Στρατιώτες που δεν είναι ούτε 20 χρόνων έχουν ήδη ζήσει την εμπειρία του πολέμου.
Στρατιώτες που δεν είναι ούτε 20 χρόνων έχουν ήδη ζήσει την εμπειρία του πολέμου. Το περασμένο Απρίλιο, ο πόλεμος μεταξύ του στρατού της αυτοαποκαλούμενης «Δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ» και του στρατού του Αζερμπαιτζάν αναζωπύρωσε μία διαμάχη που είχε παγώσει για πολλά χρόνια.
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν παλαιότερα μία αυτόνομη διοικητική περιφέρεια της άλλοτε Σοβιετικής Ένωσης που ανήκε στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν. Στην περιοχή ζουν κυρίως Αρμένιοι, ενώ ανακήρυξε την ανεξαρτησία της το 1991.
Ο πόλεμος άφησε πίσω του 25.000 νεκρούς και ένα εκατομμύριο ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Το 1994 επετεύχθη εκεχειρία μετά τη νίκη του στρατού της Αρμενίας.
Στην επονομαζόμενη «διαφιλονικούμενη ζώνη» ξέσπασαν πάλι τον Απρίλιο ταραχές. Από τότε η κατάσταση είναι εύθραυστη.
Ο στρατός του Ναγκόρνο Καραμπάχ με την υποστήριξη της Αρμενίας, δηλώνει έτοιμος να αντιμετωπίσει ενδεχόμενη επίθεση από τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν.
Κοντά στο πεδίο της μάχης, το χωριό Ταλίς στην Αρμενία, είναι ένα σύμβολο του πολέμου της δεκαετίας του 90. Καταστράφηκε και πάλι την περασμένη άνοιξη.
Οι κάτοικοι του το εγκατέλειψαν. Τρεις που δεν το έπραξαν και αρνήθηκαν να φύγουν, σκοτώθηκαν.
Για να πάει ωστόσο κάποιος στην άλλη πλευρά της πρώτης γραμμής, στο Αζερμπαϊτζάν, δεν υπάρχει δρόμος απευθείας. Η σύνδεση του Ναγκόρνο Καραμπάχ με το Αζερμπαϊτζάν είναι κομμένη.
Μόλις δεκαπέντε χιλιόμετρα χωρίζουν το χωριό Ταλίς με την περιοχή Τερτέρ, όπου βρίσκεται ο στρατός των Αζέρων. Χρειάζεται να οδηγήσει μέχρι το Ερεβάν, την πρωτεύουσα της Αρμενίας, μετά να πάει στην Τιφλίδα της Γεωργίας και τελικά να φτάσει στο Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν. Από εκεί είναι μακρύς ο δρόμος μέχρι να φτάσουμε στην πρώτη γραμμή, αυτή τη φορά στην πλευρά των Αζέρων.
Και εδώ οι στρατιώτες είναι σε επιφυλακή. Τα Αρμενικά στρατεύματα είναι λιγότερο από 100 μέτρα μακριά. Από εδώ μπορούμε να δούμε καθαρά το χωριό Ταλίς.
Ο στρατός των Αρμενίων κατηγορεί τους αντιπάλους ότι εκείνοι ξεκίνησαν τον πόλεμο την τελευταία φορά.
Δεν υπήρξαν πολίτες που να τραυματίστηκαν στη σύρραξη του Απριλίου, αλλά οι ζημιές ήταν σημαντικές.
Οι κάτοικοι προσπάθησαν να ανοικοδομήσουν το χωριό. Αυτό έγινε με κρατική επιχορήγηση. Περισσότερα απο 200 σπίτια υπέστησαν σοβαρές ζημιές αλλά τρεις μήνες μετά, όλα ξαναχτίστηκαν.
Την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης οι ανταλλαγές πληθυσμών ήταν συχνές μεταξύ των κατοίκων αυτού του χωριού των Αζέρων και των Αρμένιων γειτόνων τους στο Ταλίς.
Ένας κάτοικος της περιοχής αναφέρει; «Η μόνη λύση για το Καραμπάχ είναι ο πόλεμος, όσο οι Αρμένιοι δεν δέχονται να συμβιβαστούν. Πρέπει να ελευθερώσουμε την γη μας με πόλεμο. Για εμένα δεν υπάρχει άλλη λύση».
Ο τελευταίος πόλεμος έφερε στο τραπέζι των συνομιλιών για ακόμα μια φορά Ρωσία, ΗΠΑ Γαλλία και τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη. Για ακόμα μια φορά όμως δεν υπήρξαν απτά αποτελέσματα.
Η διεθνής κοινότητα δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της αυτοαποκαλούμενης δημοκρατίας, ούτε τις εταιρείες και τους οργανισμούς που εδρεύουν στην πόλη Στεπανακερτ.
«Πιστεύουμε ότι το θέμα του Ναγκόρνο Καραμπάχ πρέπει να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Δύο φορές το 1991 και το 2006 οι κάτοικοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτητοποίησης τους. Η απόφαση τους και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος πρέπει να ληφθούν υπόψιν και να γίνουν θεμέλιος λίθος για οποιαδήποτε εξέλιξη», λέει ένας τοπικός αξιωματούχος.
Η έλλειψη διεθνούς αναγνώρισης κάνει δύσκολη την ανάπτυξη της οικονομίας και την προσέλκυση επενδυτών. Αυτή εξαρτάται από την βοήθεια του Ερεβάν και της διασποράς της Αρμενίας. Η γεωργία παραμένει η ατμομηχανή της τοπικής οικονομίας.
Η βασική εταιρεία παρασκευής τροφίμων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ αποκαλύπτει ότι το 85% των προϊόντων της προορίζονται για εξαγωγές. Για να ξεπεραστούν τα πολιτικά εμπόδια, οι τοπικές επιχειρήσεις έχουν πρόσβαση στη διεθνή αγορά μέσα από συμπράξεις με Αρμενικές εταιρείες.
Ο διευθυντής της Artsah Fruit Αρμεν Τσαλουριγιαν αναφέρει: «Από την στιγμή που το Καραμπάχ δεν είναι αναγνωρισμένο, δεν μπορούμε να εξάγουμε τα προϊόντα μας απευθείας στη διεθνή αγορά. Αυτό προϋποθέτει συνεργάτες μέσω των οποίων θα εξάγουμε».
Όταν ρωτήσαμε για τους προορισμούς αυτών των εξαγωγών, η απάντηση δεν ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστική. «Προτιμώ να μην σας πω», αναφέρει ο διευθυντής.
Οι χώρες που κάνουν εισαγωγές δεν αναγνωρίζουν επισήμως το Ναγκόρνο Καραμπάχ.Στη συσκευασία η διεύθυνση είναι στην Αρμενία. Το όνομα της εταιρείας δείχνει την χώρα προέλευσης. Αρτσακχ σημαίνει Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Η αναγνώριση του Ναγκόρνο Καραμπάχ ως κράτους είναι κάτι το οποίο ο Κάρεν Ματεβοσιάν και η οικογένεια του περιμένουν χρόνια. Μετακόμισε στο Στεπανακέρτ με την σύζυγο του και τον γιο τους μετά τη σφαγή στην των Αρμενίων του Αζερμπαϊτζάν, στην πόλη Σουμγκαίτ.
Ο Κάρεν και η γυναίκα του δεν θα σκεφτόντουσαν ποτέ να αφήσουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ, την γη των προγόνων τους.
Ο Απρίλιος ξαναζωντάνεψε παλιές αναμνήσεις, όταν ο γιος τους πήγε στην πρώτη γραμμή. Ο ίδιος αναφέρει: «Η μόνη σωστή απόφαση για το Αζερμπαϊτζάν είναι η αναγνώριση της ανεξαρτησίας του. Θα έπρεπε να πουν “μπορείτε να ζείτε όπως θέλετε και εμείς θα κάνουμε τα ίδια”. Στο τέλος μπορεί να έρθουμε κοντά, αλλά ως ανεξάρτητα κράτη. Χωρίς αναγνώριση όμως η παρούσα κατάσταση θα μπορούσε να τραβήξει πολύ καιρό. Για 100 ή 200 χρόνια και θα συνεχίζαμε να ζούμε υπό πίεση».
Η αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι κάτι που δεν συζητά το Μπακού. Η κυβέρνηση του Ιλχάμ Αλίγιεφ θα μπορούσε να συναινέσει στην πιθανότητα μια ενδεχόμενης ευρείας αυτονομίας, αλλά όχι ανεξαρτησίας και για την επιστροφή στα πάτρια εδάφη για όσους Αζέρους πρόσφυγες είναι από το Καραμπάχ.
Ο Αζέρος βουλευτής Ροβσαν Ρζάγιεφ αναφέρει: «Είναι προς το συμφέρον του Αζερμπαϊτζάν να ανακτήσει τα χαμένα του εδάφη μέσα από ειρηνευτικές συνομιλίες. Το 20% της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται υπό κατοχή. Αυτή η γη πρέπει να επιστραφεί».
Το Κουζανλί στην περιοχή Αγντά είναι μία από τις περιοχές του Ναγκόρνο Καραμπάχ η οποία έιναι υπό τον έλεγχο του στρατού της Αρμενίας, μετά τη συμπλοκή της δεκαετίας του 90. Λιγότερο από το ένα τέταρτο της περιοχής, έμεινε υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν. Περίπου 50.000 Αζέροι που έφυγαν βίαια από το Καραμπάχ ζουν εδώ. Είναι περισσότεροι από τον μισό πληθυσμό και αποτελούν ένα βάρος για την οικονομία της περιοχής. Η ανεργία καλπάζει ιδιαίτερα ανάμεσα στους μετανάστες, οι οποίοι εξαρτώνται από την κρατική βοήθεια.
«Δεν έχουμε εργοστάσια εδώ. Δεν υπάρχει τοπική βιομηχανία καθώς είναι επικίνδυνη περιοχή. καμία επιχείρηση δεν θέλει να επενδύσει εδώ», εξηγεί.
Εκδιωχθέντες από τα χωριά τους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, το 1993 ο Ελμάρ Μαζαλί και η γυναίκα του μεγάλωσαν τα παιδιά τους σε αυτό το σπίτι. Η ζωή τους εδώ είναι περιορισμένη. Όνειρο τους, να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Είναι απαρηγόρητοι μετά το θάνατο του γιου τους σε μάχη πριν από 2 χρόνια.
«Εάν τα εδάφη μας ελευθερωθούν τότε θα αξίζει τον κόπο. Το χώμα είναι ποτισμένο από το αίμα των μαρτύρων μας. Εάν ελευθερωθούν τα εδάφη οι ψυχές των μαρτύρων θα είναι και πάλι ευτυχείς και ο θάνατος τους δεν θα είναι μάταιος», λέει ο χαροκαμένος πατέρας.
Πίσω στο Στεπανάκερτ ένα κέντρο θέλει να προσφέρει στους νέους ένα παράθυρο στον κόσμο. Τα εργαστήρια και τα εργαλεία υψηλής τεχνολογίας είναι διαθέσιμα δωρεάν, ώστε να τους δοθούν κίνητρα για δημιουργία μετά τις σχολικές ώρες.
Ο Σάμβελ έχασε τον θείο του στον πόλεμο. Ένα τραύμα που τον ενέπνευσε ώστε να κάνει την πρώτη έκθεση φωτογραφίας στο κέντρο TUMO. Μία έκθεση φωτογραφίας αφιερωμένη στις ζωές των Αρμενίων στρατιωτών της πρώτης γραμμής.
«Ήθελα ο κόσμος να δει την δύναμη μας όταν κοιτάζει τις φωτογραφίες να δει το πνεύμα μας. Και να δει ότι αυτοί οι άντρες είναι έτοιμοι. Ήθελα να δείξω τις όμορφες στιγμές, όχι τις άσχημες. Είδα και την άσχημη πλευρά αλλά επέλεξα να προβάλω την όμορφη πλευρά της ζωής», λέει ο Σάμβελ.
Και στις δύο πλευρές της πρώτης γραμμής το φάντασμα του πολέμου έχει ριζώσει βαθιά στις ψυχές των παιδιών.
Όμως στην περιοχή Αγκνταμ, πίσω στο Αζερμπαϊτζάν, σε αυτό το γήπεδο διεξάγεται ένας ξεχωριστός ποδοσφαιρικός αγώνας.
Είναι αφιερωμένος στη μνήμη ενός διοικητή που σκοτώθηκε στην μάχη.
Από τη μία πλευρά οι Αζέροι στρατιώτες, από την άλλη μια ομάδα πολιτών που απαρτίζεται απο μέλη εκτοπισμένων οικογενειών που διαμένουν σε καταυλισμούς.