Έθιμα της Καθαράς Δευτέρας: Από τον αλευροπόλεμο στις Καμήλες και τους Αρκουδιάρηδες

Αλυροπόλεμος στο Γαλαξίδι
Αλυροπόλεμος στο Γαλαξίδι Πνευματικά Δικαιώματα Petros Giannakouris/AP
Από euronews with ΑΠΕ-ΜΠΕ
Κοινοποιήστε το άρθροΣχόλια
Κοινοποιήστε το άρθροClose Button

Οι διονυσιακές ρίζες των εθίμων της Καθαράς Δευτέρας σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Πέρα από το παραδοσιακό πέταγμα του χαρταετού και τα πασίγνωστα αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξίδι, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας η Καθαρά Δευτέρα γιορτάζεται με δρώμενα, κυρίως σατιριτικά, οι ρίζες των οποίων χάνονται στα βάθυ των αιώνων.

Καρδίτσα: Η κλοπή της Αρκούδας

Στα καραγκουνοχώρια της Καρδίτσας, κατά τη διάρκεια της Αποκριάς ένα από τα δρώμενα ήταν και είναι και αυτό της αρκούδας και του αρκουδιάρη Την Καθαρά Δευτέρα γίνεται αναπαράσταση της κλοπής της αρκούδας στο Αγναντερό. Πρόκειται για μία πραγματική ιστορία που διαδραματίστηκε στις αρχές του 1900, όταν κάτοικοι του Αγναντερού έκλεψαν μια εκπαιδευμένη αρκούδα με την οποία κάποιοι τσιγγάνοι έκαναν «ιατρικά θαύματα», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Βασιλική Κοζιού, ερευνήτρια Τοπικής Ιστορίας και Λαογραφίας-πρόεδρος του Κέντρου Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας «Ο ΑΠΟΛΛΩΝ» Καρδίτσας. «Θεραπεύονταν» οι γηραιότεροι που έπασχαν από αρθριτικά, αν τους πάταγε στην πλάτη η αρκούδα, σύμφωνα με τον μύθο.

Στο Μεσδάνι ή Αγναντερό, όπως ονομάζεται σήμερα, σύμφωνα με την κ. Κοζιού, κάθε Καθαρά Δευτέρα αναπαριστούν το κλέψιμο της αρκούδας από τους κουδωνοφόρους χωρικούς, καθώς και τον καραγκούνικο γάμο και πλήθος κόσμου συρρέει στο χωριό τους, για να παρακολουθήσει τα αποκριάτικα αυτά δρώμενα και να διασκεδάσει, καταλήγει η κ. Κοζιού. 

Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο όμως, του Αγναντερού, λαμβάνει χώρα την Αποκριά με τη μεταμφίεση των κουδουνάδων. Πρόκειται για άντρες ντυμένους με προβιές και ζωσμένους με μεγάλα κουδούνια που χοροπηδούν για να κάνουν φασαρία. Είναι οργανωμένοι σε ομάδες, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι για κεράσματα και πειράζουν τους διερχόμενους. Η άγρια εμφάνιση και η επιθετικότητα των μεταμφιεσμένων προκαλεί την εντύπωση και τον φόβο των μη μεταμφιεσμένων. Πρόκειται για ένα καθαρά Διονυσιακό έθιμο, που αναβιώνει με τρόπο παραδοσιακό, πρωτόγονο, αναλλοίωτο και ανεπηρέαστο από το μοντέρνο ξενόφερτο καρναβάλι με τα σύγχρονα κουστούμια και τις παρελάσεις των αρμάτων, όπως αναφέρεται από τη δημοτική αρχή του δήμου Μουζακίου.

Χανιά: Το διονυσιακό έθιμο της Καμήλας

Το διονυσιακό έθιμο της Καμήλας που πρωτοεμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, αναβιώνει κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα στο χωριό Κάινα του δήμου Αποκορώνου και στην περιοχή Στέρνες Ακρωτηρίου, του δήμου Χανίων.

Στην κατασκευή της καμήλας συμμετέχουν οι παλαιότεροι αλλά και νέοι σε ηλικία κάτοικοι για να μαθαίνουν από τους παλαιότερους τα μυστικά.

Η καμήλα κατασκευάζεται από μία ξύλινη σκάλα, δύο κοφίνια που αποτελούν τις δύο καμπούρες της καμήλας, με πλαστικό πανί που χρησιμοποιείται για τη συλλογή του ελαιοκάρπου και τον σκελετό του κεφαλιού ενός ιπποειδούς .

Στον ουρανίσκο του κεφαλιού τοποθετείται ένα καρούλι για να ανοιγοκλείνει το στόμα του με το τράβηγμα ενός σχοινιού. Στα μάτια τοποθετούνται συνήθως δύο μανταρίνια, ενώ στην καμήλα μπαίνουν έως και τρεις άνθρωποι. Ένας κρατάει το κεφάλι στερεωμένο σ’ ένα ξύλο και οι άλλοι δύο με τη βοήθεια των κοφινιών, σχηματίζουν τις καμπούρες της. Η καμήλα ξεκινάει τη βόλτα της, σε κάθε σημείο του χωριού, για να καταλήξει στην κεντρική πλατεία. Πολλοί ντόπιοι ντύνονται με πρωτότυπες αυτοσχέδιες στολές ακολουθώντας την πορεία της. Οι μεταμφιεσμένοι έχουν κρεμασμένα επάνω τους κουδούνια προβάτων και προβιές ζώων. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι το βράδυ, με τη συνοδεία παραδοσιακών μουσικών κρητικών οργάνων ενώ το σκηνικό συμπληρώνουν οι παραδοσιακοί μεζέδες της Καθαράς Δευτέρας, ντόπιο κρασί και φυσικά άφθονη τσικουδιά.

Την Καθαρά Δευτέρα πολλοί φούρνοι στα Χανιά «ανταγωνίζονται» στην παρασκευή της μεγαλύτερης λαγάνας ενώ όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι χαρταετοί υψώνονται στους ουρανούς με τον ανταγωνισμό να είναι έντονος.

Παλαιότερα, οι περισσότεροι αετοί ήταν ιδιοκατασκευές, με χαρτί, αλευρόκολλα, μικρά καλάμια, ζύγι και χάρτινη ουρά, ωστόσο σήμερα οι περισσότεροι επιλέγουν να αγοράσουν έτοιμους χαρταετούς που προμηθεύονται από καταστήματα και πλανόδιους πωλητές.

Οι «Αρκουδιάρηδες» του Ψηλορείτη

Αποκριά, ή Αποκρίγιωμα (στην Κρητική διάλεκτο), σημαίνει το σταμάτημα της κρεοφαγίας, όπως και το λατινικό καρναβάλι σημαίνει το ίδιο ακριβώς, Carnem levare (κρέας αποκλείω). Στον ορεινό Ρούβα στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη, κάποια στοιχεία από τη λατρεία των αρχαίων Ελλήνων προς τον θεό Διόνυσο, ντυμένων με τραγόμορφες μεταμφιέσεις και κουδούνια και κυρίαρχο στοιχείο της διονυσιακής λατρείας, τον άναρχο χορό και το κρασί, διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

Με το πέρασμα των αιώνων, ωστόσο, έχουν δεχθεί εμβόλιμα στοιχεία από τους κατά καιρούς κατακτητές και από τον Χριστιανισμό, ενώ στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, ενσωματώθηκαν και διατηρήθηκαν, κατά την δεύτερη και τρίτη εβδομάδα του Τριωδίου, μέχρι και την έναρξη της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάπως έτσι μέχρι και στις μέρες μας, στη Γέργερη του ορεινού Ρούβα, την Καθαρά Δευτέρα, βρίσκονται στο επίκεντρο των εορτασμών οι αποκαλούμενοι «Αρκουδιάρηδες».

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο Επικοινωνίας του Συλλόγου Βαρελοφρόνων Πολιτισμού και Ανάπτυξης Γέργερης Κώστα Χατζημηνά, το κάλεσμα κάθε χρόνο άλλα και φέτος την Καθαρά Δευτέρα, είναι ανοιχτό προς όλους, με κύριο δρώμενο στον κεντρικό δρόμο της Γέργερης τους «Αρκουδιάριδες», που χορεύουν «έξαλλοι» υπό την υπόκρουση της «αρκουδίστικης» μουσικής καθώς γύρω τους αντιλαλεί του Ψηλορείτη η ηχώ.

«Πρόκειται για ένα έθιμο που χαρακτηρίζει το αποκριάτικο ξεφάντωμα στον ορεινό Ρούβα. Οι αρκουδιάρηδες βγαίνουν στο δρόμους δημιουργώντας πανδαιμόνιο με τους ήχους των κουδουνιών και χορεύοντας στο δικό τους ξέφρενο ρυθμό. Οι χορευτές είναι τραγόμορφοι κουδουνοφόροι, οι οποίοι είναι δεμένοι με σχοινιά μεταξύ τους και ο επικεφαλής της ομάδας προσπαθεί να τους οδηγήσει» ανέφερε μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Χατζημηνάς, που κατέληξε με μια μαντινάδα: «Για μια φορά στη Γέργερη τις αποκρές να ζήσεις, το κέφι, την παράδοση εδώ θα συναντήσεις».

Κοινοποιήστε το άρθροΣχόλια

Σχετικές ειδήσεις

Εκδηλώσεις της Καθαράς Δευτέρας: Πού μπορείτε να γιορτάσετε τα κούλουμα στην Αττική

Κόρινθος: Συνελήφθη ο πατέρας της οικογένειας των «παλαιοχριστιανών»

Ελλάδα: Ισόβια στον 23χρονο μουσουλμάνο που στραγγάλισε 17χρονη επειδή έβρισε την θρησκεία του