Ο γεωπολιτικός αναθεωρητισμός έχει γίνει της μόδας, πολιτικά σκόπιμος και ανεξέλεγκτος
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΓράφουν οι Μάρκ Μέντις και Άλεξ Ρόντος
Η ιστορία επέστρεψε με θόρυβο για να αμφισβητήσει την αίσθηση της παγκόσμιας τάξης.
Όσο το διεθνές σύστημα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχαιρε ευρείας εκτίμησης, μπορούσαμε να προσποιούμαστε ότι διατηρούμε την ειρήνη καμουφλάροντας την αντίφαση μεταξύ των αρχών της κυριαρχίας και της αυτοδιάθεσης που είναι ενσωματωμένες στον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ.
Το σύστημα υπέθεσε ότι οι κυρίαρχες δυνάμεις του κόσμου θα περιόριζαν την αντίφαση με έναν συνδυασμό επίκλησης κανονιστικών κανόνων και γενναιόδωρης εφαρμογής του πραγματισμού που μπορεί να προσέβαλε πολλούς πουριτανούς.
Η πράξη εξισορρόπησης δεν ισχύει πλέον. Μπαίνουμε σε μια νέα και πολύ επικίνδυνη εποχή που γίνεται πιο επικίνδυνη από την εθνικιστική αλαζονεία και την επιπόλαιη άγνοια των ιστορικών λεπτομερειών που θα έπρεπε να επιβάλλουν την προσοχή των μεγάλων δυνάμεων.
Πρέπει να καταλάβουμε από πού προέρχεται ο αλυτρωτισμός.
Το άμεσο σύμπτωμα της γεωπολιτικής κακοδαιμονίας είναι ο αλυτρωτισμός. Ο όρος πήρε το όνομά του από τις ιταλικές διεκδικήσεις του τέλους του 19ου αιώνα σε γειτονικά "μη εξαγορασμένα εδάφη" - Italia irredenta - στην Αυστροουγγρική, τη Γαλλική και τη Βρετανική αυτοκρατορία.
Έχουμε δει αυτόν τον δαίμονα να σηκώνει το κεφάλι του και στο παρελθόν, τη δεκαετία του 1930 και ξανά με την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1990. Τώρα το μοτίβο επιστρέφει με εκδίκηση. Και πρέπει να το κατανοήσουμε καλύτερα στο σύγχρονο περιβάλλον του.
Πρόκειται βασικά για διαμάχες από την ατελή αποαποικιοποίηση. Οι βασικοί παίκτες είναι οι πρώην αυτοκρατορίες που διστάζουν να παραδεχτούν ότι έχουν τελειώσει και εκείνοι που πιστεύουν ότι το τέλος του αυτοκρατορικού ελέγχου τους στέρησε μια νέα εθνική λύτρωση.
Η αποαποικιοποίηση οδήγησε σε τυχαία χάραξη συνόρων στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και σε άλλα μέρη.
Οι γραφειοκράτες της Βρετανικής και της Γαλλικής Αυτοκρατορίας επέβαλαν ιδιόρρυθμες κληρονομιές στη μορφή δεκάδων πρώην αποικιών. Οι σπόροι του αλυτρωτισμού είναι διάσπαρτοι σε ολόκληρο τον πλανήτη. Το αν θα φυτρώσουν σε νέες συγκρούσεις και το πώς θα διαχειριστούμε αυτόν τον κίνδυνο είναι μια κεντρική πρόκληση της εποχής μας.
Ημιτελείς διαμάχες σημαδεύουν τον πλανήτη
Ο γεωπολιτικός αταβισμός (ή αναθεωρητισμός) έχει γίνει της μόδας, πολιτικά σκόπιμος και ανεξέλεγκτος από τις μεγάλες δυνάμεις που είτε αποσπούν την προσοχή είτε είναι συνένοχοι. Σήμερα ο πλανήτης είναι γεμάτος με λανθάνουσες ή τρέχουσες αλυτρωτικές διαμάχες.
Η επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, στην οποία ο Βλαντιμίρ Πούτιν ισχυρίζεται ότι επανενώνει τα βασικά ρωσικά εδάφη, και ο πόλεμος στη Γάζα που εξαπέλυσαν απάτριδες παλαιστινιακές ομάδες κατά του Ισραήλ είναι αιματηρά παραδείγματα της τάσης.
Η μακροχρόνια διαμάχη της Κίνας με την Ταϊβάν είναι μια παραλλαγή του αλυτρωτικού θέματος.
Αφού οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβαν πρόσφατα τον θύλακα του Ναγκόρνο-Καρμπάχ από Αρμένιους εποίκους, ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίεφ ανακοίνωσε: "Επιστρέψαμε τα εδάφη μας, αποκαταστήσαμε την εδαφική μας ακεραιότητα [...] αποκαταστήσαμε την αξιοπρέπειά μας". Αυτή δεν είναι μια παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, αλλά μέρος ενός μοτίβου που στοιχειώνει την παγκόσμια ειρήνη.
Μια σειρά από "παγωμένες συγκρούσεις", από την Κύπρο μέχρι το Κασμίρ, τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και την κορεατική χερσόνησο, σηματοδοτούν σημεία στον χάρτη όπου οι αμφισβητούμενες εδαφικές διεκδικήσεις σιγοβράζουν εδώ και καιρό, αλλά μέχρι στιγμής περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό με διπλωματικούς ελιγμούς μετά από στρατιωτικά αδιέξοδα.
Το πνεύμα των καιρών μυρίζει σαν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
Λίγες περιοχές είναι άτρωτες. Γινόμαστε μάρτυρες παρόμοιων διαχωριστικών γραμμών στο Κέρας της Αφρικής. Η σύγκρουση στο Σουδάν και την Αιθιοπία έχει θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια της θαλάσσιας διέλευσης στην Ερυθρά Θάλασσα.
Η Αιθιοπία έχει αμφισβητήσει τη νομιμότητα των συνόρων που χαράχτηκαν πριν από έναν αιώνα μεταξύ του Αιθίοπα Αυτοκράτορα και των αποικιοκρατικών δυνάμεων της εποχής και ζήτησε μόνιμη πρόσβαση στη θάλασσα.
Οι τοπικές περιφερειακές δυνάμεις - οι λεγόμενες "μεσαίες δυνάμεις" - αισθάνονται ότι μπορούν να δημιουργήσουν σφαίρες επιρροής είτε για να προβάλουν τον έλεγχο είτε για να προστατεύσουν τα συμφέροντα ασφαλείας τους. Στην περίπτωση του Κέρατος, πρόκειται κυρίως για τις δυνάμεις της Αραβικής Χερσονήσου.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟι συνέπειες πρέπει να γίνουν κατανοητές. Πρόκειται για μια στιγμή που θυμίζει την προετοιμασία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι μεγάλες δυνάμεις αναλώνονταν από ανταγωνιστικές φιλοδοξίες και αμοιβαία καχυποψία.
Η διεθνής τάξη - στο βαθμό που την αντιπροσώπευε η Κοινωνία των Εθνών - είχε φθαρεί και άνοιξε ο δρόμος για τους απερίσκεπτους και τους αδίστακτους να δημιουργήσουν νέες πραγματικότητες μέσω της βίας.
Σε έναν κόσμο όπου οι κανόνες δεν γίνονται σεβαστοί ούτε επιβάλλονται, οι φιλοδοξίες και οι φόβοι των χωρών περιορίζονται στην πολιτική χειραγώγηση της επικράτειας και της ταυτότητας. Η πολυμέρεια θα αντικατασταθεί από τις περιφερειακές ρακέτες προστασίας.
Ανεξέλεγκτες, αυτές οι δυναμικές θα δημιουργήσουν νέους τύπους συγκρούσεων. Ο εδαφικός κατακερματισμός, η εθνοκάθαρση και οι συνοριακές διαμάχες θα πολλαπλασιαστούν. Οι τοπικές περιφερειακές δυνάμεις θα αναζητήσουν αντιπροσώπους και οι τοπικοί εξεγερμένοι ή οι αποδυναμωμένες κυβερνήσεις θα αναζητήσουν προστάτες.
Συγκέντρωση, όχι εξαναγκασμός - αυτός είναι ο τρόπος
Πώς να ξαναβάλουμε το τζίνι στο λυχνάρι; Ελλείψει μιας παγκόσμιας κυβέρνησης με εργαλεία επιβολής, το όνειρο μιας φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης χωρίς καυτές εδαφικές διαμάχες είναι μια χίμαιρα.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΩστόσο, το αμοιβαίο συμφέρον για την αποφυγή του χάους συνηγορεί υπέρ της ρεαλιστικής διαχείρισης. Οι παγωμένες συγκρούσεις είναι καλύτερες από τις θερμές.
Η στρατιωτική βία δεν μπορεί να προσφέρει βιώσιμες λύσεις, αλλά αντίθετα συνήθως προετοιμάζει το έδαφος για τη συγκομιδή νέων παραπόνων. Η διπλωματία είναι το κλειδί. Εάν οι αλυτρωτικές συγκρούσεις συνεχίσουν να ξεσπούν, αυτό δεν θα πρέπει να οφείλεται στην έλλειψη διπλωματικών προσπαθειών από τους ενδιαφερόμενους και τους ειλικρινείς μεσίτες.
Οι παρασκηνιακές συνομιλίες και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των εμπόλεμων μερών δεν αποτελούν ένδειξη αδυναμίας. Ο πραγματισμός απαιτεί από τις χώρες εντός των περιοχών που βρίσκονται σε διαμάχη να συνηθίσουν περισσότερο να μιλούν απευθείας μεταξύ τους.
Αν δεν το κάνουν, θα αναλωθούν από την παρέμβαση των πλουσιότερων και ισχυρότερων γειτόνων τους ή από πολύ πιο ριζοσπαστικά ή εγκληματικά κινήματα που δεν ενδιαφέρονται ούτε για σύνορα ούτε για κράτη.
Για να αποτραπεί η επικράτηση των εκβιασμών προστασίας, εναπόκειται επίσης στις μεγάλες δυνάμεις, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλοι ομοϊδεάτες τους που δεν επιθυμούν το χάος, να χρησιμοποιήσουν την τρομερή διπλωματική τους ικανότητα για να συγκαλέσουν -και όχι να εξαναγκάσουν- τα μέρη προς νέα περιφερειακά καθεστώτα εδαφικής ακεραιότητας και μη ανάμειξης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ εναλλακτική στον πραγματισμό είναι η άβυσσος. Όπως είπε κάποτε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Dag Hammarskjold, το ζητούμενο δεν είναι "να οδηγήσουμε την ανθρωπότητα στον παράδεισο, αλλά να σώσουμε την ανθρωπότητα από την κόλαση".
Ο Mark Medish είναι πρώην ανώτερος αξιωματούχος του Λευκού Οίκου και του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ στην κυβέρνηση Κλίντον, ο οποίος τώρα είναι αντιπρόεδρος της PA Group, μιας εταιρείας παροχής στρατηγικών συμβουλών. Ο Alex Rondos είναι πρώην ειδικός αντιπρόσωπος της ΕΕ για το Κέρας της Αφρικής και υπηρετεί ως ανώτερος σύμβουλος στο Ινστιτούτο Ειρήνης των ΗΠΑ (USIP).
Στο Euronews, πιστεύουμε ότι όλες οι απόψεις έχουν σημασία. Επικοινωνήστε μαζί μας στο view@euronews.com για να στείλετε προτάσεις ή υποβολές και να γίνετε μέρος της συζήτησης.