Καθώς οι τιμές της ενέργειας είναι στα ύψη στην Ευρώπη, εκατομμύρια άνθρωποι πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στη θέρμανση του σπιτιού τους και στο να έχουν κάτι να φάνε. Τι κάνει η Ε.Ε. για να αντιμετωπίσει αυτό το οξύ πρόβλημα;
Με εκατομμύρια Ευρωπαίους να πρέπει να κάνουν την απελπιστικά δύσκολη επιλογή μεταξύ του φαγητού και της θέρμανσης αυτόν τον χειμώνα, το Real Economy ταξιδεύει στη Βουλγαρία για να δει πώς η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση στοχεύει να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κρίσης ενεργειακής φτώχειας που επηρεάζει πολλά μέρη της Ευρώπης.
Το δίλημμα μεταξύ φαγητού και θέρμανσης
Πάνω από 35 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δεν μπορούν να κρατήσουν τα σπίτια τους ζεστά αυτό το χειμώνα.
Αυτό αντιστοιχεί στο σύνολο των πληθυσμών της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ουγγαρίας και της Ιρλανδίας. Πρέπει δηλαδή να αποφασίσουν ανάμεσα στο να έχουν θέρμανση τα σπίτια τους και να έχουν κάτι να φάνε.
Οι δύο βασικές αιτίες της ενεργειακής φτώχειας είναι τα χαμηλά εισοδήματα και η διαβίωση σε κτίρια με χαμηλή ενεργειακή απόδοση.
Η άνοδος των τιμών των καυσίμων στην Ευρώπη τους τελευταίους μήνες και η συνεχιζόμενη πανδημία έχουν οξύνει το πρόβλημα, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολο για τους ανθρώπους να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους.
Το δικαίωμα πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες όπως η ενέργεια κατοχυρώνεται στον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, έναν οδηγό για ισχυρότερα κοινωνικά δικαιώματα στην Ευρώπη.
Η Ε.Ε. έχει περιγράψει τα μέτρα που πρέπει να θεσπίσουν οι χώρες για να διατηρήσουν χαμηλές τις τιμές των καυσίμων. Ανάμεσά τους η έκτακτη στήριξη των εισοδημάτων και η μείωση της φορολογίας.
Στη Γαλλία, ο αριθμός των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τράπεζες τροφίμων όπως αυτή στο Παρίσι έχει αυξηθεί περισσότερο από 30% από την έναρξη της πανδημίας. Σε όλη την Ευρώπη οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αγοράσουν τρόφιμα και να πληρώσουν τους αυξημένους λογαριασμούς ενέργειας. Στη Βουλγαρία, περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να έχει θέρμανση στο σπίτι του. Είναι το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη. Ακολουθούν η Λιθουανία και η Κύπρος.
«Είναι φακές και πατάτες. Δεν μπορώ να παραπονεθώ, επιβιώνω»
Το χειμώνα στην Βουλγαρία, οι θερμοκρασίες πέφτουν συχνά κάτω από το μηδέν. Έτσι, η θέρμανση του σπιτιού είναι πηγή ανησυχίας, ειδικά για τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς, που συχνά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να ζεσταθούν.
Τα κτίρια με κακή μόνωση, τα χαμηλά εισοδήματα και οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας, είναι οι κύριες αιτίες αυτής της επισφαλούς κατάστασης.
Το Κοτσερίνοβο είναι ένα μικρό ορεινό χωριό στα δυτικά της χώρας. Εδώ, ο 71 ετών Νικόλα ζει μόνος. Λαμβάνει μια μικρή σύνταξη περίπου 150 ευρώ, το ήμισυ δηλαδή του κατώτατου μισθού. Ο συνταξιούχος παίρνει επίδομα θέρμανσης από το κράτος, με το οποίο μπορεί να αγοράζει ξύλα για τη σόμπα του: «Τον Οκτώβριο πήρα 520 λέβα για καυσόξυλα. Είναι για όλο τον χειμώνα. 500 λέβα είναι πέντε κυβικά μέτρα. Αγόρασα οκτώ και πλήρωσα τη διαφορά από την τσέπη μου. Το κυβικό κόστιζε 75 λέβα, τώρα είναι 90. Είναι 15 λέβα παραπάνω».
Οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας έχουν πολύ σημαντικό αντίκτυπο στο εισόδημα του συνταξιούχου. Ακόμα κι αν λαμβάνει ιατρική βοήθεια και το επίδομα COVID για τους συνταξιούχους, μετά βίας μπορεί να πληρώσει τους λογαριασμούς, τα φάρμακα και το φαγητό του.
Το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ)
Έτσι ο Νικόλα λαμβάνει ένα γεύμα καθημερινά χάρη στο πρόγραμμα «ένα ζεστό γεύμα για την ψυχή», που χρηματοδοτείται από το ΤΕΒΑ, το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους.
Το 2020, περισσότεροι από 15 εκατομμύρια Ευρωπαίοι επωφελήθηκαν από επισιτιστική βοήθεια χάρη στο ευρωπαϊκό ταμείο. Στο ίδιο χωριό ζει η Εβελίνα, 62 ετών, η οποία παρά την αναπηρία της φροντίζει μόνη της τους γονείς της. Οι συντάξεις τους δεν επαρκούν για να καλύψουν τα έξοδα της οικογένειας. Έτσι λαμβάνει αρκετές κρατικά επιδόματα, που της επιτρέπουν να τα βγάλει πέρα :
«Έλαβα βοήθεια για θέρμανση και για φαγητό. Υπάρχει και μια βοηθός που έρχεται. Είναι πολύ καλύτερα, τουλάχιστον δεν χρειάζεται να μαγειρεύω τώρα».
Οι ενεργειακές δαπάνες επιβαρύνουν τα φτωχότερα βουλγαρικά νοικοκυριά: το 2018 αντιπροσώπευαν περίπου το 16% των δαπανών τους, ενώ στη Σουηδία αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 5%. Η Εβελίνα κατάφερε να εξοικονομήσει χρήματα για να αγοράσει μια σόμπα που λειτουργεί με πέλετ, η οποία καταναλώνει λιγότερη ενέργεια από το ξύλο.
Ο συνδυασμός εθνικής κι ευρωπαϊκής βοήθειας είναι ένας από τους στόχους του νέου διερυμένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και της φτώχειας σε όλες τις μορφές της.
Στις Βρυξέλλες, η Αντριάνα Σούκοβα, αναπληρώτρια γενική διευθύντρια της Διεύθυνσης Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ενσωμάτωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μας εξηγεί:
«Στη σημερινή κατάσταση, ήταν πολύ σημαντικό για τους φτωχούς ότι η τροφή και η υλική βοήθεια που παρέχονται μέσω του προγράμματος ΤΕΒΑ συνοδεύονται επίσης από εθνικές πολιτικές και μέτρα, μειώνοντας την επιβάρυνση στο ατομικό εισόδημά τους, για τη θέρμανση των σπιτιών τους ή για την αγορά φαρμάκων, που χρειάζονται οι ηλικιωμένοι. Έτσι μπορούν να διατηρήσουν μια ισορροπημένη και λογική ζωή».
Η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη
Θα μιλήσουμε με τον Τομά Πελερέν-Καρλέν, διευθυντή του Κέντρου Ενέργειας Ζακ Ντελόρ, για να δούμε την άποψή του για την κρίση ενεργειακής φτώχειας στην Ευρώπη.
Ναόμι Λόιντ, Euronews:
Πώς γίνεται να μην έχουν εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη την οικονομική δυνατότητα να θερμάνουν τα σπίτια τους; Είναι στοιχειώδης ανάγκη έτσι δεν είναι;
Τομά Πελερέν-Καρλέν, Διευθυντής του Κέντρου Ενέργειας Ζακ Ντελόρ:
Απολύτως. Και αυτό είναι το αποτέλεσμα προηγούμενων επιλογών που κάναμε, οι οποίες βασίζονται σε ένα αναποτελεσματικό σύστημα που χρησιμοποιεί ορυκτά καύσιμα. Και επομένως, εξαιτίας αυτού, βρισκόμαστε στην κατάσταση όπου δεκάδες εκατομμύρια Ευρωπαίοι δεν μπορούν να έχουν επαρκή θέρμανση στα σπίτια τους. Και αυτό επιδεινώνεται κάθε φορά που έχουμε μια κρίση ορυκτών καυσίμων και ένα σοκ που προέρχεται από την άνοδο της τιμής τους.
Ναόμι Λόιντ, Euronews:
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν εφαρμόσει μέτρα για να βοηθήσουν. Απέδωσε;
Τομά Πελερέν-Καρλέν, Διευθυντής του Κέντρου Ενέργειας Ζακ Ντελόρ:
Γνωρίζουμε ότι οι χώρες που τα πάνε καλύτερα είναι σαφώς οι χώρες που υιοθετούν πολιτικές που δίνουν κίνητρα για τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη μετάβαση στην ενεργειακή απόδοση. Η ενεργειακή φτώχεια είναι η χειρότερη στη νότια Ευρώπη και έτσι αυτό είναι λίγο αντιφατικό. Θα φανταζόσασταν ότι όσο πιο κρύα είναι η χώρα, τόσο χειρότερη είναι η ενεργειακή φτώχεια, αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίστροφο. Επειδή αυτή η φτώχεια δεν είναι αποτέλεσμα γεωγραφίας ή φύσης, είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών. Εάν η Σουηδία τα πάει καλά τώρα, δεν είναι λόγω της σημερινής σουηδικής κυβέρνησης, αλλά λόγω των 30 χρόνων σουηδικών επενδύσεων στην ανακαίνιση σπιτιών, στην ανάπτυξη συστημάτων θέρμανσης από ανανεώσιμες πηγές.
Ναόμι Λόιντ, Euronews:
Κατά τη γνώμη σας τι πρέπει να γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Τομά Πελερέν-Καρλέν, Διευθυντής του Κέντρου Ενέργειας Ζακ Ντελόρ:
Κατά τη γνώμη μου, τρία πράγματα. Μέρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, κατά την άποψή μας στο Ινστιτούτο Ζακ Ντελόρ, θα πρέπει να αφορά τη διασφάλιση ότι κάθε οικογένεια μπορεί να θερμάνει σωστά το σπίτι της το χειμώνα. Αυτός πρέπει να είναι ο βασικός πολιτικός στόχος. Πώς το κάνουμε πραγματικότητα; Το πρώτο είναι μέσω της νομοθεσίας. Αυτό σημαίνει λοιπόν ότι επιβάλλουμε την ανακαίνιση κτιρίων με κακή μόνωση, όταν νοικιάζονται ή πωλούνται. Και το τρίτο πράγμα είναι η παροχή χρηματοδότησης για την υποστήριξη τέτοιας ανακαίνισης, ειδικά για τις πιο φτωχές χώρες, όπως είναι η Βουλγαρία. Και για αυτό, υπήρξε μια καλή πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είναι η δημιουργία ενός κοινωνικού ταμείου για το κλίμα. Αυτό θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.