Η μεγάλη έκθεση που πραγματοποιείται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη, σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture, μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε τον σπουδαίο γλύπτη από την Τήνο. Περισσότερα από 150 έργα, γλυπτά, σχέδια και κατάστιχα φωτίζουν όλες τις φάσεις δημιουργίας του Γ. Χαλεπά.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑποστολή στην Θεσσαλονίκη: Γιώργος Μητρόπουλος
Οι περισσότεροι τον ξέρουν χάρη στην Κοιμωμένη του στο Α΄ Νεκροταφείο, το πιο εμβληματικό έργο της νεοελληνικής γλυπτικής. Έχει αφήσει όμως πίσω του ένα τεράστιο και εν πολλοίς άγνωστο έργο. Ο Γιανούλης Χαλεπάς αποτελεί μία από τις πλέον ιδιάζουσες περιπτώσεις της νεοελληνικής τέχνης. Η πολυτάραχη ζωή, ο ψυχισμός και το έργο του θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελέσουν θέμα χολιγουντιανής ταινίας.
Η μεγάλη έκθεση που πραγματοποιείται αυτή την περίοδο στο Τελλόγλειο Ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη, σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture, μας προσκαλεί να τον ανακαλύψουμε, μέσα από μια πολύ ενδιαφέρουσα περιήγηση. Περισσότερα από 150 έργα, γλυπτά, σχέδια και κατάστιχα φωτίζουν όλες τις φάσεις δημιουργίας του μεγάλου μοντέρνου της νεοελληνικής γλυπτικής, του «Ροντέν» της Ελλάδας. Συνθέτουν μια συναρπαστική ακτινογραφία αυτού του ξεχωριστού ταλέντου, της ανθρώπινης και καλλιτεχνικής περιπέτειας του νέου που ξεκίνησε από την Τήνο, σπούδασε στο Μόναχο, κλείστηκε στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, γύρισε μετά το θάνατο του πατέρα του στο γενέθλιο τόπο και εγκαταστάθηκε μετά το θάνατο της μητέρας του, μόνιμα στην Αθήνα.
Η γενική διευθύντρια του Τελλόγλειου Ιδρύματος, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά είναι η επιμελήτρια αυτής της έκθεσης. Είναι μια ερευνήτρια που έχει διερευνήσει σε βάθος όλες τις πτυχές της δημιουργίας του: «Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς Νεοέλληνες γλύπτες αλλά όχι μόνο. Είναι ένας εξαιρετικά σπουδαίος τεχνίτης, όχι του μαρμάρου, αλλά της γλυπτικής. Ξέρει να δίνει μοναδικές λύσεις και θα έλεγα ότι είναι ο εαυτός του: δεν κατατάσσεται πουθενά. Θα μπορούσαμε να τον πούμε, αντί μοντέρνο, κλασικό. Η έκθεση αυτή έχει αυτόν τον στόχο. Να προσπαθήσει να αναδείξει τις ιδιαιτερότητες του έργου του. Βεβαίως η ζωή του είναι γνωστή. Οι ταλαιπωρίες της ζωής του είναι γνωστές και έχουν συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του έργου του. Αυτή τη φορά όμως πρέπει να απολαύσουμε το έργο του, να το καταλάβουμε και να χαρούμε τη δουλειά του».
Το έργο του Χαλεπά χωρίζεται σε τρεις περιόδους: Η πρώτη περίοδος, 1870-1878, καλύπτει τα νεανικά του χρόνια μέχρι την εμφάνιση της αρρώστιας του. Κλείνει ουσιαστικά με τη δημιουργία της Κοιμωμένης. Η δεύτερη περίοδος ξεκινά το 1902, όταν γυρίζει σπίτι του μετά το θάνατο του πατέρα του και εκτείνεται ως το 1930. Καλύπτει τα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Τήνο μετά την επάνοδό του από το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας. Η τρίτη περίοδος ταυτίζεται με την εποχή που έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα, δηλαδή τα χρόνια 1930-1938.
Ο τίτλος της μεγάλης έκθεσης στη Θεσσαλονίκη είναι εξαιρετικά εύστοχος: «Δούναι και λαβείν». Ο γλύπτης σχεδίαζε μορφές και θέματα στα κατάστιχα των λογαριασμών της επιχείρησης μαρμαροτεχνίας του πατέρα του, που άκμασε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Μέσα από αυτά αναδεικνύονται τα δάνεια και οι αναφορές, οι επιρροές και οι ανταλλαγές με τους σύγχρονούς του αλλά και με παλαιότερες εποχές. Πρόκειται για μια αμφίδρομη, πολύ ουσιαστική σχέση, που επηρεάζει βαθιά την καλλιτεχνική του δημιουργία.
Είναι μάλιστα η πρώτη φορά που παρουσιάζονται στο κοινό όλα τα σωζόμενα κατάστιχα: «Το Δούναι και Λαβείν είναι το δώσε πάρε. Στην ουσία βγαίνει από τα λογιστικά κατάστιχα του πατέρα του, στα οποία σχεδίαζε. Στην έκθεση παίρνει βέβαια άλλο χαρακτήρα και έχει να κάνει από πού παίρνει στοιχεία. Παίρνει από το εργαστήριο του πατέρα του, παίρνει από άλλους καλλιτέχνες, παίρνει από την αρχαιότητα και τι δίνει μετά από αυτό. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι αυτό το παίρνω-δίνω, αυτή η αμοιβαιότητα που υπάρχει στην τέχνη, παίρνει άλλες διαστάσεις και στο έργο του Χαλεπά. Θα έλεγα ότι εκφράζει πάρα πολύ ωραία το πρόβλημα στην τέχνη, το πρόβλημα των προτύπων, το πρόβλημα των δανείων, αλλά και της νέας δημιουργίας και πού μπορούν να πάνε. Αυτό το ζήτημα μεγεθύνεται στην έκθεση και δίνει πολύ ωραία τη δουλειά του Χαλεπά» επισημαίνει η επιμελήτρια.
Στην έκθεση δίνεται έμφαση σε θέματα που ο καλλιτέχνης επέλεξε να δουλέψει σε όλη του τη ζωή: παρουσιάζονται μαζί οι Μήδειες (μία από κάθε περίοδο), 10 από τους 12 Σάτυρους και Έρωτα, το Παραμύθι της Πεντάμορφης κ.ά. Εμβληματικό για την περίοδο της Αθήνας είναι το γλυπτό Οιδίπους και Αντιγόνη. Εξαιρετικά επιτύμβια, αμφίπλευρα έργα, έργα σε σχέση με την αρχαιότητα, πορτρέτα και θέματα με τύπους καθημερινής ζωής, ολοκληρώνουν μια ανανεωμένη διεισδυτική περιδιάβαση στο έργο του. Πρώιμα έργα του στο Βουκουρέστι, καθώς και η ζωή του καλλιτέχνη στην Τήνο και στην Αθήνα, ζωντανεύουν με σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.
Το Ίδρυμα Ωνάση και η συλλογή έργων του Γιανούλη Χαλεπά
Η αφετηρία αυτής της έκθεσης βρίσκεται όμως στην Αθήνα. Πριν από τρία χρόνια το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε ένα μεγάλο σύνολο 80 γλυπτών και σχεδίων από τη συλλογή των ανιψιών του καλλιτέχνη, της Ειρήνης και του Βασιλείου Χαλεπά, οι οποίοι τον Αύγουστο του 1930 τον έφεραν από την Τήνο στην Αθήνα. Εκεί δημιούργησε περισσότερα από 40 έργα και πάρα πολλά σχέδια στα τελευταία 8 χρόνια της ζωής του (πέθανε σε ηλικία 87 ετών, στις 15 Σεπτεμβρίου 1938). Επρόκειτο για τη σημαντικότερη συλλογή για το έργο και τη ζωή του Χαλεπά, μια και διέσωσε σημαντικά έργα της πρώτης, της δεύτερης και κυρίως, της τρίτης περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής. Αυτά αποτελούν τη βάση της σημερινής έκθεσης, ενώ τα υπόλοιπα είναι δάνεια από άλλους οργανισμούς, συλλέκτες και μουσεία (Εθνική Πινακοθήκη, Τελλόγλειο Ίδρυμα, Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, Μουσείο Χαλεπά στον Πύργο της Τήνου).
Ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου αναφέρει: «Η ιστορία του Γιανούλη Χαλεπά είναι μια ιστορία ενός προσωπικού οράματος που ξεπέρασε το οικογενειακό δράμα. Μια ιστορία διαρκούς αναζήτησης για την τέχνη, πτώσης και ανάτασης. Στον Χαλεπά βλέπουμε μια μικρογραφία της ανθρώπινης περιπέτειας. Τον δημιουργό που πιστεύει στο εσωτερικό του όραμα. Που μεταμορφώνει τα τραύματα σε εμπειρίες, δίνοντας ανθρώπινο πρόσωπο στον “μύθο της νεοελληνικής γλυπτικής”. Είναι πάντοτε επίκαιρος, επειδή θυμίζει σε όλους πόσα μπορεί να καταφέρει το προσωπικό πάθος σε πείσμα, του αποκλεισμού, της άρνησης και της αφάνειας. Είναι ένα μάθημα για την εποχή μας, ότι στο επίκεντρο οποιασδήποτε δράσης για την τέχνη, τον πολιτισμό και την παιδεία βρίσκεται ο άνθρωπος. Από αυτόν μπορούμε να προσμένουμε το θαύμα».
Η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου επισημαίνει: «Η συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση είναι μια ιδιοσυγκρασιακή συλλογή. Είναι δηλαδή μια συλλογή που αποτελείται από έργα που μας αρέσουν και θεωρούμε ότι αξίζει πραγματικά να τα αποκτήσουμε για να γίνουν κτήμα των πολλών, για να γίνουν κτήμα όλων. Στην περίπτωση του Γιανούλη Χαλεπά, η συναισθηματική αντίδραση που είχαμε, όταν είδαμε αυτό το σύνολο έργων, ήταν τέτοια που δεν άφηνε κανένα περιθώριο απάρνησης αυτής της ευκαιρίας. Με αυτά τα έργα στη συλλογή, ξεκινά λοιπόν ένα ταξίδι για τον Χαλεπά και το έργο του. Η συγκινησιακή μας φόρτιση έρχεται και συναντά την επιστημονική κατάρτιση για να αντιληφθούμε τι σημαίνει πραγματικά σπουδαίος δημιουργός».
Στόχος του Ιδρύματος είναι να γίνουν πολλές δράσεις και εκδηλώσεις σε σχέση με το έργο του Έλληνα γλύπτη. Η πρώτη αφορά τη δημιουργία ενός ψηφιακού περιβάλλοντος όπου θα παρουσιαστεί όλη η συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, με εκπαιδευτικό κυρίως περιεχόμενο. Μια δεύτερη πρωτοβουλία που αφορά συγκεκριμένα τον Χαλεπά είναι η παρέμβαση στο σπίτι-μουσείου του γλύπτη στην Τήνο. Αφορά την ανάδειξη των σχεδίων που είχε κάνει ο Χαλεπάς στους τοίχους, τα οποία έχουν επικαλυφθεί από διαδοχικά βαψίματα. Τα ευρήματα θα αναδειχθούν με τη βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας και της τεχνητής νοημοσύνης.
Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη ανακοίνωσε μάλιστα στα εγκαίνια, ότι το Υπουργείο σε συνεργασία με τον Δήμο Τήνου ανέλαβε, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, την αποκατάσταση και επανέκθεση της οικίας Χαλεπά στην Τήνο, όπως και την κτηριακή επέκταση και τη συνολική αναβάθμιση της Σχολής Μαρμαρογλυπτικής στον Πάνορμο της Τήνου.
Ο γλύπτης από την Τήνο είχε πάντα εμμονή με τη μορφή και τη σύνθεση, με την τελειότητα της κάθε δημιουργίας. Με τη δύναμη της έκφρασης. Γι’ αυτό άλλαζε διαρκώς τα σχέδιά του, τα γλυπτά του, τα τροποποιούσε. Γι’ αυτό ασχολιόταν ξανά και ξανά με τα ίδια θέματα. Ήθελε να φτιάξει το τέλειο γλυπτό, πρόσεχε την κάθε λεπτομέρεια. Συμπαγείς όγκοι, επιβλητικές μορφές με εσωστρέφεια, πόνο και αγωνία κυριαρχούν στην πολυκύμαντη πορεία του.
Δεν παρακολούθησε ποτέ τι συνέβαινε στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι του εξωτερικού. Είχε καταγράψει στο μυαλό του και σε σχέδια, οτιδήποτε του έκανε εντύπωση όταν βρέθηκε στο Μόναχο ή όταν ταξίδεψε στην Ιταλία, πριν το ψυχιατρείο. Ταυτόχρονα, δεν επηρεάστηκε ούτε από τα μεγάλα γεγονότα της εποχής: τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν αποκομμένος από όλα, στο χωριό του στον Πύργο της Τήνου. Κι όμως άφησε ένα έργο εντυπωσιακό, συγκινητικό, σύγχρονο.
Όπως επισημαίνει η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά: «Αυτός ο γέροντας μας διδάσκει πώς δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτε από τους μεγάλους Ευρωπαίους δημιουργούς. Το ήθος του από την άλλη, τον εντάσσει σε ένα χώρο αγιοσύνης».
Ο Γιώργος Μητρόπουλος, απεσταλμένος του Euronews στην Θεσσαλονίκη μεταδίδει: «Ο Γιανούλης Χαλεπάς είναι ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες της νεοελληνικής τέχνης. Η μεγάλη έκθεση στο Τελλόγλειο Ίδρυμα προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πορτραίτο του, ακολουθεί το νήμα της ζωής του. Αναδεικνύει τον μοντερνισμό του, την εμμονή του με την λεπτομέρεια και την τελική σύνθεση, το διαρκές παιχνίδι των αντιθέσεων στο έργο του».
Η έκθεση πλαισιώνεται από δίγλωσση έκδοση 448 σελίδων που διατίθεται στο Τελλόγλειο, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και σε βιβλιοπωλεία, σε παραγωγή του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση και σχεδιασμό του Grid Office.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν θεατρικά και μουσικά δρώμενα, διαλέξεις, ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, πάντα με την πιστή τήρηση των μέτρων που έχει θεσπίσει η πολιτεία για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Η έκθεση Γιανούλης Χαλεπάς «Δούναι και Λαβείν» στο Τελλόγλειο Ίδρυμα διαρκεί μέχρι τις 5 Ιουνίου.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Γιανούλης Χαλεπάς «Δούναι και Λαβείν»
Επιστημονική επιμέλεια έκθεσης και δίγλωσσης έκδοσης/καταλόγου: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ.
Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture
INFO
Τελλόγλειο Ίδρυμα
Αγίου Δημητρίου 159A, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310247111
Διάρκεια έκθεσης έως και την Κυριακή 5 Ιουνίου 2022.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΩράριο λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 9:00-14:00, Τετάρτη 9:00-14:00 & 17:00-21:00, Σάββατο και Κυριακή 10:00-18:00, Δευτέρα κλειστά.
Είσοδος: 5 €
