Η Βάνια Τέρνερ μιλά στο Euronews για το ντοκιμαντέρ της που έχει τίτλο «Tack» και αφορά τη σεξουαλική κακοποίηση της Αμαλίας Προβελεγγίου στο χώρο της ιστιοπλοΐας. Ο Σπύρος Μαντζαβίνος και ο Κώστας Αντάραχας σκηνοθετούν το «Πανελλήνιον», ένα ντοκιμαντέρ για το γνωστό σκακιστικό στέκι.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα Newcomers του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης περιλαμβάνει κάθε χρόνο τις πρώτες ή τις δεύτερες ταινίες τεκμηρίωσης δημιουργών από όλο τον κόσμο. Φέτος το τμήμα αποτελούσαν 12 ταινίες. Τρεις από αυτές ήταν ελληνικές. Είναι τα ντοκιμαντέρ της Βάνιας Τέρνερ, των Σπύρου Μαντζαβίνου και Κώστα Αντάραχα και της Τζέλης Χατζηδημητρίου.
Βάνια Τέρνερ: «Θέλω η ταινία μου να ευαισθητοποιήσει, να λειτουργήσει ως φάρος για άτομα που έχουν υποστεί κακοποίηση»
Το 2020, η Ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου καταγγέλει δημόσια το βιασμό που είχε υποστεί το 1998 από έναν ισχυρό παράγοντα της ελληνικής ιστιοπλοΐας, πυροδοτώντας το κίνημα #MeToo στην Ελλάδα, καθώς και ένα ντόμινο αντίστοιχων αποκαλύψεων σε άλλους επαγγελματικούς χώρους. Αυτό δίνει τη δύναμη σε μια νεότερη πρωταθλήτρια της ιστιοπλοΐας, την Αμαλία Προβελεγγίου να σπάσει τη δική της σιωπή. Σε μια δίκη-ορόσημο, η Αμαλία αποφασίζει να καταγγείλει τον πρώην προπονητή της για τη συστηματική κακοποίηση που υπέστη από εκείνον όταν ήταν παιδί. Η Σοφία στέκεται στο πλευρό της. Οι δύο γυναίκες βρίσκουν εν μέρει δικαίωση, αλλά ταυτόχρονα συνειδητοποιούν πως ο αγώνας τους για να αλλάξουν οι νοοτροπίες της ελληνικής κοινωνίας μόλις ξεκίνησε.
Στο «Tack», η Βάνια Τέρνερ καταγράφει όλο το χρονικό της γνωριμίας τους, του κοινού δικαστικού τους αγώνα, τη σκληρή ακροαματική διαδικασία, την αγωνία και το βαθύ τραύμα τους. Η σκηνοθέτιδα βίωσε από κοντά όλα αυτά που συνέβησαν τα τελευταία δύο χρόνια στις δύο γυναίκες και παρακολούθησε τη δίκη της Αμαλίας:
«Πήραμε ένα πολύ μεγάλο ρίσκο εκείνη την στιγμή, ξέροντας τη σημασία αυτής της υπόθεσης. Ήταν πολύ σημαντικό η πρώτη υπόθεση του ελληνικού #MeToo, η πρώτη περίπτωση στον αθλητισμό, το αδίκημα της οποίας δεν είχε παραγραφεί, να καταγραφεί με κάποιο τρόπο. Ξεκίνησα λοιπόν να περνάω χρόνο μαζί με την Αμαλία και με την οικογένειά της. Πολλές φορές δεν κάναμε καθόλου γυρίσματα. Ζήσαμε ουσιαστικά μαζί δύο χρόνια. Ήρθαμε πάρα πολύ κοντά. Ταυτίστηκα 100% και με τις δύο γυναίκες. Με απορρόφησαν εντελώς. Το κομμάτι του δικαστηρίου είναι εξαιρετικά σημαντικό. Είναι σαν ένας τρίτος χαρακτήρας μέσα στην ταινία, μετά την Σοφία και την Αμαλία. Είναι σημαντικό γιατί σε αυτή τη διαδικασία μπαίνουν άνθρωποι, που προσπαθούν να κερδίσουν τη ζωή τους πίσω. Η δικαίωση γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι πολύ σημαντική. Το ότι δηλαδή κάποιος σε πιστεύει. Όπως μου είπε χαρακτηριστικά η Αμαλία: “Είναι σημαντικό να με πιστεύει κάποιος, πέρα από τη μαμά μου και τον μπαμπά μου"» αναφέρει η Βάνια Τέρνερ.
Το ντοκιμαντέρ κόβει πραγματικά την ανάσα μέσα από τα γεγονότα που παρουσιάζει. Πέρα από την Αμαλία και την Σοφία, το δικαστήριο γίνεται ο τρίτος πρωταγωνιστής, ο τρίτος άξονας της δράσης, όπου εκτυλίσσεται μια πολύ επώδυνη διαδικασία, όπου τα θύματα βιώνουν ξανά τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος:
«Αυτό που παρατηρούμε σε αυτές τις δίκες και από την εμπειρία μου, μπαινοβγαίνοντας στα δικαστήρια τα τελευταία χρόνια, είναι ότι δεν υπάρχει προστασία για τα θύματα. Ενώ υπάρχει το πλαίσιο και υπάρχουν νόμοι, αυτοί δυστυχώς δεν εφαρμόζονται. Υπάρχουν χτυπήματα κάτω από τη ζώνη. Το αποτέλεσμα είναι ένα θύμα βιώνει τη βία με διαφορετική μορφή πια, μέσα στα δικαστήρια. Αυτό είναι εξαιρετικά επώδυνο. Οι άνθρωποι τραυματίζονται ξανά. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μια κουλτούρα προστασίας και παιδείας. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό στα έμφυλα ζητήματα. Νομίζω ότι αυτό που πρέπει να μας προβληματίσει είναι αν τελικά αυτοί οι νόμοι προστατεύουν τα θύματα και είναι προς το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών μας» επισημαίνει η κινηματογραφίστρια.
Το ντοκιμαντέρ είναι μια παραγωγή του Onassis Culture. Απέσπασε 5 βραβεία στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Ειδική μνεία στα βραβεία του Διαγωνιστικού Τμήματος Newcomers, βραβείο FIPRESCI, βραβείο WIFT GR, βραβείο ΕΡΤ και το Βραβείο Καλύτερης Ελληνικής Ταινίας από την Επιτροπή Νεότητας των Φοιτητών Πανεπιστημίων της Θεσσαλονίκης:
«Αυτό που με απασχολούσε περισσότερο είναι, όταν αυτές οι δύο γυναίκες δουν την ταινία μου, να νιώθουν καλά με αυτό που βλέπουν στην οθόνη. Αυτό ήταν ένα άγχος που κουβαλούσα 2,5 χρόνια, μέχρι την στιγμή που έδειξα πρώτη φορά την ταινία στην Σοφία. Όταν τελείωσε η ταινία, η Σοφία μου είπε: “Είναι αυτό που περίμενα”. Μου βγήκε ένα απίστευτο πράγμα, γιατί ένιωθα ότι οφείλω να πω την ιστορία τους με έναν τρόπο που θα μπορούν μετά, να το δείχνουν στα παιδιά τους και στα εγγόνια τους. Γιατί το ντοκιμαντέρ ζει, δεν τελειώνει με τους τίτλους τέλους. Για μένα ο βαθύτερος στόχος είναι η ταινία να ταξιδέψει στα χωριά, στα νησιά, στην επαρχία. Να τη δει κόσμος και να ξεκινήσουν συζητήσεις. Να λειτουργήσει επίσης ως φάρος για ανθρώπους, που έχουν ένα τέτοιο βίωμα και να ευαισθητοποιήσει» τονίζει η Βάνια Τέρνερ.
Σπύρος Μαντζαβίνος: «Το Πανελλήνιον είναι ένα καταφύγιο για ανθρώπους που ασφυκτιούν στην καθημερινότητά τους»
Ο Σπύρος Μαντζαβίνος και ο Κώστας Αντάραχας ξεκίνησαν το 2017 να πηγαίνουν στο «Πανελλήνιον», το εμβληματικό σκακιστικό καφενείο στο κέντρο της Αθήνας, για να παίξουν σκάκι. Οι θαμώνες που συνάντησαν εκεί, έγιναν σύντομα φίλοι τους. Αυτοί και οι σχέσεις που έχουν αναπτύξει στον χώρο, ήταν η αφορμή, που τους οδήγησε μετά από καιρό, να αποτυπώσουν την ατμόσφαιρα αυτού του ιδιαίτερου σύμπαντος στην πρώτη τους μεγάλου μήκους ταινία τεκμηρίωσης:
«Ακριβώς λόγω του σκακιού, βρεθήκαμε σε αυτό το μέρος. Παίζαμε σκάκι μεταξύ μας διαδικτυακά και είπαμε να το εξασκήσουμε στο φυσικό κόσμο, στην σκακιέρα. Πήγαμε λοιπόν εκεί. Το μέρος μας γοήτευσε από την πρώτη στιγμή. Στη συνέχεια η σχέση μας με τον χώρο και τους θαμώνες αναπτυσσόταν παράλληλα σε δύο επίπεδα. Καταρχάς ως απλοί θαμώνες και απλοί σκακιστές κι εμείς, της πλάκας σκακιστές βέβαια, αλλά παθιασμένοι με το σκάκι και συγχρόνως ως κινηματογραφιστές που μας ενδιέφερε πολύ αυτό το σύμπαν. Θέλαμε κατά κάποιο τρόπο να το αποτυπώσουμε στο φακό. Η σχέση μας εξελισσόταν και φιλικά και καλλιτεχνικά. Ήταν φίλοι μας για τους οποίους κάναμε μια ταινία, που θέλαμε να αρέσει και σε αυτούς. Θέλαμε να αποτυπώσουμε αυτό που μας αρέσει σε αυτούς στο φακό» τονίζει ο Κώστας Αντάραχας.
Ο Σπύρος Μαντζαβίνος μας μίλησε για τον τρόπο που προσέγγισαν το χώρο και τους θαμώνες του:
«Για μένα το ντοκιμαντέρ είναι η τέχνη της αγάπης. Μόνο η αγάπη είναι ο οδηγός, όταν κάνεις μια τέτοια ταινία. Η αγάπη μόνο μπορεί να ξεκλειδώσει τους ανθρώπους, γιατί με την αγάπη ξεκλειδωνόμαστε όλοι. Δεν είναι θέμα στρατηγικής ή τεχνικής. Αν δεν έχεις αγάπη γι’ αυτόν που κινηματογραφείς, αν δεν τον κοιτάς στα μάτια, όταν τον κινηματογραφείς και του μιλάς, τότε δεν γίνεται τίποτα. Η αγάπη είναι λοιπόν ο μόνος τρόπος για να ξεκλειδώσεις κάποιον και για να διεισδύσεις στα πράγματα. Αυτή η κατανόηση είναι ο οδηγός για να κάνεις κάτι τέτοιο, για μια ταινία, ώστε να μην είναι επιφανειακή και να μπορέσει να πάει όλο και πιο βαθιά. Αυτή η αγάπη λοιπόν τους ξεκλείδωσε και εκφράστηκαν στους φίλους τους. Δεν εκφράστηκαν σε κάποιον κινηματογραφιστή ή επαγγελματία. Εκφράστηκαν στους φίλους τους. Ο άνθρωπος ανοίγεται, όταν του κάνεις τις πιο χαζές ερωτήσεις. Όταν δεν θες να το παίξεις έξυπνος. Όταν εσύ έχεις την ειλικρινή επιθυμία να καταλάβεις. Οπότε για μένα αυτό είναι το βασικό».
Παρότι τα χρόνια περνούν, το Πανελλήνιον μοιάζει να παραμένει, εκτός τόπου και χρόνου. Είναι ένα καταφύγιο για ανθρώπους που δεν τους αρέσει η καθημερινότητα που υπάρχει γύρω τους, που απεχθάνονται τις συνθήκες της σύγχρονης πραγματικότητας και αποτυγχάνουν να προσαρμοστούν σε αυτές. Αυτοί οι θαμώνες έχουν δημιουργήσει εκεί μια οικογένεια, έναν ξεχωριστό μικρόκοσμο:
«Το Πανελλήνιον είναι ένα καταφύγιο εν τέλει για ανθρώπους, που ασφυκτιούν στην καθημερινότητά τους. Είναι κάτι που ισχύει για τους πιο πολλούς ανθρώπους στις μέρες μας. Το καφενείο είναι ακριβώς αυτό το πράγμα. Το καφενείο διαχρονικά ήταν κάτι τέτοιο. Εκεί γίνονταν οι πολιτιστικές ζυμώσεις των ανθρώπων. Ειδικά στην Ελλάδα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο καφές, το σκάκι και αυτή η οικογένεια που έχουν σχηματίσει οι θαμώνες, είναι ένα αντιστήριγμα στην καθημερινότητα, η οποία τους εμποδίζει να βιώσουν το όνειρο. Το Πανελλήνιον είναι λοιπόν ένα ονειρικό μέρος, το οποίο δεν έχει χρόνο, δεν έχει χώρο, δε έχει τόπο. Αιωρείται στο σύμπαν. Έχει κάτι αιώνιο. Οπότε για μένα αυτό είναι το καφενείο: ένα καταφύγιο. Αυτό που καταλαβαίνει και βιώνει ο θεατής, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι όλοι αυτοί οι λοξοί χαρακτήρες, αυτοί οι ιδιοσυγκρασιακοί άνθρωποι μοιάζουν πάρα πολύ με εκείνον. Εκείνοι είναι μάλιστα πιο τυχεροί πολλές φορές από τον θεατή, γιατί έχουν βρει ένα δικό τους σύμπαν. Οι πιο πολλοί από εμάς δεν έχουμε καταφέρει να το βρούμε» συμπληρώνει ο Σπύρος Μαντζαβίνος.
Το «Πανελλήνιον» κέρδισε στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 3 βραβεία: το βραβείο του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου και το ειδικό βραβείο της Επιτροπής Νεότητας των Φοιτητών των Πανεπιστημίων της Θεσσαλονίκης:
«Το σκάκι μέσα στην ταινία είναι μια αλληγορία. Είναι ένας ολόκληρος κόσμος. Για τον καθένα μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο. Οι αλληγορίες είναι άπειρες. Δεν με ενδιαφέρει η λογική του συμβόλου, ως κάτι μονοσήμαντο. Για αυτούς τους ανθρώπους όμως, το σκάκι είναι το πατ. Είναι ότι πολλές φορές στη ζωή, όπως και στο σκάκι, μπορεί να μην μπορείς να κουνηθείς, να μην έχεις κίνηση, αλλά ταυτόχρονα να μην χάνεις, παρότι είναι η σειρά σου να παίξεις και δεν μπορείς να παίξεις τίποτα. Το πατ είναι λοιπόν το αιώνιο, είναι το άχρονο, είναι η ισοπαλία. Είναι η ισότητα. Είναι πράγματα στο καφενείο που γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι πολύ σημαντικά. Αυτό για μένα εκφράζει και μια ελληνική αντίληψη των καταστάσεων, της ισοπαλίας. Είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον, γιατί στα γερμανικά η λέξη ισοπαλία είναι “unentschieden”, που σημαίνει δεν έχει αποφασίσει το αποτέλεσμα. Στα ελληνικά όμως υπάρχει η ισοπαλία. Μπορεί ούτε να κερδίσεις, ούτε να χάσεις. Υπάρχουν πάντα και οι τρίτοι δρόμοι. Και αυτοί οι τρίτοι δρόμοι είναι του ονείρου και της αγάπης».
Η «Λεσβία» της Τζέλης Χατζηδημητρίου
Τη δεκαετία του ’70 λεσβίες από όλο τον κόσμο καταφθάνουν σε ένα παραθαλάσσιο χωριό της Λέσβου, την Ερεσό, αλλάζοντας ολοκληρωτικά τη φυσιογνωμία της μικρής νησιωτικής κοινωνίας. Για τέσσερις δεκαετίες, η Τζέλη Χατζηδημητρίου, ως ντόπια και ως λεσβία, κατάφερε να συγκεντρώσει ένα τεράστιο, πολύ σημαντικό αρχείο του τι έγινε στην Ερεσό.
Μέσα από φωτογραφίες και βίντεο, η κινηματογραφίστρια αποτυπώνει στο πρώτο μεγάλο μήκους ντοκιμαντέρ της, εξομολογήσεις και μαρτυρίες, τις εντάσεις και τις συγκρούσεις με τους κατοίκους, την αγάπη, τη σεξουαλική απελευθέρωση, την πορεία της συγκεκριμένης κοινότητας στο χρόνο, αλλά και τι σημαίνει να νιώθει κανείς αποδεκτός.