135 έργα του ζωγράφου και άλλων 39 καλλιτεχνών αναπτύσσουν ένα γόνιμο διάλογο, ανάμεσα στο χθες και το σήμερα στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο όνομά του έχει συνδεθεί απόλυτα με την ελληνική ζωγραφική, τη μεταβυζαντινή αγιογραφία και τη λογοτεχνία. Η μεγάλη έκθεση «Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους» στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, στο Παγκράτι έρχεται να αναδείξει και άλλες πτυχές του πολύπλευρου ταλέντου του καλλιτέχνη: τη μεγάλη επιρροή που άσκησε στους μεταγενέστερους ζωγράφους και το αποτύπωμα που άφησε στο έργο τους.
Ο Φώτης Κόντογλου ήταν από τις πιο εμβληματικές μορφές της γενιάς του ’30. Ήταν από τους βασικούς εκφραστές της ανάγκης επιστροφής στην παράδοση, στην ελληνικότητα και απεξάρτησης από τα καλλιτεχνικά ρεύματα της Δύσης. Ο Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Κυριάκος Κουτσομάλλης επισημαίνει ότι αυτή η έκθεση αποτελεί σίγουρα μια έκπληξη:
«Η έκθεση αυτή ανατρέπει ένα στερεότυπο: ότι πιστεύουμε δηλαδή ότι ο Φώτης Κόντογλου ασχολήθηκε μόνο με τη λειτουργική εικονογραφία, δηλαδή εικόνες εκκλησιών, φορητές, τέμπλα. Δεν είναι καθόλου έτσι. Έχει ένα μεγάλο κοσμικό έργο, αν θέλετε, το οποίο από τις επτά ενότητες που συνθέτουν την έκθεση, οι πέντε αναφέρονται σ’ αυτή τη φάση του έργου του. Ο Κόντογλου είναι πολύ σημαντικός για το λόγο ότι πίστεψε πολύ στον γενέθλιο τόπο του και στις παραδόσεις. Ήθελε μια ελληνικότητα, που την ήθελαν όλοι της Γενιάς του ’30, πλην όμως οι περισσότεροι ήθελαν μια ελληνικότητα εξευρωπαϊσμένη. Ο Φώτης Κόντογλου έλεγε ναι στην ελληνικότητα, αλλά σε απόχρωση ανατολής».
Ο Φώτης Κόντογλου ήταν όμως και μεγάλος δάσκαλος. Μαθητές του ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Νίκος Εγγονόπουλος. Επηρέασε πάρα πολλούς καλλιτέχνες της δικής του και των επόμενων γενιών. Στενή ήταν η σχέση που αναπτύχθηκε με τον Ράλλη Κοψίδη, τον Σπύρο Παπαλουκά, τον Σπύρο Βασιλείου, τον συμπατριώτη του Στρατή Δούκα και τον Νίκο Βέλμο, ενώ υπήρξαν και αυτοί που ανήκουν στη χορεία των «κρυπτομαθητών» όπως ο Γιάννης Μόραλης, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος, ο Κλέαρχος Λουκόπουλος και ο Klaus Vrieslander, οι οποίοι διατηρούσαν επαφές χωρίς όμως να γίνουν ποτέ βοηθοί και συνεργάτες του. Αλλά και από τους εν ζωή καλλιτέχνες, πολλοί είναι αυτοί που εισέπνευσαν στην καλλιτεχνική και πνευματική αύρα ενός έργου που έμμεσα επηρέασε το έργο τους, και οι οποίοι ευγνώμονα ομολογούν την οφειλή τους. Για να αναδειχθεί αυτή η άμεση και η έμμεση σχέση, 135 έργα του ζωγράφου και άλλων 39 καλλιτεχνών αναπτύσσουν ένα γόνιμο διάλογο.
Η έκθεση αναπτύσσεται σε επτά θεματικές ενότητες: α) Οι πρώτοι μαθητές, β) Μύθοι και ήρωες, γ) Προσωπογραφίες, δ) Τοπογραφίες, ε) Ο ξεριζωμός, στ) Ιστορήσεις ναών και ζ) Εικονογραφία.
Δύο από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση, μίλησαν στο Euronews για τον ζωγράφο και την επιρροή που τους άσκησε. Ο Νίκος Μόσχος δημιούργησε το έργο «Ο από μέσα άνθρωπος», με αφορμή τη συγκεκριμένη έκθεση. Έχει σημείο αναφοράς και συνομιλεί με την τοιχογραφία που φιλοτέχνησε ο Κόντογλου, στην οικία του στην συνοικία Κυπριάδου, η οποία αποτοιχίστηκε και εκτίθεται πλέον στην Εθνική Πινακοθήκη:
«Το συγκεκριμένο έργο του Φώτη Κόντογλου θεωρώ ότι είναι το κορυφαίο του, καθώς συμπυκνώνεται μέσα σε αυτό όλη η κοσμοθεωρία του. Κοιτάζοντας κάποιος το έργο, βλέπει ψηλά, στην πρώτη ζώνη τους προσωπικούς του ήρωες, κατά κύριο λόγο ζωγράφους και φιλοσόφους. Κατεβαίνοντας στις επόμενες ζώνες, παρατηρεί κανείς κάποιες εικονογραφικές παραβολές, μέσα στις οποίες, ο Κόντογλου, κατά τη γνώμη μου, θίγει και ζητήματα ετερότητας, του οικείου με το ανοίκειο και τη σχέση μας με αυτό. Αυτά είναι ζητήματα που αναπτύσσει ο ίδιος και μέσα στα βιβλία του.
Αυτό το έργο με παρακίνησε να ασχοληθώ και να το μεταβολίσω, μέσα από τη δική μου αφηγηματική αντίληψη. Ο τίτλος του έργου μου είναι παρμένος από το βιβλίο του “Ευλογημένο Καταφύγιο”. Σε κάποιο σημείο του αναφέρει ο Κόντογλου ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, ο αεικίνητος άνθρωπος της μηχανής και του παρά, δεν θα καταφέρει να ζήσει, ούτε σε 100, ούτε σε 200 χρόνια, να αισθανθεί, αυτό που αισθάνεται ο από μέσα άνθρωπος μέσα σε μία μόνο ώρα».
Ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος δημιούργησε το ζωγραφικό έργο «Βίος Κόντογλου». Αφορμή της επαφής του με τον σπουδαίο ζωγράφο ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης:
«Το έργο του Φώτη Κόντογλου το γνώρισα εξ’ αντανακλάσεως, μέσω Τσαρούχη. Ο ίδιος ο Τσαρούχης είχε εκείνη την ιδιότυπη σχέση του να είναι διχασμένος μεταξύ της διδασκαλίας του Παρθένη, του δασκάλου του στην Καλών Τεχνών και του Κόντογλου, με μια πιο αντιδυτική υπό μια έννοια, πιο βυζαντινίζουσα επιρροή. Ο ίδιος έλεγε ότι ο Κόντογλου του έχει δέσει κάποιους κόμπους, που σε όλη του τη ζωή, δεν κατάφερε να λύσει. Οι κόμποι αυτοί ήταν κυρίως αυτό το ιδιότυπο της ελληνικής τέχνης γενικότερα: η σχάση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στην περίπτωση του Τσαρούχη, μεταξύ ποπ και λόγιου στοιχείου, λαϊκού και λόγιου στοιχείου. Αυτό μεταφράζεται και στα καθ’ ημάς υπό μια έννοια στο ότι κανείς έχει μια λόγια σπουδή από την Καλών Τεχνών, αλλά από την άλλη πλευρά, η δικιά μου γενιά και μετέπειτα, έχει πολύ μεγάλες επιρροές από τα βιντεοπαιχνίδια, τα κόμικς, τα έργα επιστημονικής φαντασίας.
Στην περίπτωση του δικού μου έργου, είχα ως αφετηρία το βιογραφικό του Κόντογλου, που είχε καταθέσει ο ίδιος ως υποψήφιος για καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπου απερρίφθη, το οποίο ήταν χειρόγραφο. Μου το έδωσε ο κύριος Μαργαρίτης από τη συλλογή Βελιμέζη. Γι’ αυτό το λόγο το έργο ιστορεί τον Κόντογλου στο κέντρο σαν ένα είδος στρατιωτικού αγίου της ελληνικής τέχνης και γύρω-γύρω σημεία, τα οποία καταγράφονται σε αυτό το βιογραφικό, από τον βίο του και τις επιρροές. Για παράδειγμα το Λούβρο αλλά και τις μονές του Αγίου Όρους και των Μετεώρων. Από τα παραμύθια του Μέγα και το δικό του παραμύθι, τον “Πέδρο Καζάς”, μέχρι τις αναμνήσεις του από το Αϊβαλί. Όλα αυτά ιστορούνται γύρω γύρω από τη μορφή του Κόντογλου, ως αγίου, με τον ίδιο τρόπο που αναπαριστούσαν οι Βυζαντινοί τα μαρτύρια του εκάστοτε αγίου και του ίδιου του Χριστού».
Η έκθεση «Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους» πραγματοποιείται στο Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τον ξεριζωμό του μικρασιατικού ελληνισμού. Διαρκεί μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου.
Στην έκθεση συμμετέχουν με έργα τους οι καλλιτέχνες: Ιωάννης Βαμπούλης, Πέτρος Βαμπούλης, Σπύρος Βασιλείου, Φώτης Βάρθης, Νίκος Βέλμος, Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος, Γεώργιος Γλιάτας, Στέφανος Δασκαλάκης, Διαμαντής Διαμαντόπουλος, Νίκος Εγγονόπουλος, Μάρκος Καμπάνης, Ανδρέας Κοντέλλης, Φώτης Κόντογλου, Γεώργιος Κόρδης, Ράλλης Κοψίδης, Αλέκος Κυραρίνης, Αλέκος Λεβίδης, Κλέαρχος Λουκόπουλος, Νεκτάριος Μαμάης, Τάσος Μαντζαβίνος, Ιωάννης Μητράκας, Γιάννης Μόραλης, Νίκος Μόσχος, Εμμανουήλ Μπιτσάκης, Χρήστος Μποκόρος, Γιάννης Παπαδέλης, Σπύρος Παπαλουκάς, Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, Κώστας Παπανικολάου, Σπύρος Παπανικολάου, Γιώργος Ρόρρης, Εδουάρδος Σακαγιάν, Παύλος Σάμιος, π. Σταμάτης Σκλήρης, Σωτήρης Σόρογκας, Γιάννης Τσαρούχης, Στέλιος Φαϊτάκης, Φίκος, Νικόλαος Χούτος, Γιώργος Χοχλιδάκης και Klaus Vrieslander.
INFO
Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή
Ερατοσθένους 13, Τ: 210 725 2895
Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους
(Από το σήμερα στο χθες με προοπτική το αύριο)
Διάρκεια έκθεσης: Έως 12 Δεκεμβρίου 2022
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΏρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο & Κυριακή: 10:00 – 18:00, Παρασκευή: 10:00-20:00, Τρίτη κλειστά
