Τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα γίνουν πιο συχνά και πιο έντονα, προειδοποιεί η ΔΕΑΚ. Πώς μπορούν να βοηθήσουν τα κλιματικά δεδομένα;
Σήμα κινδύνου που καλεί για μέτρα κλιματικής προστασίας χαρακτηρίστηκε από τα ΜΜΕ τον περασμένο μήνα η πιο πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (ΔΕΑΚ). Πρόκειται πιθανώς για την πιο αυστηρή επιστημονική προειδοποίηση ως προς τις επιπτώσεις που θα έχει η κλιματική αλλαγή στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη, και ο χαρακτήρας της ήταν τουλάχιστον δυσοίωνος. Η Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Ομάδας Εργασίας Ένα της ΔΕΑΚ επικεντρώνεται στις φυσικές αλλαγές του κλίματός μας και δημοσιεύτηκε έπειτα από μήνες ακραίων καιρικών φαινομένων που ενέσκηψαν παγκοσμίως, από την Κίνα έως τη Βόρεια Αμερική, και όσο ήταν ακόμη νωπές οι μνήμες από τις σαρωτικές πλημμύρες στην Ευρώπη.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ«Το πιο συγκλονιστικό είναι ότι βλέπουμε την κλιματική αλλαγή να εκτείνεται σε κάθε περιοχή του πλανήτη», λέει ο δρ Ρομπέρ Βοτάρ, κλιματολόγος και διευθυντής του Ινστιτούτου Πιερ-Σιμόν Λαπλάς. «Έχουμε πλέον την ευρύτερη εικόνα, και αυτό ενισχύει τη βασιμότητα των κλιματικών προβλέψεων», αναφέρει ο δρ Βοτάρ, προσθέτοντας ότι, τριάντα χρόνια μετά την πρώτη έκθεση της ΔΕΑΚ, η πιο πρόσφατη είναι και η πιο απερίφραστη. «Δεν σταματά σε προβλέψεις που αφορούν την υφήλιο, αλλά δίνει μια εικόνα όσων προμηνύουν οι επόμενες δεκαετίες για όλους τους βασικούς κλιματικούς παράγοντες, είτε πρόκειται για τα ακραία καιρικά φαινόμενα είτε για τη χιονοκάλυψη και τις παράκτιες πλημμύρες. Είναι διεξοδική, έχει σχεδιαστεί με γνώμονα τη χρησιμότητα και, κυρίως, είναι πολύ πιο ακριβής».
Η ΔΕΑΚ για τα ακραία καιρικά φαινόμενα
Είναι η πρώτη φορά που σε μία έκθεση αξιολόγησης της ΔΕΑΚ αφιερώνεται ένα κεφάλαιο στον καιρό και στα ακραία κλιματικά φαινόμενα εν μέσω κλιματικής αλλαγής, εστιάζοντας στη σχέση ανάμεσα στην άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας και την πιθανότητα οι άνθρωποι να εκτεθούν σε πιο βίαιες καιρικές συνθήκες. Οι πιθανότητες έχουν αυξηθεί, προειδοποιεί η έκθεση, και μάλιστα με μεγαλύτερη σιγουριά συγκριτικά με παλαιότερες εκθέσεις. Κάθε άνοδος κατά 0,5 °C θα πυροδοτεί αισθητές μεταβολές στα επίπεδα υψηλών θερμοκρασιών, στη σφοδρότητα των βροχοπτώσεων και των ξηρασιών, στους τροπικούς κυκλώνες και στους θαλάσσιους καύσωνες, καθώς θα κάνουν πιο συχνά την εμφάνισή τους και θα πλήττουν πιο ισχυρά πολλές περιοχές.
Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες έχουν ήδη ενταθεί στις περισσότερες εκτάσεις χερσαίας επιφάνειας της Γης, ενώ η συχνότητα των θαλάσσιων καυσώνων έχει διπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1980. Τα τελευταία σαράντα χρόνια, επίσης, παρατηρείται αυξημένος υετός που σχετίζεται με καταιγίδες, καθώς και μετατόπισηη των καταγίδων από τα μεσαία γεωγραφικά πλάτη προς τους πόλους και των δύο ημισφαιρίων. Πιο συχνοί έγιναν και οι σφοδρότεροι τροπικοί κυκλώνες, ενώ οι τυφώνες στα δυτικά του Βόρειου Ειρηνικού σχηματίζονται πιο βόρεια από παλιότερα.
«Το 2012, συντάχθηκε μια ειδική έκθεση για τα ακραία κλιματικά φαινόμενα, αλλά η επιστήμη έχει προοδεύσει πολύ έκτοτε», λέει ο δρ Ράσμους Μπένεσταντ, κλιματολόγος στο Νορβηγικό Μετεωρολογικό Ινστιτούτο. «Σύμφωνα με την έκθεση του 2021, είμαστε πλέον σε θέση να συμπεράνουμε με περισσότερη βεβαιότητα πως τα ακραία φαινόμενα που παρατηρούνται σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη και την αύξηση των αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα».
Η πρόβλεψη μελλοντικών φαινομένων όσον αφορά μια παγκόσμια άνοδο της θερμοκρασίας κατά 2 °C είναι πιο ασφαλής από μια άνοδο της τάξης του 1,5 °C, αναφέρει η έκθεση. Αν η θερμοκρασία ανέλθει κατά πολύ, οι ειδικοί εκτιμούν πως οι συνθήκες υγρασίας θα ενταθούν, με αποτέλεσμα αυξημένες πλημμύρες σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και του Ειρηνικού. Κατά μέσο όρο, οι βροχοπτώσεις θα αυξηθούν στις περιοχές των Πόλων, στο μεγαλύτερο μέρος της Ασίας, στη βόρεια Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, ενώ πιο έντονες και πιο συχνές ξηρασίες θα πλήττουν περιοχές της Αφρικής, της Νότιας Αμερικής και τις νότιας Ευρώπης, λένε ειδικοί της ΔΕΑΚ.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Ωστόσο, η ΔΕΑΚ προειδοποιεί και για τη συχνότερη εμφάνιση πρωτοφανών φαινομένων, που όμοιά τους δεν έχουν καταγραφεί ποτέ, και αυτό είναι πολύ πιθανό ακόμη και αν η παγκόσμια θερμοκρασία ανέλθει κατά 1,5 °C.
Ο δρ Φρανσίσκο Ντόμπλας Ρέγες, επικεφαλής του Τμήματος Επιστημών της Γης στο Κέντρο Υπολογισμού Υψηλών Επιδόσεων της Βαρκελώνης και συμμετέχων στην προετοιμασία της έκθεσης της ΔΕΑΚ, λέει ότι η προσοχή του κόσμου στράφηκε στην έκθεση λόγω των νέων διατυπώσεων. «Ο κόσμος έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τη χρήση λέξεων όπως “πρωτοφανής” όσον αφορά κλιματικές αλλαγές που εδώ και χιλιετίες δεν έχουν προηγούμενο. Προηγούμενες εκθέσεις είχαν ήδη προειδοποιήσει για τα τρέχοντα φαινόμενα, και τώρα κάνουμε προβλέψεις ή, τουλάχιστον, παρέχουμε στοιχεία για όσα μέλλουν να συμβούν μέσα στα επόμενα 20 χρόνια ή και ακόμα πιο μετά», λέει ο δρ Ντόμπλας Ρέγες.
Ακραία φυσικά φαινόμενα σημαδεύουν το 2021
Η έκθεση της ΔΕΑΚ και οι προειδοποιήσεις για αύξηση της συχνότητας των ακραίων φαινομένων δημοσιεύθηκαν στον απόηχο ενός κλιματικά δύσκολου καλοκαιριού. Και εκτός από την έκθεση, ανά τον κόσμο επιστήμονες εξακολουθούν να αναζητούν εξηγήσεις για αυτά τα φαινόμενα και να εξετάζουν τον ρόλο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη δημιουργία τους. Ο δρ Ντόμπλας Ρέγες λέει ότι η εξαιρετικά υψηλή θερμοκρασία στη Βρετανική Κολούμπια τον φετινό Ιούλιο είχε ιδιαίτερη σημασία. «Αφενός, είχε σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία και στην οικονομία. Αφετέρου, ήταν πρωτοφανής και απρόβλεπτη. Συνεπώς, πέρα από τα φαινόμενα για τα οποία προειδοποιούμε, υπάρχουν κι άλλα που φαντάζουν αδιανόητα. Γίνεται λόγος για θερμοκρασίες πλησίον των 50°C, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται καν στις προσομοιώσεις των μοντέλων».
«Ο καιρός του φετινού καλοκαιριού ξεπέρασε κατά πολύ κάθε ρεκόρ», λέει ο δρ Βοτάρ. Η περίπτωση του καύσωνα στην Βρετανική Κολούμπια είναι ενδεικτική, καθώς συμβαίνει μία φορά στα 1.000 χρόνια. «Παρατηρούσαμε μια σαφή ανοδική τάση της θερμοκρασίας, αλλά δεν αναμέναμε τέτοια εκτόξευση του υδράργυρου. Δεν αποκλείεται να πρόκειται για τυχαίο συμβάν, αλλά δεν παύει να κινεί μεγάλο ενδιαφέρον κάτι που προκύπτει κάθε1.000 χρόνια. Οι μελέτες μας (πέραν της έκθεσης της ΔΕΑΚ) δείχνουν ότι κάτι τέτοιο θα αποτελούσε εξαίρεση ή δεν θα ήταν καν δυνατόν χωρίς τον παράγοντα της κλιματικής αλλαγής», αναφέρει ο δρ Βοτάρ.
Εκτός από τον Καναδά, και στη Σιβηρία καταγράφηκαν πρωτοφανείς υψηλές θερμοκρασίες, γεγονός που συνέβαλε στο ξέσπασμα των μεγαλύτερων πυρκαγιών στην περιοχή. Το ρεκόρ ζέστης έσπασε και η Ευρώπη, καθώς στη Σικελία καταγράφηκαν 48,4 °C τον Αύγουστο. «Αν εστιάσουμε στα κατά τόπους ακραία, όπως τις σφοδρές βροχοπτώσεις, πλέον είναι πιο εμφανές από ό,τι δέκα έτη πριν ότι παρόμοια σημάδια εμφανίζονται σε πολλές περιοχές· στην Ασία, στη βόρεια Ευρώπη και αλλού», λέει ο δρ Βοτάρ. «Παρατηρείται αύξηση στους καύσωνες και στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, ενώ τα ακραία φαινόμενα ψύχους μειώνονται».
Το φετινό καλοκαίρι, τους τίτλους των ειδήσεων δεν μονοπώλησαν αποκλειστικά οι καύσωνες. Η υπερχείλιση ποταμών στη Γερμανία, στο Βέλγιο και στην Ολλανδία ήταν τέτοιας έντασης που ο αριθμός των θυμάτων και η έκταση των ζημιών έπιασαν εξαπίνης τις αρχές. Παράλληλα, οι σφοδρές βροχοπτώσεις προκάλεσαν στιγμιαίες πλημμύρες στο Λονδίνο και κατολισθήσεις λάσπης στην Τουρκία. Όσον αφορά την Ευρώπη, ο δρ Μπένεσταντ θεωρεί πως είναι η ήπειρος όπου θα γίνουν περισσότερο αισθητές οι μεταβολές στις βροχοπτώσεις.
Καλύτερα δεδομένα για τα ακραία φαινόμενα
«Η ανάγκη κατανόησης όσων παρατηρούμε μεγαλώνει συνεχώς», λέει ο δρ Βοτάρ. «Κάθε μέρα ή κάθε εβδομάδα, ακούμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Οπότε, είναι πολύ σημαντικό να εξακριβώσουμε αν η κλιματική αλλαγή συμβάλλει ή όχι στη δημιουργία αυτών των φαινομένων. Και αυτό είναι το έργο της επιστήμης· να μελετά τα δεδομένα, τα μοντέλα και τα στοιχεία».
«Έχει σημειωθεί πρόοδος στα Μοντέλα Παγκόσμιου Κλίματος (ΜΠΚ), και πλέον είναι διαθέσιμη μια νέα γενιά μοντέλων τοπικού χαρακτήρα που μπορούν να κάνουν προβλέψεις μεγαλύτερης ακρίβειας», λέει ο δρ Βοτάρ. «Πρόοδος έχει σημειωθεί και στις επιστημονικές παρατηρήσεις. Έχουμε πολύ περισσότερα σύνολα δεδομένων και γνωρίζουμε καλύτερα αν αυτά ενδείκνυνται ή όχι για εκτιμήσεις τάσεων σε βάθος χρόνου, καθότι δεν μπορούμε να προβούμε σε απευθείας ερμηνείες των αλλαγών που βλέπουμε». Σχετικά με τις πλημμύρες στην Ευρώπη φέτος το καλοκαίρι, οι οποίες περιορίστηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές, ο δρ Βοτάρ λέει ότι η κατανόησή τους απαιτεί να μελετηθούν σε ευρύτερη κλίμακα.
«Τέτοια φαινόμενα με έντονο αντίκτυπο ενδέχεται να συμβαίνουν με ρυθμό που δυσχεραίνει την προσαρμογή μας σε αυτά», λέει ο δρ Ντόμπλας Ρέγες. «Χρειαζόμαστε εργαλεία που θα μας παρέχουν πληροφορίες για τα απρόβλεπτα φαινόμενα που δεν έχουμε μελετήσει ακόμα. Χρειαζόμαστε καλύτερα μοντέλα που θα απαντούν στα ερωτήματα που θέτει αυτήν τη στιγμή η κοινωνία». Παρ’ όλα αυτά, η ικανότητά μας να ανταποκριθούμε στα μελλοντικά ακραία φαινόμενα εξαρτάται από τη δυνατότητα των κοινωνιών να έχουν πρόσβαση στα κλιματικά δεδομένα και να ξέρουν πώς να τα αξιοποιούν. Οι κλιματικές υπηρεσίες, τις οποίες ο δρ Ντόμπλας Ρέγες χαρακτηρίζει έναν πιο κοινωνικό κλάδο της κλιματικής επιστήμης, είναι κομβικής σημασίας για τη σύμπραξη επιστημόνων και φορέων λήψης αποφάσεων, όπως και για τη χρήση των διαθέσιμων δεδομένων στον σχεδιασμό μέτρων άμβλυνσης και προσαρμογής.
Η δράση προϋποθέτει πληροφόρηση
Η κατανόηση των ακραίων φαινομένων εν μέσω κλιματικής αλλαγής συμπεριλαμβάνεται στις εργασίες της Υπηρεσίας για την Κλιματική Αλλαγή του Κοπέρνικου (C3S). «Τα κλιματικά δεδομένα είναι απαραίτητα για να κατανοήσουμε τους τρέχοντες και τους μελλοντικούς κινδύνους που επιφέρουν τόσο τα ακραία φαινόμενα όσο και η κλιματική αλλαγή», λέει η δρ Σαμάνθα Μπέρτζες, αναπληρώτρια διευθύντρια της C3S. «Η C3S παρέχει τα δεδομένα που προμήθευσε στη ΔΕΑΚ και κατέληξαν στις κλιματικές προβλέψεις της έκθεσής της. Οπότε, οι φορείς λήψης αποφάσεων και οι επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να μάθουν πώς επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή είτε τώρα είτε στο μέλλον μπορούν να απευθύνονται απευθείας σε εμάς. Επιπλέον, προσφέρουμε μια πολύ χρήσιμη υπηρεσία εξυπηρέτησης που βοηθά τους μεμονωμένους χρήστες, ενώ διαθέτουμε μεγάλη εμπειρία στην ανάπτυξη εφαρμογών για ποικίλους τομείς, οι οποίες αναδεικνύουν τη σχέση ανάμεσα στις μελλοντικές κλιματικές μεταβολές και στους τομείς της υγείας, της ενέργειας, των ασφαλίσεων, της γεωργίας κ.λπ.», εξηγεί η δρ Μπέρτζες.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤα δεδομένα της C3S προσφέρονται για εκτιμήσεις των μελλοντικών τάσεων στις σαρωτικές υπερχειλίσεις ποταμών. Το αρμόδιο τμήμα αναπτύσσει πρότυπα υπηρεσιών οι οποίες μπορούν να αποδειχτούν ωφέλιμες στις στρατηγικές προειδοποίησης για πλημμύρες, στον χωροταξικό σχεδιασμό και στις επενδύσεις για αντιπλημμυρικά έργα. Τα δεδομένα αυτά στοιχειοθετούν έναν κατάλογο καιρικών φαινομένων με ισχυρό αντίκτυπο, δημόσια στοιχεία για φθορές και απώλειες, προβλέψεις για σφοδρές βροχοπτώσεις, προσομοιώσεις και μοντέλα ευπάθειας που συνδράμουν τις αρχές και τους μηχανικούς στον σχεδιασμό υποδομών και στην προστασία τους από ακραία φαινόμενα. «Η καλή προετοιμασία για μελλοντικά ακραία φαινόμενα προϋποθέτει ότι οι επιχειρήσεις και οι κοινωνίες αντιλαμβάνονται τους υπαρκτούς κινδύνους αλλά και την έκθεσή τους σε καιρικά και κλιματικά φαινόμενα ποικίλου τύπου», λέει η δρ Μπέρτζες. «Αφ’ ης στιγμής υπάρξει βαθιά κατανόηση των τρεχόντων κινδύνων, είναι εφικτό να ληφθούν μέτρα προσαρμογής και άμβλυνσης για τη βελτιστοποίηση της προστασίας από μελλοντικά ακραία φαινόμενα».
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι απαιτούνται περισσότερες επενδύσεις σε κλιματικά μοντέλα και υπηρεσίες αν θέλουμε να έχουμε πιο ακριβείς προβλέψεις για τη μελλοντική κατάσταση σε συγκεκριμένες περιοχές. «Έχουμε καλά αποτελέσματά μεν, αλλά δεν επαρκούν για τις λύσεις που αναζητάμε, ιδίως όσον αφορά τα ακραία φαινόμενα», λέει ο δρ Μπένεσταντ, ο οποίος αναφέρεται και στην ανάγκη για μεγαλύτερη επαφή ανάμεσα στο επιστημονικό και στο επιτελικό έργο. «Η καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των φορέων λήψης αποφάσεων και των επιστημόνων θα είναι ιδιαιτέρως ωφέλιμη, καθώς ενδέχεται οι μεν να αγνοούν ποια μπορεί να είναι η δική μας συνεισφορά και πώς θα αξιοποιηθεί καταλλήλως». Και ο δρ Ντόμπλας Ρέγες είναι σύμφωνος ότι οι επιστήμονες πρέπει να έχουν πιο ενεργό ρόλο. «Οφείλουν να είναι διατεθειμένοι να παρέχουν τα απαραίτητα στοιχεία, όχι μόνο αναφορικά με όσα γνωρίζουμε χάρη στην κλιματολογική έρευνα, αλλά και για όσα εξακολουθούμε να αγνοούμε και χρήζουν της προσοχής μας».
