Μια ζώνη προστασίας δείχνει το δρόμο για το πώς μπορεί να λυθεί το σοβαρό πρόβλημα της μεγάλης μείωσης των αλιευμάτων στην Μεσόγειο
Στα Κροατικά, Γιάμπουκα σημαίνει μήλο. Σήμερα, το όνομα αυτού του μικρού νησιού της Αδριατικής σηματοδοτεί την ελπίδα για μια πιο υγιή, πιο ζωντανή Μεσόγειο Θάλασσα. Περίπου 3.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της περιοχής Γιάμπουκα-Πόμο Πιτ είναι ο τόπος αναπαραγωγής μπακαλιάρων και καραβίδων. Προστατεύεται από την υπεραλίευση, μετά την συμφωνία που επετεύχθη το 2017, στην οποία συμμετείχαν επιστήμονες, ψαράδες, ΜΚΟ και οι αρχές της Κροατίας και της Ιταλίας. Σήμερα, ολοκαίνουργια σκάφη ελέγχου της αλιείας και η ακτοφυλακή περιπολούν στην περιοχή, επιβάλλοντας τους προβλεπόμενους περιορισμούς.
Η μοναδική βιοποικιλότητα της Μεσογείου μειώνεται εδώ και δεκαετίες. Οι ευρωπαϊκές έρευνες δείχνουν ότι το 1/3 του πληθυσμού των ψαριών της Μεσογείου έχει χαθεί τα τελευταία 50 χρόνια. Η μόλυνση και η κλιματική αλλαγή έχουν συμβάλλει σ’ αυτό. Η βασική όμως αιτία, πίσω από αυτή την τεράστια μείωση είναι η εκτεταμένη υπεραλίευση.
Η προστασία σημαντικών τόπων αναπαραγωγής των ψαριών μπορεί να αναστρέψει την κατάσταση, αρκεί η απαγόρευση αλιείας να μην μένει μόνο στα χαρτιά. Προηγούμενες απόπειρες προστασίας της Γιάμπουκα έπεσαν στο κενό. Η αλιεία συνεχίστηκε και τα αποθέματα ιχθύων συνέχισαν να μειώνονται δραματικά. Η συμφωνία επετεύχθη, όταν όλα τα μέρη συνειδητοποίησαν ότι οι αποτελεσματικοί περιορισμοί μπορούν να ωφελήσουν τους πάντες. Ο Μάριο Σκόργιανετς είναι επιθεωρητής αλιείας: «__Στο μεγαλύτερο μέρος αυτής της ζώνης απαγορεύεται το ψάρεμα. Τα σκάφη επιτρέπονται μόνο σε μια μικρή παρακείμενη περιοχή, μόνο με ειδική άδεια».
Αυτή η μηχανότρατα ρίχνει τα δίχτυα της στην επιτρεπόμενη περιοχή, λίγο έξω από την αόρατη περίμετρο, όπου απαγορεύεται το ψάρεμα. Είναι το καλύτερο σημείο για ψάρεμα. Οι επιθεωρητές αλιείας θα κάνουν έναν έλεγχο ρουτίνας, ώστε να είναι σίγουροι ότι τα πάντα είναι σωστά. Το ταχύπλοό τους πλησιάζει γρήγορα την μηχανότρατα. Οι αξιωματικοί ανεβαίνουν στο σκάφος.
Μετρούν κάποια ψάρια που έχουν πιάσει. Αυτά που έχουν μέγεθος αναπαραγωγής και τα μικρά ψάρια προστατεύονται. Ειδικά όργανα βοηθούν στον έλεγχο του αλιευτικού εξοπλισμού κι ότι αυτός είναι σύμφωνος με την νομοθεσία: «Διατάξεις καθορίζουν το μικρότερο μέγεθος των ανοιγμάτων του ματιού, στα δίχτυα. Τα ψάρια που είναι πολύ μικρά συνιστούν παράβαση και ο ψαράς πρέπει να υποστεί τις κυρώσεις» αναφέρει ο Μάριο Σκόργιανετς.
Οι επιθεωρητές ελέγχουν τα έγγραφα του σκάφους και το ηλεκτρονικό ημερολόγιο πλοίου που περιέχει λεπτομερές αρχείο όλων των αλιευτικών διαδρομών. Οι ψαράδες δεν ενοχλούνται από τον έλεγχο, γιατί βλέπουν ότι οι περιορισμοί και ο έλεγχος έχουν αποτέλεσμα. Τα αλιεύματά τους αυξάνονται και πάλι. Ο Ζλάτκο Σέπιτς είναι ο καπετάνιος της μηχανότρατας: «Ακόμη και σήμερα πιάνουμε λιγότερα ψάρια από ότι πιάναμε τη δεκαετία του ’90. Αλλά τη χρονιά που μας πέρασε, τα αλιεύματα βελτιώθηκαν, ειδικά για είδη όπως ο μπακαλιάρος. Αυτό είναι μάλλον αποτέλεσμα των περιορισμών της Γιάμπουκα Πιτ».
Οι επιθεωρητές φεύγουν από την μηχανότρατα, χωρίς να έχουν βρει κάποια παράβαση. Ο έλεγχος όμως συνεχίζεται. Κάθε σκάφος που δραστηριοποιείται στην περιοχή πρέπει να έχει VMS, ένα σύστημα παρακολούθησης, που στέλνει σε πραγματικό χρόνο τις συντεταγμένες του, σ’ αυτή την κρατική υπηρεσία στο Ζάγκρεμπ.
Ειδικοί από την Διεύθυνση Αλιείας της Κροατίας έχουν δημιουργήσει νέο λογισμικό που τους βοηθά να εντοπίσουν τα αλιευτικά σκάφη. Ένα κλικ στον ηλεκτρονικό χάρτη προσφέρει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για κάθε πλεούμενο, ακόμη και τη θαλάσσια διαδρομή που ακολουθεί. Αν κάποιο σκάφος μπει στην απαγορευμένη περιοχή εντοπίζεται αμέσως. Ο Μιτσλάβ Σοκόλ είναι ειδικός σύμβουλος στο Κέντρο Παρακολούθησης Αλιείας: «Είναι ένα ημι-αυτόματο σύστημα που λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο. Δέχεται όλα τα δεδομένα από το VMS και το ηλεκτρονικό ημερολόγιο του πλοίου και τα συνδυάζει. Λαμβάνουμε ειδοποίηση αν κάτι δεν γίνεται σωστά και οι συνάδελφοι εδώ στο κέντρο παρακολούθησης αλιείας το αναφέρουν στους επιθεωρητές».
Το κέντρο παρακολούθησης συνεργάζεται και με τον στρατό. Δέχεται live video από drone επιτήρησης που χρησιμοποιούνται στην θάλασσα. Οι κάμερές τους μπορούν να αποκαλύψουν τις παραβάσεις από χιλιόμετρα μακριά.
Τα σκάφη και τα drone που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο της αλιείας υποστηρίζονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας. Η Ε.Ε. θεωρεί τον αγώνα ενάντια στην παράνομη αλιεία έναν από τους βασικούς της στόχους. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ελέγχου της Αλιείας συντονίζει την επιθεώρηση, την επιτήρηση και τον έλεγχο στην θαλάσσια επικράτεια της Ε.Ε. και συνεργάζεται με όλες τις χώρες της περιοχής για να βελτιώσει τη συνολική εικόνα στην Μεσόγειο: «__Είναι αναγκαίο να βελτιώσουμε την ανταλλαγή δεδομένων και την ανίχνευση των πλοίων μέσω της εγκατάστασης δορυφορικών συστημάτων. Υπάρχει επίσης ανάγκη να ενισχύσουμε τα προγράμματα ελέγχου και την ανάλυση κινδύνου. Πρέπει βέβαια να διεξάγουμε και ελέγχους σε πλήρη συνεργασία μεταξύ των νότιων και των βόρειων μεσογειακών χωρών» εξηγεί ο Πασκάλ Σαβουρέ, εκτελεστικός διευθυντής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ελέγχου της Αλιείας.
Ίσως τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στη Γιάμπουκα -Πόμο Πιτ οδηγήσουν και άλλες περιοχές της Μεσογείου να πράξουν αντίστοιχα. Ερευνητές στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας και Αλιείας του Σπλιτ ανέλυσαν δεδομένα από θαλάσσιες έρευνες, εμπορικές μεταφορές και διεθνείς μελέτες. Κατέληξαν ότι οι βασικοί πληθυσμοί ψαριών ανακάμπτουν γρηγορότερα του αναμενόμενου. Φαίνεται ότι η προστασία μιας μικρής θαλάσσιας περιοχής προκάλεσε μια συνολική αλλαγή στην Αδριατική.
Οι περιορισμοί λειτούργησαν εν μέρει γιατί δεν επιβλήθηκαν από τις αρχές, αλλά προέκυψαν ως πρωτοβουλία επιστημόνων και ψαράδων: «Αυτές οι αποφάσεις δεν προέκυψαν από πάνω. Συμφωνήθηκαν μεταξύ ψαράδων και επιστημόνων. Τώρα οι ψαράδες βλέπουν αυτά τα μέτρα, ως κάτι δικό τους. Πριν ήταν αδιανόητο κάτι τέτοιο. Σήμερα όμως οι ψαράδες έρχονται στο ινστιτούτο μας, προτείνοντάς μας παρόμοια μέτρα. Γιατί βλέπουν ότι έχουν αποτέλεσμα» τονίζει ο Νέντο Βρεγκότς, διευθυντής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας και Αλιείας του Σπλιτ.
Είναι μια κατάσταση όπου όλοι βγαίνουν κερδισμένοι: Η θαλάσσια βιοποικιλότητα ανακάμπτει, οι καταναλωτές απολαμβάνουν μια αυξανόμενη ποικιλία φρέσκων θαλασσινών, ενώ ο κλάδος έχει κέρδος από τα άφθονα και πολύτιμα αλιεύματα. Τα περισσότερα θαλασσινά που πωλούνται στην ιστορική ιχθυαγορά του Σπλιτ προέρχονται από την περιοχή της Γιάμπουκα.
Η Άνα Βουτσεμίλοβιτς πουλάει ψάρια: «Από τότε που απαγόρευσαν την αλιεία στην Γιάμπουκα Πιτ, τα ψάρια είναι μεγαλύτερα. Κοιτάξτε αυτό τον μπακαλιάρο. Πιάνουμε μεγάλους σαν κι αυτόν, πολύ συχνά πλέον. Παλιότερα, αυτό ήταν κάτι σπάνιο. Ή αυτή η πεσκαντρίτσα, συνήθως ήταν πολύ μικρότερη».
Όταν η θάλασσα σφύζει από υγεία και ζωή, αυτό είναι προς όφελος κυρίως των κατοίκων των νησιών. Η πόλη Κόμιζα στο νησί Βις, που βρίσκεται 70 χλμ ανατολικά της Γιάμπουκα, έχει ως βασική οικονομική δραστηριότητα την αλιεία και τον τουρισμό. Πριν λίγα χρόνια, τα αλιεύματα μειώθηκαν δραματικά. Σήμερα, όμως το πρόβλημα έχει ξεπεραστεί. Ο Βίνκο Μάρντεσιτς είναι ψαράς: «Σήμερα έχουμε νέα σκάφη και νέους ψαράδες. Ολοένα και περισσότεροι νέοι επιλέγουν αυτό το επάγγελμα. Βλέπουν ότι έχει μέλλον η αλιεία».
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, αν προστατεύσουμε μόλις το 5% της θάλασσας, αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση τουλάχιστον 20% των μελλοντικών αλιευμάτων σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Γιόσκο Πέντισιτς είναι ιδιοκτήτης σκάφους: _«Η αύξηση των αλιευμάτων αποδεικνύει ότι εμείς οι ψαράδες, οι επιστήμονες και οι αρχές μπορούμε να συνεργαστούμε, όχι μόνο στην κροατική αλλά και στην ιταλική πλευρά. Περιορίζοντας την αλιεία σε ένα μικρό μέρος της θάλασσας, προφυλάσσουμε τα ψάρια για τις μελλοντικές γενιές, για τα παιδιά μας». _