Η πρωτοποριακή φλαμανδική ομάδα tg Stan παρουσιάζει σε παγκόσμια πρεμιέρα την «Κλυταιμνήστρα» στις 23 & 24 Ιουλίου στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας. Πρόκειται για συμπαραγωγή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης στο πλαίσιο του Μυστηρίου 35_Αισχύλου Project ^.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ φλαμανδική ομάδα tg Stan παρουσιάζει σε παγκόσμια πρεμιέρα την «Κλυταιμνήστρα» στις 23 & 24 Ιουλίου στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας. Η παράσταση αποτελεί μία σύγχρονη, τολμηρή προσαρμογή της αιώνιας ιστορίας για την τιμή και την εκδίκηση, που βασίζεται στον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, στην εξαιρετική μετάφρασή της τραγωδίας στα αγγλικά από τον Τεντ Χιουζ και στο «Λουτρό Αίματος» του Αυστριακού συγγραφέα Γκούσταβ Ερνστ, ένα έργο ωμής ποίησης, που ακολουθεί την οπτική της Κλυταιμνήστρας και όχι του Αγαμέμνονα. Πρόκειται για συμπαραγωγή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης με τον πρωτοποριακό θίασο και πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Μυστηρίου 35_Αισχύλου Project ^.
Η παράσταση που θα παιχτεί στη γενέτειρα του κορυφαίου τραγωδού, θέλει να δώσει φωνή στους σιωπηλούς της ιστορίας, να φωτίσει τα γεγονότα από την πλευρά της Κλυταιμνήστρας και να αμφισβητήσει τις σύγχρονες έμφυλες ταυτότητες και τα παραδοσιακά στερεότυπα. Ένα απροσδόκητο πολυεθνικό-πολυφωνικό σύνολο, από ηθοποιούς και χορευτές καλεί τους θεατές να δουν τα περιστατικά με διαφορετική σκοπιά και να αναρωτηθούν αν ο μισογυνισμός, η κακοποίηση και η ανδρική βία μπορούν να συνεχίζουν να έχουν θέση στον κόσμο μας, μέχρι σήμερα.
Μιλήσαμε με την σκηνοθέτιδα του έργου Γιολέντε ντε Κερσμάκερ (Jolente De Keersmaeker), ιδρυτικό μέλος των tg Stan για την παράσταση που θα δούμε στο Ανοιχτό Θέατρο του Παλαιού Ελαιουργείου.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα αυτής της παράστασης και πώς προέκυψε η συμπαραγωγή της με την 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης;
Με απασχολούσε αρκετό καιρό η ιδέα να συνθέσω τρεις διαφορετικές εκδοχές του πρώτου μέρους της Ορέστειας. Η πρόσκληση της Ελευσίνας - Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023 μου προσέφερε την τέλεια ευκαιρία να συνδυάσω τις διαφορετικές ερμηνείες πάνω στη γνωστή ιστορία. Ήθελα να αναδείξω πώς η εξουσία και η βία εξακολουθούν να γίνονται αποδεκτές στη σύγχρονη κοινωνία, όπως ακριβώς συνέβαινε πριν από χιλιάδες χρόνια και να δώσω μια σύγχρονη ανάγνωση μιας αρχαίας, αλλά οδυνηρά επίκαιρης ιστορίας.
Αυτό που με ενδιέφερε επίσης ήταν να φέρω μαζί ηθοποιούς, χορευτές και performer για να παρουσιάσω τη δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ τους, θέτοντας ερωτήματα όπως: πώς σχετίζονται τα σώματά μας με αυτή την ιστορία αιώνων, που έχει να κάνει με την τιμή και την εκδίκηση; Τι συμβαίνει αν μεταφράσουμε τα λεκτικά κατάλοιπα του έργου σε κίνηση; Από αυτή την οπτική γωνία, εξετάζουμε λοιπόν πώς συνδέεται ένα σώμα με ένα λεξιλόγιο, πώς η κίνηση μπορεί να είναι αρωγός των ηθοποιών στην αναζήτησή τους για διαφάνεια και πώς οι χορευτές μπορούν να αμφισβητήσουν τη θεατρική πρακτική μας.
- Τι σας ελκύει στην Ορέστεια του Αισχύλου και γιατί σαν ενδιέφερε τόσο πολύ η ιστορία της Κλυταιμνήστρας;
Πολυεπίπεδοι γυναικείοι χαρακτήρες όπως η Μήδεια, η Αντιγόνη και η Ηλέκτρα συνεχίζουν να έχουν απήχηση στην εποχή μας. Η ιστορία της Κλυταιμνήστρας είναι ακόμη πολύ γνωστή. Συνεχίζουν να την αναλύουν, αν και έχω την αίσθηση ότι συχνά την παρεξηγούν ή την απεικονίζουν ως μια ψυχρή και αιμοδιψή γυναίκα. Έχω την έντονη αίσθηση όμως ότι είναι κάτι πολύ πιο μεγάλο από αυτό. Τα λόγια της αναδεικνύουν τη σημασία της γυναικείας πλευράς σε έναν, κατά τα άλλα, ανδροκρατούμενο κόσμο.
Μου κέντρισε την προσοχή το «Λουτρό αίματος» του Αυστριακού Γκούσταβ Ερνστ, ένα από τα κείμενα που χρησιμοποιούμε σε αυτή την παράσταση. Το έργο του δεν ακολουθεί πλέον την οπτική του Αγαμέμνονα, αλλά την οπτική της Κλυταιμνήστρας. Με έκανε να σκεφτώ τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζονται οι γυναικείοι χαρακτήρες στην ελληνική τραγωδία. Το κείμενο του Ερνστ μου έδειξε ότι δεν μπορούν να τις κατανοήσουμε, μέσα από μια λογική άσπρου-μαύρου. Είναι πληθωρικοί, πολυεπίπεδοι χαρακτήρες και αξίζει να τους δούμε από μια άλλη οπτική γωνία.
-Ποιες είναι οι τρεις εκδοχές του Αγαμέμνονα που χρησιμοποιείτε στη δική σας προσέγγιση και πού συγκλίνουν;
Η εκπληκτική ποιητική δύναμη του πρωτότυπου έργου του Αισχύλου μεταφράστηκε υπέροχα στα αγγλικά από τον Τεντ Χιουζ. Σε αντίθεση με αυτήν την πρώτη διασκευή, υπάρχει το «Λουτρό αίματος» του Γκούσταβ Ερνστ, του οποίου η ακατέργαστη και διαμελισμένη ποίηση δεν ακολουθεί πλέον την οπτική του Αγαμέμνονα, αλλά αντίθετα την οπτική της Κλυταιμνήστρας. Ο Τεντ Χιουζ μπόρεσε να αποτυπώσει τις φρικαλεότητες του πολέμου, χρησιμοποιώντας όμως παράλληλα όμορφες και ποιητικές μεταφορές για αυτόν. Η αντιπαράθεση της υπέροχης γλώσσας με τις φρικτές ιστορίες κάνει τόσο δυνατή τη μετάφρασή του.
Ο Γκούσταβ Ερνστ, από την άλλη πλευρά, ξέρει πώς να φέρει στο προσκήνιο την ανδρική, αχαλίνωτη ροπή για πόλεμο και καβγά και την επεκτατική παρόρμηση. Σε αυτή την ιστορία, οι βιασμοί και οι φόνοι είναι πανταχού παρόντες, αν και μοιάζουν την ίδια στιγμή σαν κάτι τετριμμένο κι ασήμαντο. Ως θεατές, βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με τη σχεδόν απαθή θέση που υιοθετούμε απέναντι στη βαρβαρότητα. Συνδυάζοντας τα διαφορετικά κείμενα, εμείς εστιάζουμε στην οπτική της Κλυταιμνήστρας, χωρίς να καταδικάζουμε τον Αγαμέμνονα. Αυτό που ήθελα να παρουσιάσω είναι μια πιο πολυεπίπεδη αναπαράσταση της προβληματικής τους σχέσης.
-Είναι επίκαιρη σήμερα αυτή η αιματοβαμμένη ιστορία;
Η σύγχρονη προσαρμογή δείχνει δυστυχώς ότι οι φρικαλεότητες δεν τελείωσαν τότε στον ελληνικό πολιτισμό. Τρομακτικά πράγματα εξακολουθούν να συμβαίνουν συνεχώς, καθώς διαφορετικοί πόλεμοι είναι σε εξέλιξη σήμερα. Αυτές οι ιστορίες κάνουν ουσιαστικά έκκληση για έναν κόσμο, που δεν θα υπάρχει διαρκής πόλεμος και ακατάπαυστη ροή αθώων θυμάτων, μια έκκληση που σήμερα είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
Η ιστορία δείχνει επίσης πως ο μισογυνισμός είναι ακόμα αποδεκτός στη σύγχρονη κοινωνία, όπως ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια. Πολύ συχνά, υποτιμούν την Κλυταιμνήστρα, ότι ήταν μητέρα, μάγισσα, άπιστη σύζυγος. Αλλά δεν είναι απλά ένας χαρακτήρας που εκδικείται για την κόρη της. Είναι η μητέρα όλων των μητέρων, ένας παράγοντας που θέλει να αλλάξει, να αναστείλει τη δεδομένη εξέλιξη των πραγμάτων. Ενσαρκώνει τη γυναικεία διαίσθηση και το άλογο, η οποία με τον δικό της τρόπο, καταφέρνει τελικά με τις πράξεις της να έχει τεράστιο αντίκτυπο. Αυτό που θέλουμε στο πρωτότυπο ελληνικό έργο και στις διάφορες προσαρμογές, είναι να αμφισβητήσουμε τις σύγχρονες έμφυλες ταυτότητες, διεισδύοντας σε άλλα, λιγότερο γνωστά χαρακτηριστικά.
-Η Κλυταιμνήστρα απαντά στη βία και στην αδικία που βίωσε, με βία. Δικαιολογείτε τις πράξεις αυτής της ηρωίδας στη δική σας παράσταση; Αισθάνεστε κοντά σ’ αυτή τη γυναίκα;
Ναι ισχύει! Η Κλυταιμνήστρα επιλέγει να απαντήσει στη βία με βία, αλλά όχι από ευχαρίστηση, όπως συμβαίνει με τον Αγαμέμνονα. Η βία είναι η μόνη γλώσσα που αυτός καταλαβαίνει, επομένως είναι ο μόνος τρόπος για αυτήν να αμφισβητήσει την αδικία που έγινε σε βάρος των γυναικών και των αθώων πολιτών. Στο έργο λέει: «Σκοτώνοντας την Ιφιγένεια, που ήταν κόρη σου, ένα κομμάτι σου, σκότωσες αυτό που ήταν η Ιφιγένεια μέσα σου, άρα μπορείς να σκοτώσεις τους πάντες». Περιγράφει λοιπόν ένα φαύλο κύκλο συνεχόμενων δολοφονιών και παρόλο που δεν θα ενέκρινα ποτέ τη βία, είναι ξεκάθαρο ότι αναγκάζεται να τη χρησιμοποιήσει. Χρησιμοποιώντας διαφορετικές εκδοχές του έργου και κοιτάζοντας την ιστορία από διαφορετικές οπτικές γωνίες, είναι σαφές ότι η πίεση που αισθάνεται να χρησιμοποιήσει βία, είναι πολύ πιο σύνθετη από την στάση του Αγαμέμνονα που σκοτώνει απλά για να σκοτώνει. Η Κλυταιμνήστρα δεν χρησιμοποιεί βία εκδικητικά, αλλά είναι το μόνο μέσο που έχει για να σταματήσει επιτέλους την κακοποίηση.
-Η προσέγγισή σας έχει να κάνει όμως και με την εξουσία και την τιμωρία της σε ένα σύγχρονο πλαίσιο;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠιστεύω ότι το θέατρο πρέπει να λέει πάντα κάτι για τον κόσμο του σήμερα. Ο κόσμος που περιέγραψε ο Αισχύλος δεν τελείωσε με αυτόν. Αποτυπώνεται ακόμη στο πώς αντιμετωπίζουμε την εξουσία, τον πόλεμο και την εκδίκηση σήμερα. Από την άλλη πλευρά, ο κόσμος εξελίσσεται και τα όρια διαλύονται, όπως αυτά που υπάρχουν μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το έργο δείχνει ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να δούμε τον κόσμο και αυτό είναι που του δίνει ένα πολύ σύγχρονο νόημα.
Είναι σημαντικό για μένα να μην αναπαράγω την ιστορία όπως τη γνωρίζουμε από παλιά, αλλά να δείξω πώς σχετίζεται με την εποχή που ζούμε. Σ’ αυτά τα κείμενα βρίσκεται άλλωστε η ρίζα της δυτικής σκέψης: είτε είναι η φιλοσοφία, η θρησκεία ή άλλες έννοιες που είναι ασαφείς στην ανθρωπότητα. Το συγκλονιστικό εν οίδα ουδέν οίδα είναι διαχρονικό. Θα υποστήριζα μάλιστα ότι αυτή είναι η ανώτερη σημασία της ιστορίας της Κλυταιμνήστρας. Είναι το θεμέλιο της προσπάθειάς μας να καταλάβουμε γιατί πρέπει να ασχολούμαστε πάντα με τη βία, την εξουσία και τον φόνο.
-Άρα ποιος είναι ο στόχος σας;
Ήθελα να εστιάσω στα στερεότυπα τα οποία φέρουν οι χαρακτήρες του έργου για χιλιάδες χρόνια και να δείξω μια διαφορετική πλευρά των συναισθημάτων και των σκέψεών τους. Να εξετάσω άλλους τρόπους του τι σημαίνει να είσαι άντρας ή γυναίκα. Δουλεύοντας με Έλληνες ηθοποιούς, μου έγινε ξεκάθαρο ότι αντιλαμβάνονται συχνά την Κλυταιμνήστρα ως μάγισσα ή ως άπιστη σύζυγο. Αυτή είναι η στερεοτυπική εικόνα της Κλυταιμνήστρας με την οποία μεγάλωσαν. Ήταν αναζωογονητικό λοιπόν για αυτούς, ως και ανακουφιστικό θα έλεγα, να τη δουν τώρα με διαφορετικό τρόπο. Ένας από τους ηθοποιούς περιέγραψε αυτή την παράσταση ως μια έκκληση για ανθρωπιά, ως μια προσπάθεια να δούμε τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο. Είναι ένα θετικό μήνυμα, που έχουν ανάγκη οι θεατές, έχοντας βιώσει όλες τις φρικαλεότητες. Με τη δική μας ανάγνωση λοιπόν του έργου, θέλαμε να τους δώσουμε μια πιο σύνθετη οπτική κι ένα παράθυρο ελπίδας.
-Στην παράστασή σας, συνεργάζονται Έλληνες και Βέλγοι ηθοποιοί. Γιατί και ποιο είναι το κέρδος από αυτή τη συνεργασία;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ συνεργασία με Έλληνες ερμηνευτές ήταν προϋπόθεση για να συμμετάσχω στην 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Φυσικά είδα αμέσως την προστιθέμενη αξία που προέκυπτε από ανθρώπους που έχουν τόσο πλούσια κατανόηση του κλασικού θεάτρου. Όπως είναι ο Σαίξπηρ για τους Άγγλους, ο Ρακίνας και ο Μολιέρος για τους Γάλλους, ο ελληνικός μύθος διατρέχει το αίμα τους.
Χάρη στη συνεργασία με τους Έλληνες ερμηνευτές κατέστη δυνατή η αληθινή κατανόηση των θεμάτων των ιστοριών της Κλυταιμνήστρας και η πλήρης κατανόηση του τι σημαίνουν αυτές οι ιστορίες για αυτούς. Η αναμέτρηση των διαφορετικών γλωσσών αποτέλεσε επίσης μέρος της διαδικασίας εργασίας μας και της ίδιας της παράστασης, στην οποία θα μιλάμε ελληνικά και αγγλικά. Είναι η πρώτη φορά που τα έργα του Τεντ Χιούζ και του Γκούσταβ Ερνστ μεταφράστηκαν στα ελληνικά. Νομίζω ότι είναι ωραίο που αυτά τα νέα κείμενα μπορούν πλέον να γίνουν μέρος του εκτεταμένου ρεπερτορίου της ελληνικής λογοτεχνίας και της θεατρικής γραφής.
Η ομάδα tg Stan
Η ομάδα tg STAN, τα αρχικά της οποίας λέγεται ότι σημαίνουν «Stop Thinking About Names» (Σταματήστε να Σκέφτεστε τα Ονόματα), είναι μία θεατρική κολεκτίβα που αποτελείται από τους Jolente De Keersmaeker, Damiaan De Schrijver και Frank Vercruyssen. Γνωρίστηκαν στο Ωδείο της Αμβέρσας στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όπου ο Καθηγητής Matthias de Koning από το Maatschappij Discordia τους εισήγαγε σε μία διαφορετική, λιγότερο δογματική προσέγγιση του θεάτρου. Η ομάδα λειτουργεί με βάση τη δημοκρατική αρχή ότι όλοι συμμετέχουν στις αποφάσεις, από την επιλογή του κειμένου, τα σκηνικά και τον φωτισμό, μέχρι τα κοστούμια και τις αφίσες. Η ομάδα tg STAN θέτει τον performer στο επίκεντρο και πιστεύει ακράδαντα στην αρχή του κυρίαρχου ηθοποιού (sovereign actor), δηλαδή ότι ο ηθοποιός είναι ταυτόχρονα ερμηνευτής και δημιουργός. Τίποτα δεν δοκιμάζεται στην πρόβα με τη συμβατική έννοια του όρου. Το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας της πρόβας λαμβάνει χώρα γύρω από το τραπέζι. Αφότου επιλεγεί το έργο, το κείμενο γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας και μεταφράζεται εκ νέου, ώστε να προκύψει ένα νέο σενάριο. Οι ηθοποιοί ανεβαίνουν στη σκηνή για πρώτη φορά μόλις λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα και η παραγωγή ζωντανεύει πραγματικά, μόνο όταν οι θεατές καθίσουν κι αυτοί στην αίθουσα.
Η ομάδα tg STAN καλλιεργεί μία σταθερή πίστη στη «ζωντανή» δύναμη του θεάτρου: η παράσταση δεν είναι μία απλή αναπαραγωγή ή κάτι που «μαθαίνεται», αλλά κάτι που δημιουργείται εκ νέου κάθε βράδυ μαζί με το κοινό. Με αυτόν τον τρόπο, μία παράσταση της ομάδας tg STAN δεν είναι ένα τελικό προϊόν, αλλά περισσότερο μία πρόσκληση σε διάλογο. Η ομάδα είναι συνώνυμη με το θέατρο που βασίζεται στο κείμενο (text-based theatre) και διαθέτει ένα εκτεταμένο και ποικιλόμορφο ρεπερτόριο. Υψηλή θέση κατέχουν τα έργα κλασικών θεατρικών συγγραφέων όπως ο Τσέχωφ, ο Γκόρκι, ο Σνίτσλερ, ο Ίψεν, ο Μπέρνχαρντ και ο Πίντερ. Κείμενα από την ιστορία του θεάτρου ξαναδιαβάζονται και μεταφέρονται στο εδώ και τώρα. Εκτός από τους κλασικούς, η ομάδα ασχολείται επίσης με το έργο σύγχρονων συγγραφέων, όπως πιο πρόσφατα, η Yasmina Reza και ο Jon Fosse.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Κείμενο: Αγαμέμνων (Ορέστεια) του Αισχύλου, Agamemnon (The Oresteia) από τον Ted Hughes και Λουτρό Αίματος (Blutbad) από τον Gustav Ernst
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΚείμενο παράστασης - Ερμηνεία: Αντώνης Αντωνόπουλος, Adriana Bakker, Synne Enoksen, Sara Haeck, Ελένη Μολέσκη, Joshua Serafin, Mαρία Σκουλά, Stijn Van Opstal
Ιδέα – σκηνοθεσία: Jolente De Keersmaeker
Σκηνογραφία και φωτισμοί: Thomas Walgrave
Ενδυματολόγος: Rachid Laachir
Βοηθός ενδυματολόγου: Katrien Baetslé
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣύμβουλος χορογραφίας: Youness Khoukhou
Μουσική σύλληψη: Frank Vercruyssen
Τεχνική παραγωγή: Tom Van Aken και Iwan Van Vlierberghe
Παραγωγή: tg STAN
Συμπαραγωγή: 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ παράσταση έχει υπέρτιτλους στα ελληνικά και τα αγγλικά
INFO
Ανοιχτό Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου
23 & 24 Ιουλίου
Ώρα έναρξης: 21:00
Τιμές εισιτηρίων: 15€, 8€ (μαθητικό, φοιτητικό, ανέργων, άνω των 65, πολύτεκνοι), Είσοδος δωρεάν για ΑμΕΑ
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΔιάρκεια: 120 λεπτά
Η παράσταση είναι κατάλληλη για άτομα άνω των 16 ετών
Ο χώρος είναι προσβάσιμος σε ΑμΕΑ
Προπώληση εισιτηρίων, 210 7234576, Εκδοτήριο Πανεπιστημίου 39
Η προπώληση των εισιτηρίων ξεκινά στις 13 Ιουλίου.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΔωρεάν μετακίνηση για το κοινό
Σημείο συνάντησης: Παλιό Αμαξοστάσιο Ο.ΣΥ. (Ερμού & Πειραιώς)