Παρά τις κυβερνητικές προσπάθειες, οι κάτοικοι χωριών στη βόρεια Πορτογαλία αντιτίθενται στην εξόρυξη λιθίου, γιατί οι συνέπειες για το περιβάλλον και την τοπική κοινωνία για την περιοχή θα είναι καταστροφικές
Στα απομονωμένα βουνά της περιοχής Μπαρόζο στη βόρεια Πορτογαλία, ο Πάουλο Πιρές, ένας ντόπιος βοσκός ανησυχεί για τα πρόβατα του αλλά και για τον βιοπορισμό του. Αυτό το πανέμορφο τοπίο κινδυνεύει. Η απειλή κρύβεται μέσα στα βουνά, στα οποία σύντομα θα γίνουν εξορύξεις. Διαθέτουν κοιτάσματα λιθίου: «Είμαι ενάντια στο ορυχείο. Δεν θα φέρει τίποτε καλό. Γι’ αυτό είμαι εναντίον. Αυτό είναι ενάντια σε οτιδήποτε έχω κάνει σε όλη μου τη ζωή και σε ο,τι συνεχίζω να κάνω, δηλαδή στο να είμαι βοσκός και να έχω πρόβατα».
Αυτά τα βουνά διαθέτουν ένα από τα κλειδιά που θα ξεκλειδώσουν την ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης προς την απεξάρτηση από τον άνθρακα, καθώς το λίθιο παίζει βασικό ρόλο στις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων και στην αποθήκευση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Το σπάνιο μέταλλο έχει ανιχνευτεί σε 10 διαφορετικές περιοχές της Πορτογαλίας. Το φιλήσυχο χωριό Κόβας ντο Μπαρόζο μπορεί να γίνει σύντομα το επίκεντρο του μεγαλύτερου ορυχείου του συγκεκριμένου μετάλλου σε όλη τη δυτική Ευρώπη. Μπορεί να υπάρξει ετήσια εξόρυξη 200.000 τόνων λιθίου. Αυτή η προσπάθεια όμως αντιμετωπίζει την σθεναρή αντίσταση των κατοίκων της περιοχής.
Η Αϊντα και ο Νέλσον πρωτοστατούν στο κίνημα ενάντια στο ορυχείο. Εκτρέφουν αγελάδες. Πιστεύουν ότι το υπαίθριο ορυχείο θα οδηγήσει σε αποψίλωση των δασών και θα μολύνει το περιβάλλον, ενώ θα υπάρξει σκόνη και θόρυβος. Έχουν διοργανώσει εκστρατείες και διαδηλώσεις σε όλη την Πορτογαλία και έχουν κερδίσει την υποστήριξη χιλιάδων συμπολιτών τους. Ο Νέλσον Γκόμες επισημαίνει: «Έχουμε κάθε δικαίωμα να το σταματήσουμε πριν προχωρήσει. Είμαστε έτοιμοι να αγωνιστούμε μέχρι τέλους. Δείξαμε ότι αγωνιζόμαστε για έναν σκοπό. Συμμετέχουμε γιατί θέλουμε να προστατεύσουμε την περιοχή και να διατηρήσουμε τον τρόπο ζωής μας».
Η ανάπτυξη του ορυχείου έχει προς το παρόν σταματήσει, καθώς αναμένεται η τελική έγκριση από την κυβέρνηση. Η Αϊντα και ο Νέλσον θέλουν να δείξουν πώς οι τρύπες έρευνας στο χώρο του ορυχείου αποκαλύπτουν τον αντίκτυπο του έργου στα υπόγεια ύδατα της περιοχής. Η Αϊντα Φερνάντες τονίζει: «Είναι μια από τις ανησυχίες μας. Τι θα συμβεί με όλο αυτό το νερό; Γιατί όταν αρχίσουν να αναμειγνύουν νερό, με βράχια και χώμα, θα υπάρξει καταστροφή».
Όπως πολλοί κάτοικοι της περιοχής, έτσι και η Αϊντα και ο Νέλσον αισθάνονται ότι έχουν μια στενή σχέση με αυτόν τον τόπο. Έχει ανακηρυχθεί μάλιστας Παγκόσμια Τοποθεσία Αγροτικής Κληρονομιάς από τον ΟΗΕ: «Εδώ μεγαλώσαμε εγώ και τα αδέλφια μου. Βοσκούσαμε τις αγελάδες. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό για μένα, γιατί γνωρίζω την περιοχή από παιδί. Και τώρα το να ξέρω ότι θα καταστραφεί χωρίς κανέναν λόγο, γιατί είχαν αυτή την ιδέα. Είναι τρομερά λυπηρό για μένα. Σου ραγίζει την καρδιά να ξέρεις ότι όλα αυτά γύρω μας θα εξαφανιστούν» εξηγεί η Φερνάντες.
Το ορυχείο του Μπαρόζο εκτιμάται ότι θα χρειαστεί 16 χρόνια για να κατασκευαστεί. Τα πρώτα δύο χρόνια είναι αφιερωμένα στον σχεδιασμό των υποδομών και των άλλων logistics που είναι αναγκαία για να ξεκινήσει η παραγωγή. Η εταιρία Savannah Resources, που έχει έδρα στο Λονδίνο είναι πίσω από την κατασκευή του ορυχείου του Μπαρόζο. Προσδοκά να ξεκινήσει την παραγωγή το 2023. Τα έσοδα που αναμένονται από όλη τη διάρκεια ζωής του ορυχείου είναι 1,3 δις ευρώ. Ο Ντέιβιντ Άρτσερ είναι ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας:
«Έχουμε σχεδιάσει ένα πρότζεκτ που θα είναι βιώσιμο. Είναι σχεδιασμένο με τις καλύτερες τεχνικές στον κόσμο. Έχουμε καταστρώσει μια ολόκληρη σειρά σχεδίων διεύθυνσης για να διαχειριστούμε κάθε πλευρά ανάπτυξης του πρότζεκτ. Σε σχέση με το νερό για παράδειγμα, θέλουμε να συλλέγουμε το νερό επί τόπου και να το ανακυκλώνουμε. Όσον αφορά την κίνηση, σκοπεύουμε να επενδύσουμε 6 εκατομμύρια ευρώ για την κατασκευή μιας παρακαμπτήριας οδού. Και φυσικά θα παράσχουμε στην Πορτογαλία μια ευρεία γκάμα ευκαιριών για καινοτόμες λύσεις στην αλυσίδα αξίας του λιθίου».
Η τρέλα για το λίθιο έχει καταλάβει όλο τον πλανήτη. Οφείλεται κυρίως στην έκρηξη της ηλεκτρικής κινητικότητας, στις ψηφιακές και πράσινες τεχνολογίες. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει επισημάνει: «Εισάγουμε λίθιο για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Αυτή δεν είναι μια βιώσιμη λύση. Πρέπει να διαφοροποιήσουμε τις αλυσίδες εφοδιασμού μας».
Η Αυστραλία, η Κίνα και η Χιλή είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί λιθίου στον κόσμο. Η ζήτηση για το συγκεκριμένο στοιχείο αναμένεται να εκτοξευτεί τα επόμενα χρόνια: _«_Η Ευρώπη θα χρειαστεί 60 φορές περισσότερο λίθιο μέχρι το 2050 για τα ηλεκτρικά οχήματα και την αποθήκευση ενέργειας» υπογραμμίζει ο Μάρος Σέφκοβιτς, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συντονιστής της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τις Μπαταρίες.
Η Ε.Ε. και οι βιομηχανικές χώρες θέλουν να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη αλυσίδα εφοδιασμού, από την εξαγωγή του μετάλλου μέχρι την παραγωγή μπαταριών. Αυτή η αγορά θα έχει κύκλο εργασιών 240 δισεκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο μέχρι το 2025. Η Πορτογαλία δεν θέλει να χάσει σε καμιά περίπτωση αυτή τη μεγάλη ευκαιρία: «Η ενεργειακή μετάβαση είναι μια μεγάλη οικονομική και βιομηχανική ευκαιρία για τη χώρα μας. Θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε τη δυναμική του λιθίου μας για να μπούμε στην αλυσίδα αξίας ενός κομβικού στοιχείου της απεξάρτησης από τον άνθρακα» τονίζει ο Ζοάο Πέντρο Μάτος Φερνάντες, Υπουργός Περιβάλλοντος και Κλιματικής Δράσης της Πορτογαλίας.
Δεν έχουν πειστεί όλοι στην Πορτογαλία για την ανάγκη εξορύξεων. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις φοβούνται ότι η χώρα θα γίνει μια τεράστια μονάδα παραγωγής, που θα μετατρέψει ολόκληρες περιοχές σε υπαίθρια ορυχεία, όπως αυτό το λατομείο γρανίτη:«Είμαστε βέβαια υπέρ του να μπει τέλος στα ορυκτά καύσιμα. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε τις πραγματικές συνέπειες αυτής της νέας ενεργειακής μετάβασης. Μία από αυτές είναι η εξόρυξη, η εξαγωγή λιθίου. Θα το χρειαστούμε, αλλά τι θα γίνει με τις μπαταρίες και τον μετασχηματισμό του λιθίου; Ως περιβαλλοντική οργάνωση έχουμε αμφιβολίες» αναφέρει η Πάουλα Νούνες ντα Σίλβα, Πρόεδρος της Quercus, της Εθνικής Ένωσης για την Προστασια του Περιβάλλοντος.
Η τύχη του Covas do Barroso εξαρτάται από το πράσινο φως που θα δώσει η κυβέρνηση. Παρόλο που η περιβαλλοντική μελέτη εγκρίθηκε, το πρότζεκτ του ορυχείου πρέπει να περάσει τώρα από δημόσια διαβούλευση. Ο δήμαρχος της κοινότητας Μποτίκας, Φερνάντο Κουεϊρόγκα δηλώνει ότι η πλειοψηφία των κατοίκων αντιτίθεται στο σχέδιο, παρότι η εταιρία υπόσχεται ότι θα δημιουργηθούν 200 άμεσες θέσεις εργασίας: «Το 95% του πληθυσμού είναι ενάντια στο ορυχείο. Επειδή δεν υπάρχουν τόσοι πολλοί άνεργοι. Δεν έχουμε ανέργους. Θα έρθει κόσμος από αλλού. Θα έρχονται το πρωί με τα λεωφορεία και θα επιστρέφουν στις περιοχές τους, μετά το τέλος της βάρδιας. Αυτό δεν δημιουργεί πλούτο στην περιοχή. Αντίθετα μάλιστα, θα καταστρέψει άλλες δουλειές που σχετίζονται με τον αγροτουρισμό, την γαστρονομία και τις καλλιέργειες».
Η πορτογαλική κυβέρνηση μπορεί να απορρίψει τις ενστάσεις, επικαλούμενη λόγους εθνικού συμφέροντος και να απαλλοτριώσει τις εκτάσεις, αποζημιώνοντας τους ντόπιους ιδιοκτήτες. Για τον Πάουλο Πιρές, το Covas do Barroso πληρώνει το αντίτιμο των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών για το κλίμα: «Θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Δεν είμαι ενάντια στο λίθιο. Δεν είμαι όμως υπέρ της μόλυνσης του χωριού μου και των υπόλοιπων χωριών με σκοπό να καθαρίσουν οι πόλεις».
Εάν αρχίσει η εξαγωγή του λιθίου, ο Πάουλο λέει ότι δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψει το χωριό του. Ένα χωριό που αντανακλά την αντίφαση που δημιουργεί η ενεργειακή μετάβαση, καθώς καταστρέφει βιώσιμες επαρχιακές περιοχές στο όνομα της περιβαλλοντικής προστασίας.