Το Γκντανσκ αποτελεί έναν θύλακα ελευθερίας στη συντηρητική Πολωνία, που δεν αναγνωρίζει δικαιώματα σε διάφορες μειονότητες, γυναίκες και οικογένειες
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση καλπάζουν ο εθνικισμός και τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα. Στην Ανατολική Ευρώπη, παρατηρείται επίσης μια αποδυνάμωση του κράτους δικαίου και μια έλλειψη σεβασμού σε στοιχειώδη ατομικά δικαιώματα.
Η Πολωνία είναι μια συντηρητική χώρα, όπου η Καθολική Εκκλησία έχει τεράστια επιρροή. Το Γκντανσκ αποτελεί εξαίρεση. Το λιμάνι της Βαλτικής αγωνίζεται να είναι ένας θύλακας φιλελευθερισμού σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα. Ο Πάβελ Αντάμοβιτς, δήμαρχος της πόλης για πάνω από είκοσι χρόνια πιστώνεται αυτή την επιτυχία. Ακολούθησε πιο φιλελεύθερες πολιτικές. Άνοιξε το Δημαρχείο σε όλους και αγκάλιασε τους μετανάστες και τους ΛΟΑΤΚΙ. Είχε ένθερμους υποστηρικτές αλλά και πολλούς εχθρούς. Τον Ιανουάριο τον μαχαίρωσαν κατά τη διάρκεια μιας φιλανθρωπικής εκδήλωσης. Λίγο μετά άφησε την τελευταία του πνοή.
Ο απεσταλμένος του Euronews στο Γκντανσκ, Ντέιμον Έμπλινγκ επισημαίνει: «Βρίσκομαι μια εβδομάδα στο Γκντανσκ, γιατί ήθελα να δω τι υπάρχει κάτω από την επιφάνεια της πόλης. Να δω πώς έφτασε εδώ που είναι σήμερα. Ήθελα επίσης να μάθω κάποια επιπλέον πράγματα για τον Πάβελ Αντάμοβιτς. Τι άνθρωπος ήταν και πώς κατάφερε να πετύχει τόσα πολλά εδώ. Και ήθελα να δω αν μετά τη δολοφονία του, η κληρονομιά του συνεχίζεται και αν η πόλη κινείται στην ίδια κατεύθυνση».
Μαγκνταλένα Αντάμοβιτς, η χήρα του δολοφονημένου δημάρχου του Γκντανσκ
Θα συναντήσουμε τη χήρα του Πάβελ Αντάμοβιτς, Μαγκνταλένα, στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αλληλεγγύης στο Γκντανσκ. Το κέντρο είναι ένας φόρος τιμής στην Αλληλεγγύη, το κίνημα που βοήθησε να μπει τέλος στο κομμουνιστικό καθεστώς στη χώρα. Η Μαγκνταλένα έχει δύο κόρες. Μας ομολογεί ότι ήταν η προσωπικότητα του άνδρα της που οδήγησε στη μεγάλη αλλαγή αυτή την πόλη:
{Ήταν πολύ ανοικτός. Το χαρακτηριστικό του ήταν το χαμόγελο. Μιλούσε με όλους. Ο κόσμος τον πλησίαζε στο δρόμο και αυτός σταματούσε και μιλούσε στον καθένα. Πάντα άκουγε προσεκτικά και προσπαθούσε να βοηθήσει όσο μπορούσε. Μάθαινε συνεχώς νέα πράγματα. Ωρίμαζε. Εξελισσόταν. Έβλεπε ότι πολλές ομάδες στην Πολωνία ήταν υπέρ των διακρίσεων και δεν συμφωνούσε με αυτό. Γι' αυτό το λόγο ήθελε να υποστηρίζει τις μειονότητες, όπως τους μετανάστες και τους ΛΟΑΤΚΙ}.
Η Μαγκνταλένα συμμετέχει στις ευρωεκλογές ως ανεξάρτητη υποψήφια. Αυτό που την ώθησε να βάλει υποψηφιότητα ήταν η δολοφονία του άντρα της:
«Νομίζω ότι κληρονόμησα τη δύναμη του Πάβελ. Στην κηδεία του, ο Πάτερ είπε στο κήρυγμά του ότι πρέπει να τελειώνουμε με τη ρητορική μίσους. Νόμιζα ότι μιλούσε σε μένα, που υπέφερα. Αισθάνθηκα ότι έπρεπε να αγωνιστώ ενάντια στο μίσος, τα fake news, τις μισές αλήθειες, γιατί αυτά καταστρέφουν την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, ανατινάζουν εκ των έσω της Ε.Ε.».
Οι μετανάστες του Γκντανσκ
Υπολογίζεται ότι περίπου 40.000 μετανάστες ζουν σήμερα στο Γκντανσκ. Μερικοί από αυτούς έχουν στήσει εδώ τις δικές τους επιχειρήσεις.
Ο Παλαιστίνιος Μοχάμεντ Άμερ μετακόμισε στην Πολωνία, μετά από ένα ταξίδι που έκανε εδώ για να δει τον ξάδελφό του. Τώρα διευθύνει μια επιχείρηση πώλησης κατεψυγμένων κρεάτων, δίνοντας δουλειά σε μετανάστες από διαφορετικές χώρες: από την Ινδία, το Νεπάλ και το Μπαγκλαντές.
Δεν ήταν όμως όλα εύκολα. Όταν έκανε αίτηση για να αγοράσει ένα σπίτι με την Πολωνή φίλη του, ο δήμαρχος του χωριού τον απέρριψε. Στην επιστολή που του έστειλε, έγραφε ότι αποτελεί κίνδυνο για την κοινότητα:
«Σοκαριστήκαμε. Η έκπληξή μας ήταν τεράστια. Βγήκαμε στα κανάλια και στις ειδήσεις και μετά από αυτό άλλαξε απόφαση. Έτσι μας επετράπη να αγοράσουμε το σπίτι. Χρειάστηκε όμως περισσότερος καιρός. Περιμέναμε πάνω από ένα χρόνο. Αλλά τώρα που ζω σ' αυτό το μέρος, σ' αυτό το χωριό, οι άνθρωποι μας βοηθούν πολύ. Είναι πολύ καλοί» επισημαίνει ο Άμερ.
Ο Μοχάμεντ βοηθά και άλλους μετανάστες να εγκατασταθούν στην πόλη. Τον ακολουθούμε στο κέντρο υποδοχής. Είναι μαζί με κάποιον που μόλις του ανακοίνωσαν ότι είναι παράνομος. Δεν ήθελε να εμφανιστεί στην κάμερα. Αυτή που τον βοηθά είναι η Γιούλια Σαβλόσκαγια. Είναι και η ίδια μετανάστρια από την Λευκορωσία. Τώρα βοηθά άλλους μετανάστες να εξοικειωθούν με την πολωνική νομοθεσία για την μετανάστευση:
«Δυστυχώς αυτή είναι μια συνηθισμένη κατάσταση σήμερα, εξαιτίας του πολωνικού συστήματος. Η πολωνική κυβέρνηση δεν είναι έτοιμη για τους μετανάστες. Η διαδικασία γι' αυτόν κράτησε ένα χρόνο και μετά πήρε ένα γράμμα που τον ενημέρωνε ότι το αίτημά του απορρίφθηκε. Το Γκντανσκ άνοιξε αυτό το κέντρο υποδοχής μεταναστών. Νομίζω ότι το έχουμε στο αίμα μας, γιατί όταν ζεις εδώ, αντιλαμβάνεσαι ότι είναι ωραίο να υπάρχει ειρήνη και ησυχία. Και ότι είναι καλύτερο να χτίζεις από το να γκρεμίζεις» και συμπληρώνει:
«Θεωρώ όμως ότι οι πολίτες που ζουν σε διαφορετικές περιοχές και πόλεις, οι δήμαρχοι που ζουν αλλού μπορούν να κάνουν κάτι γι' αυτό που συμβαίνει, γιατί ζουν σ' αυτές τις κοινωνίες».
Μερικοί είναι πολύ πιο επιφυλακτικοί απέναντι στους μετανάστες. Ο Γκρεγκόρζ Πελόβσκ διευθύνει μια αλυσίδα ζαχαροπλαστείων εντός αλλά και γύρω από την πόλη. Είναι Καθολικός, υποστηρικτής του κυβερνώντος συντηρητικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη. Πιστεύει ότι πρέπει να γίνουν αυστηροί έλεγχοι των μεταναστευτικών ροών:
«Δεν μου αρέσει το γεγονός ότι η Γερμανία ή η Σουηδία άνοιξαν διάπλατα τις πόρτες τους και άρχισαν να δέχονται ανεξέλεγκτα άτομα που μπορούν να καθορίσουν το μέλλον τους. Γιατί λέγεται πλέον επίσημα ότι μερικές από τις ευρωπαϊκές χώρες θα γίνουν μουσουλμανικές».
Ο Γκρεγκόρζ έχει υποστηρίξει την ακροδεξιά οργάνωση που ονομάζεται Όλη η Πολωνική Νεολαία. Η οργάνωση είχε κυκλοφορήσει πλαστά πιστοποιητικά θανάτου για 11 δημάρχους το 2017. Ανάμεσά τους ήταν και ο Πάβελ Αντάμοβιτς, τον οποίο κατηγορούσαν για φιλελευθερισμό, πολυπολιτισμικότητα και ηλιθιότητα. Πώς μπορεί να υποστηρίζει μια τέτοια ομάδα και τις δράσεις της;
«Ήταν μια συμβολική κίνηση για να δείξουν το θάνατο των ιδεών και των πολιτικών, γιατί δεν τους άρεσαν. Το μήνυμα που έστειλαν ήταν πολύ ισχυρό. Και για να καταφέρεις να αγγίξεις κάποιον μερικές φορές, πρέπει το μήνυμα που θα στείλεις να είναι ισχυρό. Στην πραγματικότητα ήταν παραπάνω από ό,τι έπρεπε. Ζήτησαν συγνώμη. Εάν ήταν στο χέρι μου, δεν θα το έκανα».
Η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα του Γκντανσκ
Ο απεσταλμένος του Euronews Ντέιμον Έμπλινγκ έχει στα χέρια του ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκουμέντο:
«Αναφέρεται σ' αυτό το σημείο στο Γκντανσκ ως μοντέλο ίσης μεταχείρισης και υπογράφηκε εδώ στο Δημαρχείο. Ουσιαστικά καλύπτει όλες τις πτυχές της κοινωνίας και των δικαιωμάτων στο Γκντανσκ. Αναφέρεται στα φύλα, την ηλικία, την εθνότητα, την εθνικότητα. Ίσως το πιο ενδιαφέρον είναι ότι υπάρχει μια ειδική ενότητα σ' αυτό το έγγραφο, που αναφέρεται στον σεξουαλικό προσανατολισμό».
Κάτι αντίστοιχο δεν υπάρχει βέβαια στο Σύνταγμα της χώρας. Ο Γιάσεκ Γιάσονεκ είναι δικηγόρος και ακτιβιστής της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Μετακόμισε στο Γκντανσκ από μια μικρή πόλη, όταν ήταν φοιτητής. Όσοι γνώριζαν ότι ήταν ομοφυλόφιλος τότε, του έλεγαν ότι η ζωή θα ήταν πιο εύκολη σε μια μεγάλη πόλη:
«Ζω 25 χρόνια στο Γκντανσκ και μου αρέσει πολύ. Αυτή την άποψη για την πόλη την μοιράζονται όλοι, gay και λεσβίες, η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα σε όλη τη χώρα. Συνεπώς πολλοί έρχονται να μείνουν εδώ. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή εδώ είναι καλή για κάθε μέλος της συγκεκριμένης κοινότητας. Είμαι σίγουρος ότι μπορούν να γίνουν πολλές βελτιώσεις».
Ο Γιάσεκ πήρε μέρος στο πρώτο gay pride το 2015. Ήταν μια μέρα, όπου ο φόβος εναλλασσόταν με τον ενθουσιασμό: «Όταν πήγα στην παρέλαση, φοβόμουν ότι θα έρχονταν ξαφνικά όσοι μας μισούσαν και θα μας πέταγαν πέτρες. Ήταν μια θετική εμπειρία. Ένα πολύ σημαντικό άνοιγμα».
Η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα είναι ενοχλημένη από την έλλειψη μιας νομοθεσίας για τα ατομικά δικαιώματα. Ο Γιάσεκ ήλπιζε ότι η είσοδος της Πολωνίας στην Ε.Ε. το 2004 θα άλλαζε την κατάσταση στη χώρα του. Αλλά τίποτε δεν άλλαξε 15 χρόνια μετά:
«Στην Πολωνία, δεν υπάρχει νόμος για τα ομόφυλα ζευγάρια, για γάμο ομοφύλων. Δεν είναι έγκλημα μίσους αν κάποιος μισεί τους ΛΟΑΤΚΙ, δεν υπάρχουν εγκλήματα κατά τον νόμο που γίνονται εξαιτίας της ομοφοβίας. Ούτε νόμοι βέβαια για παιδιά που μεγαλώνουν σε σχέσεις ομοφύλων. Είμαστε πολύ πίσω. Είμαστε στο ίδιο νομοθετικό επίπεδο με την Ρωσία».
Πιστεύει ότι θα μπορέσει να παντρευτεί τον φίλο του στο μέλλον; «Ονειρεύομαι να τον παντρευτώ, αλλά θέλουμε να το κάνουμε στην Πολωνία. Νομίζω ότι είμαστε σε μια λεπτή κορυφογραμμή. Περπατάμε κατά μήκος της στο βουνό. Και είτε θα πέσουμε στην αντιδημοκρατική πλευρά, όπου κανείς δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπου οι ομοφυλόφιλοι είναι άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας, που δεν αξίζουν να έχουν όλα τα δικαιώματα, είτε η κοινωνία θα δεχτεί και θα αναγνωρίσει τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων».
Ο Γιάσεκ είναι εθελοντής στην ένωση Tolerado. Μας πηγαίνει σε ένα από τα εργαστήριά τους. Σήμερα φτιάχνουν πανό και αφίσες για το επόμενο gay pride, που είναι προγραμματισμένο για τον Μάιο. Ο Ντομινίκ Καζέβτσκι είναι αμφιλοφυλόφιλος:
«Μετακόμισα πέρσι στο Γκντανσκ. Είμαι από το Βρότσλαβ. Ήρθα εδώ μια εβδομάδα πριν την παρέλαση. Ήταν ένα ωραίο καλωσόρισμα. Δεν έχω έρθει αντιμέτωπος με κάποιο ομοφοβικό περιστατικό εδώ. Έχω ακούσει βέβαια πολλές ιστορίες».
Η Ούλκα Κολοντζίεζικ συμπληρώνει: «Η μητέρα μου γνώριζε τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό, από όταν ήμουν 15. Το είχε δεχτεί. Δεν το επιδοκίμαζε, αλλά το είχε δεχτεί. Πριν τρία χρόνια, άρχισε να πηγαίνει συχνά στην εκκλησία και έγινε πολύ θρησκευόμενη. Δεν με δέχεται πλέον. Ούτε η γιαγιά μου».
Η Μάρτα Μάγκοτ που συμμετέχει στο εργαστήριο τονίζει: «Οι άνθρωποι που έχουν σχέσεις με το ίδιο φύλο δεν είμαστε σεβαστοί από το κράτος μας και η κυβέρνησή μας εύχεται να μην υπάρχουμε. Έχουμε παραδείγματα κρατών που έχουν πολύ στενή σχέση με την θρησκεία, είναι πολύ καθολικά, όπου άλλαξαν το πώς βλέπουν τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ. Αυτό έγινε για παράδειγμα στην Ιρλανδία και τη Βρετανία. Άρα μπορεί να γίνει. Το θέμα είναι αν αυτό είναι εφικτό να συμβεί στην Πολωνία. Αλλά αν δεν το πίστευα, δεν θα ήμουν εδώ».
Ο ρόλος της εκκλησίας στην Πολωνία
Η εκκλησία διαμορφώνει αποφασιστικά την κοινή γνώμη της χώρας. Τον Μάιο μια ομάδα ευαγγελιστών δημοσίευσε φωτογραφίες ενός ιερέα που έκαιγε βιβλία έξω από την εκκλησία του. Ανάμεσα τους και ένα από τη σειρά του Χάρι Πότερ, επειδή θεωρούσε ότι προάγει την μαγεία. Στη συνέχεια κατέβασαν τις φωτογραφίες απο το διαδίκτυο:
«Μας είπαν ότι δεν μπορούμε να κάνουμε συνέντευξη στον ιερέα. Κυκλοφόρησε εκ μέρους του μια δήλωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περιγράφει ως ατυχές το γεγονός ότι έκαψε τα βιβλία και λέει ότι δεν στρέφεται ενάντια στη λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Κι αν ο κόσμος αισθάνεται κάτι τέτοιο, τότε θέλει να ζητήσει συγνώμη» αναφέρει ο δημοσιογράφος του Euronews, Ντέιμον Έμπλινγκ.
Δεν έχουν όλοι οι ιερείς την ίδια προσέγγιση στο θέμα. Ο Πάβελ Κοβάλσκι είναι ιερέας στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Γκντανσκ: «Ψάχνεις τον καλύτερο τρόπο, για να παρουσιάσεις την πίστη σου και μερικές φορές κάνεις λάθος. Και αυτό για μένα, είμαι σίγουρος και για όλες τις εκκλησίες στην Πολωνία, ήταν 100% λάθος».
Η εκκλησία παραμένει αμετακίνητη σε όσες εκκλήσεις έχουν γίνει για περισσότερα δικαιώματα. Χιλιάδες έχουν κατεβεί σε διαδηλώσεις απαιτώντας την φιλελευθεροποίηση του νόμου περί άμβλωσης, που είναι από τους πιο αυστηρούς στην Ευρώπη. Και βέβαια ούτε συζήτηση για το θέμα των ομόφυλων ζευγαριών:
Όσον αφορά στα δικαιώματα, που ζητούν οι πολίτες, εμείς ως εκκλησία καλούμαστε να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη. Γιατί μερικά από τα δικαιώματα που ζητούν είναι μηνύματα του Θεού και του Αγίου Πνεύματος και τα οποία πρέπει να υπερασπιστούμε. Υπάρχουν κι άλλα που πιθανώς δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε. Δεν θα επιλέξουμε ποια είναι σωστά και ποια όχι. Το να αναγνωρίσουμε κάποια είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Σημαίνει να ακούσουμε και μετά να αποφασίσουμε και να τα συζητήσουμε. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε μέσα στην κοινωνία, μαζί με τους ανθρώπους και να βρούμε έναν τρόπο να επιλέξουμε το σωστό» υπογραμμίζει ο ιερέας.
Τα δικαιώματα των γυναικών και των οικογενειών
Η ανάγκη για περισσότερα δικαιώματα αφορά όμως επίσης την οικογένεια και τις γυναίκες. Θα συναντήσουμε την Ρενάτα Γκλούζεκ και το μωρό της, που είναι μόλις 10 μηνών για να δούμε πώς είναι η ζωή για μια οικογένεια στην Πολωνία σήμερα. Η Ρενάτα είναι δασκάλα. Βρίσκεται σε άδεια μητρότητας. Τα χρήματα που παίρνει για το νεογέννητο είναι περίπου 120 ευρώ τον μήνα. Είναι στο πλαίσιο ενός κυβερνητικού προγράμματος που ονομάζεται 500+.
Δημιουργήθηκε για να ενισχύσει τους δείκτες γονιμότητας, αλλά έχει προκαλέσει και ανησυχία μήπως αποθαρρύνει τις νέες μητέρες να επιστρέψουν στη δουλειά. Η Ρενάτα θα ήθελε να υπάρχει βρεφονηπιακός σταθμός για την κόρη της, για να μπορέσει να επιστρέψει στη δουλειά:
«Όσον αφορά στο δημόσιο βρεφονηπιακό σταθμό, το παιδί μου είναι ήδη στη λίστα. Είναι στη θέση 800 αυτή την στιγμή. Δεν έχουμε χρήματα για ένα ιδιωτικό βρεφονηπιακό σταθμό. Είναι αδύνατον τώρα».
Πόσο δύσκολο είναι να γεννούν οι γυναίκες στην Πολωνία και μετά να επιστρέφουν στη δουλειά;
«Είναι δύσκολο γιατί τα λεφτά που παίρνουμε από την κυβέρνηση δεν λύνουν το πρόβλημα. Θα προτιμούσα να της δώσουν μια θέση στον βρεφονηπιακό σταθμό αντί για χρήματα, γιατί βγάζω χρήματα. Μπορώ να κανονίσω να κάνω κάποια ιδιαίτερα ή να δουλέψω περισσότερο. Αλλά όσο δεν μπορώ να βρω κάποιον να την προσέχει, δεν πρόκειται να λειτουργήσει το σύστημα».
Όσον αφορά στις γυναίκες και τα δικαιώματά τους στον εργασιακό χώρο, και στις πιο υψηλές θέσεις της εξουσίας, ανάμεσα σ' αυτούς που κυβερνούν την πόλη, σε ποιο βαθμό εκπροσωπούνται οι γυναίκες στην πραγματικότητα;
«Υποεκπροσωπούνται σίγουρα. Πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχουν περισσότερες γυναίκες σε πιο αντιπροσωπευτικές θέσεις» επισημαίνει η Ρενάτα. Ο άντρας της Μικάλ Γκλούζεκ συμπληρώνει:
«Για ένα χρόνο, η Ρενάτα παίρνει χρήματα από την κυβέρνηση. Μετά θα είναι λίγο δύσκολο να επιστρέψει στη δουλειά. Δεν είναι εύκολο να αποφασίσεις όταν το παιδί είμαι μόλις ενός έτους, να το στείλεις στον βρεφονηπιακό. Θα πρέπει να σκεφτούμε τι θα κάνουμε σε δύο μήνες».
Μπορούν οι δήμαρχοι να αλλάξουν το πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον;
Είναι σαφές ότι οι δήμαρχοι μπορούν να διαμορφώνουν το κλίμα και την πολιτικοκοινωνική κατάσταση που επικρατεί στις πόλεις τους. Το μέλλον του Γκντανσκ είναι τώρα στα χέρια της πρώην βοηθού του Πάβελ Αντάμοβιτς, δικηγόρου Αλεξάνδρα Ντούλκιεβιτς. Είναι η πρώτη γυναίκα που γίνεται δήμαρχος. Δεν μπορέσαμε να τη συναντήσουμε και να μάθουμε τα σχέδιά της. Συναντήσαμε όμως τον αντιδήμαρχο Πιοτρ Κόβαλτσουκ:
«Είναι τεράστια απώλεια ο Πάβελ Αντάμοβιτς. Είκοσι χρόνια προσφοράς στους πολίτες του Γκντανσκ. Στήριξε τις αξίες της πόλης πάνω στην ελευθερία, την αλληλεγγύη, το ευρύ πνεύμα, την ισότητα. Όλα αυτά έκαναν τον κόσμο να αισθάνεται όμορφα εδώ. Θα προσπαθήσουμε να το κρατήσουμε, να διατηρήσουμε την κληρονομιά του και όλα αυτά τα κοινωνικά προγράμματα που δημιούργησε με διάφορους ανθρώπους και ΜΚΟ. Γιατί δεν είναι απλά μια πρόκληση, δεν είναι μόνο η κληρονομιά του, έχει να κάνει με την καθημερινή ζωή των κατοίκων του Γκντανσκ».