ να έρθει η συγκεκριμένη παραγωγή στη χώρα μας. Ήταν μια συμπαραγωγή της Βασιλικής Όπερας της Σουηδίας με το Βασιλικό Θέατρο της Σουηδίας. Ήταν μια πολύ μεγάλη παραγωγή. Είχε πέρα από ηθοποιούς και λυρικούς τραγουδιστές. Οι Σουηδοί επικοινώνησαν μάλιστα με το Φεστιβάλ Αθηνών, αναλαμβάνοντας όλα τα έξοδα παρουσίασης στη χώρα μας, αλλά δεν υπήρξε κανένα ενδιαφέρον από εδώ. Δεν ξέρω για ποιο λόγο. Είναι θέμα ανταγωνισμού; Δεν ξέρω. Το ίδιο αισθάνθηκα εν μέρει και με τα «Ίχνη της Αντιγόνης». Αισθάνομαι αποκλεισμένη στη χώρα μου, ενώ κάνω τόσο μεγάλες παραγωγές στο εξωτερικό. Νομίζω ότι υπάρχει ένας αποκλεισμός που έχει να κάνει με το φύλο, με τις πολιτικές μου πεποιθήσεις, ότι δεν είμαι συντηρητική και είμαι απρόβλεπτη. Μπορεί να φοβάται κάποιος ότι αυτό που θα κάνω δεν θα έχει κοινό. Δεν μπορεί όμως να το τολμάει αυτό κάποιος ιδιώτης παραγωγός με την Αντιγόνη και να μην το τολμάει ένα φεστιβάλ ή ένα κρατικό θέατρο. Δεν είναι εντυπωσιακό ότι έχω παρουσιάσει στην Ολλανδία και την Ιταλία περισσότερες δουλειές από αυτές που έχω παρουσιάσει στη χώρα μου;

-Ποια είναι η επόμενη δική σου θεατρική παραγωγή;

Τον Μάρτιο του 2023, θα κάνω «Βάκχες». Θα είναι μια queer ανάγνωση. Ξαναγράφω το έργο από την αρχή, όπως ακριβώς έκανα με την Άλκηστη του Ευριπίδη. Είναι μια διεθνής συμπαραγωγή με ξένο καστ. Θα ξεκινήσουμε στην Γαλλία. Η πρεμιέρα θα γίνει στην Κρατική Σκηνή της Μιλούζ και μετά θα κάνει μια μεγάλη περιοδεία. Παράλληλα, η παράσταση της Αντιγόνης θα ταξιδέψει στο Ισραήλ και την Ιταλία. Ακολουθεί τον Απρίλιο του 2024, η πρεμιέρα του ρωσικού έργου «Τι να κάνουμε» του Νικολάι Τσερνισέφσκι. Αυτό το μυθιστόρημα έχει ντοστογιεφσκική δύναμη. Αφορά μια ομάδα ανθρώπων που ψάχνει τι να κάνει στην προεπαναστατική Ρωσία. Και κάνει μια σειρά από ρηξικέλευθα πράγματα. Είναι ουτοπικός μαρξισμός πριν τον Μάη του ’68. Είναι ένα μυθιστόρημα που όρισε τη δυτική σκέψη. Δεν έχει ανεβεί ποτέ στην σκηνή.