Ο σπουδαίος Βέλγος σκηνοθέτης ανεβάζει τις δύο τραγωδίες του Ευριπίδη σε ενιαία παράσταση, την Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Ιουλίου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ παράσταση που συζητούσε το προηγούμενο τρίμηνο όλο το Παρίσι, παρουσιάζεται αυτή την Παρασκευή και το Σάββατο στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Ο Ίβο Βαν Χόβε, μετά από πρόταση του Φεστιβάλ Αθηνών, παρουσιάζει σε συνεργασία με την Κομεντί Φρανσέζ, τον πιο παλιό ενεργεία θίασο στον κόσμο, την «Ηλέκτρα» και τον «Ορέστη», τις δύο τραγωδίες του Ευριπίδη σε ένα ενιαίο έργο. Ο Βέλγος σκηνοθέτης βρίσκεται από την προηγούμενη εβδομάδα στην Ελλάδα και έχει ήδη ξεκινήσει τις πρόβες στο αργολικό θέατρο. Σε ένα ταξίδι αστραπή στην Αθήνα, είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί του και να μας αναλύσει όλες τις πλευρές αυτού του εμβληματικού πρότζεκτ:
«Δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαι με την αρχαία ελληνική τραγωδία. Έχω ήδη ανεβάσει στο παρελθόν την Αντιγόνη, τον Αίαντα και τις Βάκχες. Αυτά έγιναν πριν αρκετό καιρό. Πάντα είναι δύσκολο να ανεβάσεις τέτοια έργα. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές προκλήσεις για τον σκηνοθέτη. Όσον αφορά στην τωρινή παράσταση, πρέπει να ομολογήσω ότι είχα διαβάσει τα δύο έργα του Ευριπίδη εδώ και πολύ καιρό και έψαχνα την κατάλληλη ευκαιρία για να τα ανεβάσω. Όταν η Κομεντί Φρανσέζ που πρότεινε ξανά να συνεργαστούμε, ήξερα ότι ήρθε πλέον το πλήρωμα του χρόνου. Αποφάσισα να τα ανεβάσω ως ένα ενιαίο έργο, μια συνεχόμενη νέα ιστορία» εξηγεί ο Ίβο Βαν Χόβε.
Η συνεργασία του με τον κορυφαίο γαλλικό θεατρικό οργανισμό, που ιδρύθηκε το 1680 από ηθοποιούς του Μολιέρου, ξεκίνησε με τους «Καταραμένους», που έκαναν πρεμιέρα στην Αυλή των Τιμών του Παλατιού των Παπών, ανοίγοντας το Φεστιβάλ της Αβινιόν 2016, και επαναλήφθηκαν στην Αίθουσα Ρισελιέ. Η παράσταση σημείωσε μεγάλη επιτυχία και η χημεία των δύο πλευρών ήταν προφανής. Έτσι αμέσως μετά άρχισαν οι συζητήσεις για το επόμενο βήμα, στις οποίες πήρε μέρος και ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών. Και έτσι από τον παρακμιακό κόσμο του Λουκίνο Βισκόντι, περάσαμε στα πάθη της οικογένειας των Ατρειδών.
Με επίκεντρο τα δύο αδέλφια, τον Ορέστη και την Ηλέκτρα αλλά και τον Πυλάδη, ο κορυφαίος Ευρωπαίος σκηνοθέτης συναρθρώνει και «συνοψίζει» τα δύο έργα, φωτίζοντας τις αιτίες που οδηγούν αυτό το τρίγωνο στη ριζοσπαστικοποίηση, στον εξτρεμισμό. Στο δικό του ανέβασμα κυριαρχεί η εκδίκηση, η βία, η προσπάθεια ανατροπής του κατεστημένου:
«Όλοι θεωρούν τον Ευριπίδη τον πιο μοντέρνο από τους Έλληνες τραγικούς ποιητές. Πιστεύω ότι ισχύει. Είναι κάτι παραπάνω από αλήθεια. Αυτές οι δύο τραγωδίες μιλούν για μας, για την σημερινή κοινωνία. Έχουν σίγουρα κάτι να πουν και στο κοινό που θα τις παρακολουθήσει. Θα αναγνωρίσει πολλά πράγματα. Βλέπουμε τρεις νέους ανθρώπους που ριζοσπαστικοποιούνται σταδιακά. Βήμα-βήμα, σκηνή-σκηνή. Φτάνουν στα άκρα, στην ακραία βία. Γίνονται δολοφόνοι. Μοιάζουν σαν τα ζώα. Δεν έχουν πλέον κανέναν ορθολογισμό στις πράξεις τους. Φέρονται εντελώς παράλογα, ακολουθώντας τα ένστικτά τους. Είναι θυμωμένοι. Είναι εξαγριωμένοι. Δείχνουν ποια είναι η δική τους θέση, σκοτώνοντας. Κάνοντας χρήση της βίας»επισημαίνει ο Ίβο Βαν Χόβε και συμπληρώνει:«Αυτό που ήθελα να δείξω ήταν αυτό το ταξίδι, αυτή τη διαδρομή τους στη ριζοσπαστικοποίηση, στα άκρα. Είναι κάτι που το βλέπουμε παντού σήμερα γύρω μας όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική, στην Μέση Ανατολή και την Ασία. Ο κόσμος σήμερα είναι απογοητευμένος, ματαιωμένος. Ζει σε μια αβεβαιότητα. Βγαίνει στους δρόμους, γίνεται τις περισσότερες φορές βίαιος. Ξεκινά ειρηνικά να διαδηλώνει αλλά πολύ γρήγορα, η κλιμάκωση των πραγμάτων είναι βίαια. Η βία δείχνει ότι θέλεις να προκαλέσεις ζημιά στον άλλο, να τον βάλεις, να τον πληγώσεις, να τον σκοτώσεις. Να σκοτώσεις το άτομο που σε έχει ματαιώσει ή σε έχει οδηγήσει στην κατάσταση που βρίσκεσαι. Αυτό κάνουν και αυτοί οι τρεις νέοι».
Ο ίδιος πιστεύει ακράδαντα ότι το θέατρο πρέπει να εστιάζει στα ζητήματα που απασχολούν όλο τον πλανήτη:«Αυτός είναι ο ρόλος, η αποστολή του θεάτρου. Να μιλάει, να σχολιάζει όλα αυτά που γίνονται γύρω μας σήμερα, αλλά και μέσα μας. Το καταπληκτικό με τον Ευριπίδη είναι ότι δεν δίνει πολλές λύσεις σε οτιδήποτε συμβαίνει στις τραγωδίες του. Αυτό είναι κάτι επίσης πολύ μοντέρνο. Φέρνει στην επιφάνεια διάφορα ζητήματα και ζητά από το κοινό του να τα σκεφτεί. Στο πρώτο μέρος λοιπόν της παραγωγής μας όλα έχουν να κάνουν με το θέμα της βίας, ενώ στο δεύτερο μέρος επικεντρωνόμαστε στο θέμα της δικαιοσύνης και το πώς την εννοούν οι νέοι αλλά και οι ηλικιωμένοι. Οι νέοι εξεγείρονται γιατί αμφισβητούν την έννοια που δίνουν οι πιο ηλικιωμένοι στην σοφία και τη δικαιοσύνη. Υπάρχει πάντα η σύγκρουση ανάμεσα σ’ αυτό που ζητά η κοινωνία και σ’ αυτό που θέλουν τα άτομα, η νεολαία. Ο Ορέστης, η Ηλέκτρα και ο Πυλάδης δεν αποδέχονται αυτούς τους κανόνες, τους νόμους που έχουν καθορίσει κάποιοι άλλοι γι’ αυτούς. Αυτό είναι ένα θέμα που αφορά και το σήμερα».
Στον Ευριπίδη, η τελική λύση στα πράγματα έρχεται από έναν από μηχανής θεό. Ο ίδιος πώς λύνει ή πώς πιστεύει ότι μπορούν να λυθούν αυτές οι ακραίες καταστάσεις και να βρεθεί μια νέα ισορροπία στα πράγματα; «Δεν μου αρέσουν τα spoiler (γέλια). Το δικό μας τέλος του έργου είναι έκπληξη. Είναι μια σκηνή που με απασχόλησε πολύ. Γιατί ήθελα να κρατήσω μια ισορροπία με την αρχαία τραγωδία. Το δικό μας τέλος μπορεί να είναι ο κόσμος που όλοι θα θέλαμε να ζούμε. Αυτός είναι ο τέλειος κόσμος που δημιουργεί ο Απόλλωνας. Είναι το όνειρο ενός ιδανικού κόσμου, σε ένα όμως σύμπαν όπως κυριαρχούν η βία, η καταστροφή και ο αλληλοσκοτωμός. Θα κρατήσει; Θα το ανακαλύψετε μόνοι σας όταν δείτε την παράστασή μας στην Επίδαυρο».
Ο ίδιος θεωρεί το αργολικό θέατρο σταθμό στην πορεία του:«Για μένα είναι ένα μαγικό μέρος. Είναι ένας από τους δύο μυθικούς θεατρικούς χώρους στο δυτικού κόσμου. Ο άλλος είναι το Παλάτι των Παπών στην Αβινιόν. Μου αρέσουν τα ανοιχτά θέατρα και έχουμε προσαρμόσει την σκηνογραφία και την υποκριτική μας στον μαγικό χώρο της Επιδαύρου. Δεν φοβηθήκαμε να αλλάξουμε διάφορα πράγματα, ώστε η παράστασή μας να γίνει πιο άμεση και να μιλήσει στους θεατές. Δεν χρειάζεται να «πολεμήσεις» τις συνθήκες του ανοιχτού χώρου. Πρέπει να τις αποδεχτείς και να δεις τι μπορούν να σου προσφέρουν».
Η παράσταση αναδεικνύει με ρεαλιστικό, πολλές φορές ακραίο τρόπο τον κύκλο του αίματος και των φόνων του οίκου των Ατρειδών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτός ο οίκος είναι βυθισμένος στην λάσπη. Μοιάζει σαν ένας καθρέφτης της «ρυπαρής», της δεινής κατάστασης που βρίσκεται σήμερα ο κόσμος μας. Στην κριτική τους για την παράσταση οι New York Times μας καλούν να ξεχάσουμε τη δημοφιλή σειρά Game of thrones, γιατί δεν υπάρχει κανείς άλλος που να δίνει τη βία σαν τον Ευριπίδη:
«Είναι γνωστό ότι προσπαθώ να είμαι αληθινός, ειλικρινής όσον αφορά στο κείμενο του συγγραφέα με τον οποίο καταπιάνομαι. Ακόμη κι όταν αυτό είναι ακραίο. Ο Ευριπίδης γράφει για ακραία πράγματα. Έχει σκηνές ακραίας βίας. Ήθελα πραγματικά να μεταδώσω στο κοινό το αίσθημα ότι βρίσκεται στο μέσο ενός λουτρού αίματος. Ότι μπροστά σε όλα αυτά που γίνονται, δεν μπορείς να μείνεις παρατηρητής. Πρέπει να πάρεις θέση. Πρέπει να αναλογιστείς τι συμβαίνει. Τα πάντα είναι τόσο κοντά σου. Αντιλαμβάνεσαι τις πραγματικές συνέπειες μιας πραγματικής δολοφονίας. Αυτό κάνει και το Game of Thrones. Αυτό που εγώ ήθελα ήταν να δώσω το αληθινό αίσθημα του τρόμου που προκαλεί ο φόνος».
Αναγνωρισμένος για τη δεινότητά του να «ξεδιπλώνει» τα κείμενα επί σκηνής, ο σκηνοθέτης του Toneelgroep Amsterdam ανανεώνει διαρκώς την αισθητική του και τη σχέση του με τους ηθοποιούς. Παρότι αποκηρύσσει τη σχολή της «μεθόδου», επανέρχεται στο αρχαίο δράμα τιμώντας την κοινωνική διάσταση αυτού του θεάτρου και φωτίζει τον μύθο με έντονη συναίσθηση του πόσο επίκαιρος παραμένει. Ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του κλασικό σκηνοθέτη:«Προσπαθώ να αποφεύγω τα στερεότυπα που υπάρχουν γύρω από τα κείμενα και τα θεατρικά έργα που ανεβάζω. Εγώ τα βλέπω σαν να έχουν γραφτεί χθες. Ο τρόπος που δουλεύω είναι πολύ κλασικός. Διαβάζω το κείμενο. Απλά ως σκηνοθέτης πρέπει να βρω την νέα συνθήκη, μέσα στην οποία θα τοποθετηθεί το έργο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έπρεπε να δω τι κομίζει ο Ευριπίδης σήμερα. Το ίδιο άλλωστε έκανε και ο ίδιος στην εποχή του. Χρησιμοποιούσε ιστορίες από παλιότερες εποχές για να μιλήσει, για να σχολιάσει την εποχή και την πολιτικοκοινωνική συνθήκη που ζούσε».
Η παράσταση «Ηλέκτρα-Ορέστης» παρουσιάζεται στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου την Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Ιουλίου.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Σκηνοθεσία: Ivo van Hove
Σκηνική εκδοχή: Bart Van den Eynde και Ivo van Hove
Μετάφραση στα γαλλικά: Marie Delcourt-Curvers
Σκηνογραφία και σχεδιασμός φωτισμού: Jan Versweyveld
Κοστούμια: An D’Huys
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠρωτότυπη μουσική - Ηχητική σύλληψη: Eric Sleichim
Χορογραφία: Wim Vandekeybus
Δραματουργία: Bart Van den Eynde
Βοηθός σκηνοθέτη: Laurent Delvert
Βοηθός σκηνογράφου: Roel Van Berckelaer
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΒοηθός ενδυματολόγου: Sylvie Lombart
Βοηθός φωτιστή: François Thouret
Βοηθός ήχου: Pierre Routin
Βοηθός χορογράφου: Laura Aris
Μακιγιάζ: Claire Cohen
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Με τον θίασο της Κομεντί Φρανσαίζ: Claude Mathieu (Κορυφαία), Cécile Brune (Χορός), Sylvia Bergé (Χορός), Éric Génovèse (Φρύγας υπηρέτης) , Bruno Raffaelli (Γέρος Μυκηναίος), Denis Podalydès (Μενέλαος) , Elsa Lepoivre (Κλυταιμνήστρα / Ελένη), Loïc Corbery (Πυλάδης), Julie Sicard (Χορός), Suliane Brahim (Ηλέκτρα), Benjamin Lavernhe (Μυκηναίος), Didier Sandre (Τυνδάρεως), Christophe Montenez (Ορέστης), Rebecca Marder (Ερμιόνη), Gaël Kamilindi (Απόλλων).
Και τους ηθοποιούς της Ακαδημίας της Κομεντί Φρανσαίζ: Peio Berterretche (Αίγισθος), Pauline Chabrol (Χορός), Olivier Lugo (Χορός), Noémie Pasteger (Χορός), Léa Schweitzer (Χορός)
και οι Adélaïde Ferrière, Emmanuel Jacquet, Othman Louati, Rodolphe Théry (κρουστά)
Η γαλλική μετάφραση κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gallimard
Παραγωγή Comédie-Française
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠρεμιέρα Αίθουσα Richelieu, Παρίσι, 27 Απριλίου 2019
Σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου
Με την υποστήριξη του Fondation pour la Comédie-Française
Με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδας
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ