Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος ανεβάζει στο Θέατρο του Νέου Κόσμου το έργο «Η Ανατολή» της Έλλης Παπαδημητρίου. Έχει να κάνει και πάλι με τη μικρασιατική εκστρατεία και την καταστροφή, με τα μοιραία γεγονότα της τετραετίας 1918-1922. Στο επίκεντρο βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος και τα πάθη του.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ1997. Στην αυλή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος παρουσίαζε την πρώτη του τότε θεατρική δουλειά στο συγκεκριμένο χώρο, τον «Κοινό Λόγο», μια επιλογή γυναικείων αφηγήσεων από το τετράτομο έργο της Έλλης Παπαδημητρίου. Ήταν ένα υποβλητικό ταξίδι μνήμης μιας γυναικοπαρέας στη Μικρά Ασία, μπροστά σε μια μισογκρεμισμένη αποθήκη, δίπλα σε ένα πηγάδι. Η συναρπαστική παράσταση που δεν άφηνε κανέναν ασυγκίνητο διήρκεσε τότε τέσσερα χρόνια.
26 χρόνια μετά, καθόμαστε στον ίδιο χώρο, από όπου ξεκίνησαν όλα για να μιλήσουμε ξανά για την Έλλη Παπαδημητρίου, τον κόσμο της Μικράς Ασίας, αλλά και για το δικό του σήμερα και τι συμβαίνει στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας. Αυτή τη φορά με αφορμή ένα άλλο κείμενό της. Ανεβάζει το θεατρικό έργο «Η Ανατολή», από την Πέμπτη 20 Απριλίου. Έχει να κάνει και πάλι με τη μικρασιατική εκστρατεία και την καταστροφή, με τα μοιραία γεγονότα της τετραετίας 1918-1922. Στο επίκεντρο βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος και τα πάθη του. Το θανατικό κι ο ξεριζωμός, η θέληση για ζωή κι ο αγώνας, των γυναικών κυρίως, να στεριώσουν στην καινούρια πατρίδα, που τους υποδέχτηκε σκληρά και τους φέρθηκε πολύ άσχημα, ο πόνος πλάι πλάι με την πίστη τους στη ζωή.
Έχοντας και ο ίδιος μικρασιατικές ρίζες, φαντάστηκε την τωρινή παράσταση σαν την επίσκεψη μιας παρέας προσφύγων σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο, σαν μια τελετή μνήμης για τη χαμένη τους πατρίδα. Οι χαρακτήρες του έργου θυμούνται, εξιστορούν, αναπαριστούν γεγονότα που ζήσανε, χορεύουν και τραγουδούν. Η πρώτη σκηνή που φιλοξένησε τη συγκεκριμένη παραγωγή, ήταν ο αρχαιολογικός χώρος της Τίρυνθας. Παρουσιάστηκε εκεί για δύο βραδιές, πέρσι το καλοκαίρι, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», ως φόρος τιμής στη συγγραφέα που συνέδεσε τη ζωή και το έργο της με τη μοίρα της Μικράς Ασίας.
-Μετά από 26 χρόνια επιστρέφεις στην Έλλη Παπαδημητρίου. Τότε ο «Κοινός Λόγος» της παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία για αρκετά χρόνια εδώ στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Στη συνέχεια δούλεψες ξανά το έργο για το Φεστιβάλ Αθηνών και ακολούθησε μεγάλη περιοδεία σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ήταν μια πολύ συγκινητική παράσταση. Ποια η σχέση των δύο έργων;
«Η Ανατολή» ήταν το πιο αγαπημένο έργο της Έλλης Παπαδημητρίου. Είναι θεατρικό έργο, ενώ ο «Κοινός Λόγος» προέκυψε μέσα από μια σύνθεση που έκανα τότε διαφορετικών γυναικείων αφηγήσεων. Τον ερμήνευσε τότε μια εξαιρετική γυναικοπαρέα. Ανάμεσά τους ήταν και η Σούλα Αθανασιάδου, που έφυγε από κοντά μας πέρσι. Έμαθα πολλά πράγματα από εκείνη. Ήταν τρομερά γενναιόδωρη. Ένας άνθρωπος γεμάτος καλοσύνη. Γι’ αυτό το λόγο, η τωρινή παράσταση είναι αφιερωμένη στη μνήμη της. Και τα δύο έργα έχουν στο επίκεντρο την Μικρά Ασία και την καταστροφή.
-Είχατε στενή σχέση με τη συγγραφέα. Τι κρατάς από εκείνη;
Γνωριστήκαμε, όταν εγώ ήμουν 20 χρονών και πήγαινα στη Δραματική Σχολή. Η Έλλη Παπαδημητρίου ήταν τότε 70 ετών. Γίναμε φίλοι και συζητούσαμε πάρα πολύ. Τη θεωρώ μέντορά μου όχι μόνο για το θέατρο αλλά και για την ίδια τη ζωή. Μου έδειξε έναν ολόκληρο κόσμο. Ήταν ένας άνθρωπος αυστηρός, που ήξερε να κρίνει σωστά τα πράγματα, που αγαπούσε πολύ την Ελλάδα. Αγαπούσε τους ανθρώπους και ήθελε να είναι σε επαφή με τον απλό, λαϊκό κόσμο. Και αυτή την εμπιστεύονταν και της ανοίγονταν: έτσι προέκυψε ο «Κοινός Λόγος». Ήταν μια πολύ δυναμική γυναίκα. Είχε καταγωγή από την Σμύρνη. Σπούδασε γεωπονική στην Αγγλία. Την περίοδο που ήταν φοιτήτρια εκεί, συνέβη η Μικρασιατική καταστροφή. Μετά γύρισε στην Ελλάδα.
-Τι αφορά «Η Ανατολή»;
Όπως φαίνεται και από τον τίτλο του έργου, έχει να κάνει με την Μικρά Ασία και τους πρόσφυγες που ήρθαν στην Ελλάδα από εκεί. Εστιάζει στη μικρασιατική εκστρατεία και στην καταστροφή, στα μοιραία γεγονότα της τετραετίας 1918-1922. Μοιάζει σαν ένα μνημόσυνο για τη Μικρά Ασία, για τις χαμένες πατρίδες. Στο επίκεντρο βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος και τα πάθη του. Το θανατικό κι ο ξεριζωμός, η θέληση για ζωή κι ο αγώνας, των γυναικών κυρίως, να στεριώσουν στην καινούρια πατρίδα, ο πόνος πλάι πλάι με την πίστη στη ζωή. Η Έλλη είχε μια πολύχρονη σχέση με αυτό το έργο της. Στην αρχή ήταν ένα ποιητικό κείμενο. Φεύγοντας για τη Μέση Ανατολή στην Κατοχή, το μόνο χειρόγραφο που βάζει στη βαλίτσα της είναι αυτό το έργο. Το εκδίδει για πρώτη φορά στο Κάιρο το 1941 και στη συνέχεια το δουλεύει διαρκώς για να το κάνει θεατρικό έργο. Κράτησε την ποιητική γραφή και αφαιρούσε τα στοιχεία που έβλεπε ότι δεν άντεχαν στο χρόνο. Το εξέδιδε κάθε 10 χρόνια, 1952, 1962, 1972, 1982, στις επετείους της Μικρασιατικής καταστροφής. Είναι το δικό της μνημόσυνο για τη χαμένη πατρίδα.
-Τι σου άρεσε στο κείμενο;
Αυτό που μου άρεσε πολύ στο έργο είναι ότι πρόκειται για ένα συνδυασμό αφηγήσεων, διαλόγων και τραγουδιών, που έχει διαλέξει η ίδια η Έλλη. Είναι ένας εξαιρετικά επεξεργασμένος ποιητικός λόγος. Η Έλλη πρέπει να ήταν η πρώτη στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το αφηγηματικό θέατρο. Δεν υπήρχε κάτι άλλο αντίστοιχο στην εποχή της. Παράλληλα πρέπει να επισημάνω, επειδή το έχω ψάξει πολύ, πως δεν υπάρχουν καλά θεατρικά έργα που να αφορούν τη Μικρά Ασία, το δράμα του πληθυσμού και όσα πέρασε μετά στην Ελλάδα, όπου και εγκαταστάθηκε. Έχοντας κι εγώ καταγωγή από Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη, φαντάστηκα την παράσταση σαν μια επίσκεψη μιας παρέας προσφύγων σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο, σε μια τελετή μνήμης για τη χαμένη τους πατρίδα. Οι χαρακτήρες θυμούνται, εξιστορούν, αναπαριστούν γεγονότα που ζήσανε, χορεύουν και τραγουδούν.
-Έχεις εδώ και κάποια χρόνια αφήσει το τιμόνι του θεάτρου στον γιο σου Μίλτο Σωτηριάδη. Αισθάνεσαι πιο ελεύθερος;
Η αλλαγή που έχει γίνει, είναι πολύ καλή για μένα. Με απελευθέρωσε από πολλές ευθύνες και τρεξίματα. Έτσι μπόρεσα το τελευταίο χρονικό διάστημα, μετά το Φεστιβάλ Αθηνών, να προσηλωθώ στην σκηνοθεσία. Αυτό που θέλω ουσιαστικά και έχω θέσει ως στόχο, είναι να ανεβάζω 1-2 παραστάσεις κάθε χρόνο, αρκεί να έχουμε βρει με τη γυναίκα μου, την Κοραλία κάτι ενδιαφέρον. Πρέπει να ομολογήσω ότι μου αρέσει πολύ και δεν φοβάμαι τον όρο, ότι είμαστε ένα οικογενειακό θέατρο. Έχω παραδώσει το θέατρο στον Μίλτο. Συμμετέχω λιγότερο. Δεν θέλω να είμαι ο παλιός που τα ξέρω όλα και επιβάλλω στον νεότερο τι θα κάνει ή να του κάνω δύσκολη τη ζωή. Στο παρελθόν έχω κάνει και αυτά τα λάθη. Είμαι πιο καλά τώρα. Ξεπέρασα το σύνδρομο ότι ο παλιός τα ξέρει όλα. Σίγουρα αισθάνομαι πιο ελεύθερος και πιο χαλαρός.
-Αισθάνεσαι χορτάτος;
Ναι αισθάνομαι χορτάτος. Ναι έχω κάνει τα πράγματα που ήθελα και χαίρομαι που το θέατρο που ξεκίνησα πριν τριάντα περίπου χρόνια έχει φιλοξενήσει ένα ρεπερτόριο με χαρακτήρα, σε σχέση με τις παραστάσεις που έχω σκηνοθετήσει. Χαίρομαι επίσης, γιατί είμαστε πολύ προσεκτικοί με τις υπόλοιπες παραγωγές που φιλοξενούμε.
-Για μια μεγάλη χρονική περίοδο το θέατρό σας ανοίχτηκε και νοίκιασε και άλλα αθηναϊκά θέατρα. Τώρα αυτή η παρουσία έχει μειωθεί. Τι καθόρισε τη συγκεκριμένη επιλογή και πώς την κρίνεις σε βάθος χρόνου;
Ένας λόγος είναι ότι υπήρξαν κάποιες παραγωγές, που δεν μπορούσαν να χωρέσουν στο δικό μας θέατρο. Στο Νέο Κόσμο έχω κάνει και μεγάλες παραγωγές, όταν υπήρχαν σημαντικές επιχορηγήσεις και δεν είχες απόλυτη ανάγκη το ταμείο. Τότε μπορούσα να ανεβάσω και μια παραγωγή με 10 πρόσωπα, σε αυτό το θέατρο των 130 θέσεων. Μετά την κρίση, αυτό δεν μπορούσε να συμβεί. Για να βγάλει τα έξοδά της μια παράσταση με 6 πρόσωπα στο Νέο Κόσμο, έπρεπε να είναι κάθε μέρα sold out. Χρειάστηκε λοιπόν να ψάξω μεγαλύτερα θέατρα για απαιτητικότερες παραγωγές, που μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία. Με την καραντίνα, τα πράγματα άλλαξαν. Πρέπει να τονίσω επίσης ότι σ’ αυτό το θέατρο οι συντελεστές πληρώνονται πάντα και πρόβες και παραστάσεις. Όλοι γνωρίζουμε ότι στο τέλος υπάρχει πάντα το ταμείο. Μια παράσταση μπορεί να είναι πολύ καλή, αλλά να μην γεμίζει. Αν μπεις μέσα από αυτήν, θα πρέπει να εξισορροπήσεις τη χασούρα με κάποια άλλη, που πήγε καλύτερα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Μια χρονιά δεν πήγαμε καλά και αναγκάστηκα να πουλήσω το σπίτι μου. Στον Μίλτο (Σωτηριάδη) αρέσει να είναι παραγωγός και κάνει δικά του ανοίγματα, που άλλα συνδέονται και άλλα δεν συνδέονται με το Θέατρο του Νέου Κόσμου. Όλα εξαρτώνται από τις παραγωγές, τα έργα, τις συνεργασίες. Δεν υπάρχει κάτι μόνιμο ή ένας οδηγός στις επιλογές που κάνουμε. Είναι θέμα συγκυριών. Ο «Κωλόκαιρος» πήγε εξαιρετικά φέτος στο θέατρο Τζένη Καρέζη και μάλλον θα επαναληφθεί και του χρόνου. Εγώ για παράδειγμα, την επόμενη χρονιά θα συνεργαστώ με τον Θωμά Μοσχόπουλο και θα σκηνοθετήσω ένα έργο στο θέατρο Πόρτα.
-Ένα βασικό ζήτημα των τελευταίων μηνών που έχει προκαλέσει θύελλα διαμαρτυριών είναι η καλλιτεχνική εκπαίδευση και το Προεδρικό Διάταγμα 85. Ποια είναι η άποψή σου;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο συγκεκριμένο ζήτημα με ενδιαφέρει τόσο ως καλλιτέχνη, όσο και ως πολίτη. Δεν μπορώ να είμαι εκτός, γιατί έτσι είμαι ως άνθρωπος. Είμαι ανοικτός στην κοινωνία και αφουγκράζομαι τι συμβαίνει. Έτσι προκύπτουν και οι παραστάσεις που κάνω. Το συγκεκριμένο λοιπόν θέμα αφορά το πτυχίο που παίρνουν οι νέοι, αλλά ταυτόχρονα συμπαρασύρει και τις λίγο παλαιότερες γενιές, όσον αφορά στα οικονομικά τους. Η άποψή μου είναι ότι το συγκεκριμένο προεδρικό διάταγμα πρέπει να καταργηθεί. Πρέπει να προστατευθεί η καλλιτεχνική εκπαίδευση και δεν πρέπει να εξισώνεται με το απολυτήριο λυκείου. Και κάποια στιγμή πρέπει να αποκτήσει πανεπιστημιακό υπόβαθρο.
-Λύκειο της Επιδαύρου. Ένας θεσμός που γεννήθηκε, έλαβε σάρκα και οστά και είχε επιτυχία, κατά τη διάρκεια της δικής σου θητείας στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Στην συνέντευξη τύπου για την ανακοίνωση του φετινού προγράμματος του Φεστιβάλ Αθηνών, η νυν καλλιτεχνική διευθύντρια Κατερίνα Ευαγγελάτου, σε ερώτηση δημοσιογράφου απάντησε ότι δεν συνέχισε το συγκεκριμένο θεσμό, γιατί για την τωρινή καλλιτεχνική διεύθυνση σημαντικό σε ένα φεστιβάλ είναι η δραματουργία και όχι η καλλιτεχνική εκπαίδευση.
Το Λύκειο Επιδαύρου είχε ένα σημαντικό διεθνή ρόλο, καθώς συγκέντρωνε σπουδαστές δραματικών σχολών, φοιτητές και νέους ηθοποιούς από όλο τον κόσμο. Αυτοί αύριο θα είναι οι δικοί μας πρεσβευτές. Τα μαθήματα που πήραν για το αρχαίο δράμα καθόρισαν το δικό τους αύριο, είτε γίνουν ηθοποιοί, είτε σκηνοθέτες. Βρέθηκαν στην Επίδαυρο. Τους δίδαξαν οι καλύτεροι καθηγητές. Έμαθαν τι σημαίνει αρχαία τραγωδία. Αγάπησαν πέρα από τα μαθήματα και τη χώρα μας. Κάποιοι από αυτούς θα επιστρέψουν εδώ στο μέλλον, σε 10 ή 20 χρόνια. Θα παίζουν ή θα σκηνοθετούν οι ίδιοι στην Επίδαυρο. Από την άλλη πλευρά, έχουν γραφτεί άρθρα σε πολλές χώρες για τη δουλειά που γινόταν στο Λύκειο. Από την στιγμή που είχε πλέον ένα χαρακτήρα και μια ταυτότητα, μπορεί να διαφωνείς για το πώς γίνονται τα μαθήματα ή με τη φιλοσοφία του θεσμού, αλλά δεν τον καταργείς. Τον αλλάζεις, τον βελτιώνεις, βάζεις τα πράγματα που εσύ έχεις στο μυαλό σου, αλλά δεν καταστρέφεις τον ίδιο το θεσμό. Κατά τη γνώμη μου λοιπόν, θα έπρεπε να υπάρχει συνέχεια σε τόσο σημαντικούς θεσμούς που προσφέρουν στο θέατρο και στη χώρα μας. Αυτό που συμβαίνει είναι δυστυχώς ένα πολύ ελληνικό φαινόμενο. Είναι κατάρα για τον τόπο. Στους υπόλοιπους τομείς είναι κάτι συμβαίνει πολύ συχνά. Δεν περίμενα ότι θα συνέβαινε και στον πολιτισμό.
-Τι περιμένεις εσύ από την επόμενη κυβέρνηση στο χώρο του πολιτισμού;
Το πρώτο έχει να κάνει με αυτό που συζητήσαμε: την καλλιτεχνική εκπαίδευση. Πρέπει να ληφθούν πρωτοβουλίες για να λυθεί το ζήτημα. Το δεύτερο έχει να κάνει με την αύξηση της χρηματοδότησης στο σύγχρονο πολιτισμό. Οι επιτροπές που έχει συστήσει το ΥΠΠΟΑ δίνουν ψίχουλα σε ομάδες, διοργανώσεις και θεσμούς. Δεν μπορούν να πάνε έτσι μπροστά τα πράγματα. Χρειάζεται νέα χάραξη πολιτικής για τον πολιτισμό και η ηγεσία να υλοποιήσει αυτή την πολιτική. Κατά τη γνώμη μου στο επίκεντρο πρέπει να είναι ο σύγχρονος πολιτισμός και όχι τα αρχαία μνημεία. Αυτό συμβαίνει ίσως γιατί η τωρινή ΥΠΠΟΑ είναι αρχαιολόγος. Στο σύγχρονο πολιτισμό, μπορεί να έχουμε ακούσει πολλές ωραίες ιδέες, αλλά δεν έχουν υλοποιηθεί. Δεν αρκεί να έχεις όραμα, πρέπει να το κάνεις και πράξη. Αυτό είναι το πρόβλημα. Για παράδειγμα τι κάνεις με τους νέους καλλιτέχνες; Δεν μπορείς να τους αφήσεις στην τύχη τους. Επίσης δεν μπορείς να εφαρμόζεις επιδοματική πολιτική. Αυτή στερείται οράματος και αποτελέσματος. Και τέλος ο πολιτισμός δεν είναι μόνο για τους καλλιτέχνες, είναι και για τους πολίτες. Πρέπει να απευθύνεσαι και να προσεγγίζεις ευρύτερα τον πολίτη, να ανοίγει ο πολιτισμός σε όλους τους πολίτες. Αυτό το κάναμε στο Φεστιβάλ Αθηνών με το μπουκέτο εκδηλώσεων «Άνοιγμα στην πόλη». Ο πολίτης πρέπει να εμπλακεί με τον πολιτισμό, να εκπαιδευτεί. Δεν μπορείς να μην ασχολείσαι με αυτά τα σοβαρά ζητήματα.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Μουσική: Φώτης Σιώτας
Σκηνικό: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος-Κώστας Πολίτης
Κοστούμια: Κλαιρ Μπρέισγουελ
Επιμέλεια κίνησης: Σοφία Πάσχου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣχεδιασμός φωτισμών: Αποστόλης Κουτσιανικούλης
Επιστημονική σύμβουλος: Ιωάννα Πετροπούλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Αγγελική Τόμπρου
Παίζουν οι ηθοποιοί: Μανώλης Μαυροματάκης, Ελένη Ουζουνίδου, Μιχάλης Τιτόπουλος, Αποστόλης Ψυχράμης, Δημήτρης Καπουράνης
Συμμετέχει ο τσελίστας Tάσος Μισυρλής
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠαίζουν επίσης όργανα και τραγουδούν οι ηθοποιοί της παράστασης
Η παράσταση της Ανατολής είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Σούλας Αθανασιάδου, που λάμπρυνε την πρώτη εκδοχή του Κοινού Λόγου το 1997.
INFO
Θέατρο του Νέου Κόσμου
Αντισθένους 7 & Θαρύπου, Νέος Κόσμος
Διάρκεια παράστασης: 90 λεπτά
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜέρες-Ώρες: Τετάρτη-Παρασκευή 21:00, Σάββατο 21:15, Κυριακή 18:30
Τιμές εισιτηρίων
Τετάρτη, Πέμπτη Παρασκευή: Κανονικό 17€, Μειωμένο 15€
Σάββατο, Κυριακή: Κανονικό 20€, Μειωμένο 17€
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ