Το μουσικό φεστιβάλ «Γιατί είναι μαύρα τα βουνά» ήταν μια τριήμερη διοργάνωση που επικεντρώθηκε στις μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων. Πραγματοποιήθηκε από την Παρασκευή 9 μέχρι και την Κυριακή 11 Ιουνίου στο σπίτι της Χάμκως, της μητέρας του Αλή Πασά, στην Κόνιτσα.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΟΝΙΤΣΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Η Κόνιτσα φιλοξένησε για πρώτη φορά ένα διαφορετικό, πρωτότυπο μουσικό φεστιβάλ. Το «Γιατί είναι μαύρα τα βουνά» ήταν μια τριήμερη διοργάνωση που επικεντρώθηκε στις μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων. Ανέδειξε τις κοινές μουσικές καταβολές των λαών της περιοχής και ταυτόχρονα εστίασε στην παραδοσιακή μουσική και το εθνογραφικό σινεμά. Συμμετείχαν μουσικά και χορευτικά σχήματα από την Ελλάδα, την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία.
Το μουσικό αυτό τριήμερο πραγματοποιήθηκε από την Παρασκευή 9 μέχρι και την Κυριακή 11 Ιουνίου στο σπίτι της Χάμκως, της μητέρας του Αλή Πασά. Ήταν μια πρωτοβουλία της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση η οποία συνεργάστηκε για την υλοποίησή του με το Δήμο Κόνιτσας. Σημείωσε μεγάλη επιτυχία χάρη στη διαφορετική φιλοσοφία του.
Κάθε βραδιά ξεκινούσε μια εισαγωγική ομιλία με παλιές μουσικές και τραγούδια. Ακολουθούσαν άγνωστα στο ευρύ κοινό συγκροτήματα που ξεσήκωναν με τις μουσικές και το τραγούδι τους θεατές, προσκαλώντας τους να χορέψουν. Το πρόγραμμα έκλεινε με κινηματογραφικές προβολές.
Η ξεχωριστή αυτή ιδέα ανήκε σε έναν ακάματο ερευνητή του παραδοσιακού ήχου των Βαλκανίων. Δεν είναι άλλος από τον Αμερικανό εθνομουσικολόγο Κρίστοφερ Κινγκ, συγγραφέα του βιβλίου, το «Ηπειρώτικο μοιρολόι» και ψυχή του φεστιβάλ. Κάτοικος πλέον της περιοχής, λάτρης και πρεσβευτής της παραδοσιακής μουσικής των Βαλκανίων σε όλο τον κόσμο, ο βραβευμένος με Γκράμι μουσικός παραγωγός έβαζε καθημερινά το κοινό του φεστιβάλ στο πνεύμα της διοργάνωσης, παίζοντας δίσκους γραμμοφώνου 78 στροφών με μουσικές και τραγούδια από την Αλβανία, την Ήπειρο, την Μακεδονία και τη Θράκη.
Οι δίσκοι αυτοί ανήκουν στη μοναδική συλλογή του, την οποία άρχισε να δημιουργεί πριν από 13 χρόνια, κατά τη διάρκεια ενός οικογενειακού ταξιδιού στην Κωνσταντινούπολη και συνέχισε να την εμπλουτίζει. Το σπίτι του Κινγκ στην Κόνιτσα είναι μόνιμα ανοικτό σε όλους. Ο ίδιος μας ξενάγησε στη συλλογή του και μας έβαλε να ακούσουμε σπάνιες εκτελέσεις στο γραμμόφωνό του:
«Το καθετί στα Νότια Βαλκάνια φαίνεται ότι μοιράζεται αυτά τα αποτυπώματα, αυτές τις αλλεπάλληλες στρώσεις. Υπάρχει το ελληνικό αποτύπωμα, αλλά υπάρχει επίσης και αυτή η οθωμανική επιρροή που το έχει διαμορφώσει. Μετά υπάρχει και οι σλαβικές επιρροές. Υπάρχουν όλα αυτά τα διαφορετικά πράγματα που συνδυάζονται στη μουσική των νότιων Βαλκανίων που την κάνουν να είναι διαφορετική από τη μια περιοχή στην άλλη. Υπάρχουν όμως κάποια κοινά στοιχεία.
Αυτό που βρίσκω συναρπαστικό σε σχέση με αυτές τις ηχογραφήσεις που οδήγησαν στο να έχω τώρα τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή από δίσκους 78 στροφών με μουσική των Νοτίων Βαλκανίων ήταν το γεγονός ότι άκουγα κάτι που ήταν ταυτόχρονα οικείο και ιδιαίτερα μπερδεμένο. Αυτό που μου ήταν οικείο ήταν αυτή η έννοια της δημοτικής μουσικής που ήταν φτιαγμένη στο σπίτι και ήταν γεμάτη φωνητική ενέργεια. Ήταν σαν τη μουσική που αγαπούσα όλη μου τη ζωή, όταν ζούσα στις ΗΠΑ. Αλλά αυτό που άκουσα σε αυτή τη μουσική που μου ήταν τόσο ξένη, ήταν ο σκοπός: πολλές από αυτές τις ηχογραφήσεις δεν είχαν γίνει για χορό, αλλά μάλλον για στοχασμό, για πένθος, για επούλωση των πληγών, για ανακούφιση, για πολλές διαφορετικές λειτουργίες».
Πώς έκανε την επιλογή των συγκροτημάτων και των μουσικών που συμμετείχαν σε αυτό το φεστιβάλ στην Κόνιτσα και ποιος είναι ο στόχος της συγκεκριμένης διοργάνωσης;
«Όλοι οι μουσικοί που συμμετέχουν στο φεστιβάλ κατανοούν ότι η μουσική έχει μια θεραπευτική ιδιότητα. Έχει κάτι που ικανοποιεί τις ανάγκες της ψυχής μας. Νομίζω ότι είναι κάτι που ισχύει για όλους αυτούς τους μουσικούς. Τους επέλεξα διότι είναι στην κορυφή της απόδοσής τους. Είναι δεξιοτέχνες μουσικοί στις χώρες τους. Όλοι όμως μοιράζονται κάτι κοινό με μένα και αυτό είναι ο σεβασμός για την τέχνη τους. Βρίσκονται στο απόγειο της καλλιτεχνικής τους έκφρασης. Γι' αυτό τους ζήτησα να έρθουν να παίξουν.
Ο σκοπός αυτών των εκδηλώσεων δεν είναι σε καμιά περίπτωση διδακτικός. Δεν προσπαθώ να διδάξω κάτι ή να μεταδώσω κάτι, αλλά μάλλον θέλω απλώς να προσφέρω την ευκαιρία στον κόσμο να μεταμορφωθεί, να κάνει ερωτήσεις για τη μουσική που νομίζει ότι είναι δική του ή νομίζει ότι είναι κάποιων άλλων. Στην ουσία όμως, είναι μια παγκόσμια γλώσσα που πραγματικά δεν έχει σύνορα. Δεν είναι κάτι που μπορούμε να το διεκδικήσουμε. Είναι σχεδόν ένας χώρος παιχνιδιού. Είναι ένα μέρος στο οποίο μπορούμε να συγκινηθούμε από τη μουσική, ή να έρθουμε αντιμέτωποι με αυτήν, να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό που μας προκαλεί, σε ποιον ανήκει και τι είναι ακριβώς».
Κώστας Καραπάνος - Νίκος Κίριος
Δύο κορυφαίοι μουσικοί σε ένα ρεσιτάλ βιολιού. Ο Γιαννιώτης Κώστας Καραπάνος παίζει βιολί από 12 ετών και είναι ιδρυτής του μουσικού σχήματος Ηπειρώτικο Τακίμι. Στο πλαίσιο της διοργάνωσης συναντήθηκε βιολιστικά με τον Νίκο Κίριο, που γεννήθηκε στην Κορυτσά της Αλβανίας. Παρουσίασαν ένα πρόγραμμα με ελληνικά, αρβανίτικα και βλάχικα κομμάτια.
Ο Κίριος σπούδασε μουσική από πολύ μικρός και έγινε καθηγητής βιολιού στην Αλβανία, την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο, αφού διηύθυνε τη συμφωνική ορχήστρα της Μουσικής Ακαδημίας των Τιράνων και της Κορυτσάς. Συνδυάζει τα ιδιωματικά στυλ της νότιας αλβανικής και της βορειοελλαδικής μουσικής και έχει συμμετάσχει σε πολλά ευρωπαϊκά φεστιβάλ. Τα τελευταία 10 χρόνια ζει στο Λονδίνο, όπου συνεχίζει να δίνει συναυλίες. Έλαβε το Μεγάλο Βραβείο στο Φεστιβάλ Λαϊκής Μουσικής του Αργυροκάστρου το 2009 για την ερμηνεία ηπειρώτικου μοιρολογιού στο βιολί.
«Τα χρόνια που ήμουν στην Ελλάδα επηρεάστηκα πολύ από την ηπειρώτικη μουσική. Κατάλαβα επιτέλους ότι η Ήπειρος είναι μία. Δεν υπάρχουν δύο ήπειροι. Κατά τη γνώμη μου, η μουσική ενώνει όλες αυτές τις περιοχές. Η μουσική, τα τραγούδι, οι χοροί είναι ίδια στη νότια Αλβανία και την Ήπειρο. Η μόνη διαφορά είναι η γλώσσα. Είχα ετοιμάσει ένα πρόγραμμα που περιλάμβανε λίγα αρβανίτικα, λίγα ελληνικά και λίγα βλάχικα, γιατί υπάρχουν και οι Βλάχοι σε αυτή την περιοχή. Σκέφτηκα λοιπόν να τους ευχαριστήσουμε. Είδα ότι όλοι ενθουσιάστηκαν και χόρεψαν. Αυτό συμβαίνει, όταν δίνεις την ψυχή σου: το απολαμβάνει και ο άλλος που είναι απέναντί σου και περιμένει τι θα παίξεις. Η υπόθεση είναι να χτυπάς εκεί που πρέπει»αναφέρει ο Νίκος Κίριος.
Ποια είναι η δική του αίσθηση; Αυτή η μουσική παράδοση έχει αρχίσει να εξαφανίζεται ή υπάρχει μια νέα γενιά που την αγαπά και θα την προστατέψει;
«Η παράδοση δεν τελειώνει ποτέ και δεν πρέπει να φοβόμαστε γι’ αυτήν. Όπως ήμουν εγώ νέος και μπήκα σε αυτόν το δρόμο και μου άρεσε, υπάρχουν πολλοί νέοι που τους αρέσει και έτσι θα συνεχίσει. Εμείς την κληρονομήσαμε από τους παππούδες και τους προπαππούδες μας και συνεχίζουμε στον ίδιο δρόμο, να κρατάμε αυτή την παράδοση. Αυτό είναι το σημαντικότερο. Λίγο παραπάνω, λίγο παρακάτω δεν έχει σημασία».
Ο ίδιος πιστεύει ότι η μουσική δεν έχει σύνορα. Έπαιξε για μας ένα μοιρολόι από την ευρύτερη περιοχή, που αναδεικνύει τις κοινές μουσικές μας ρίζες.
Bajsa Arifovska Folk Group
Η Μπάισα Αριφόβσκα (Bajsa Arifovska) είναι μια από τις σημαντικότερες μουσικούς της Βόρειας Μακεδονίας, με καταγωγή από το Μπέροβο. Σπουδάζει και παίζει μουσική σε όλη της τη ζωή, έχοντας αποφοιτήσει από τη Σχολή Μουσικών Τεχνών των Σκοπίων το 2000. Είναι καθηγήτρια λαϊκών οργάνων, όπως είναι η γκάιντα, το καβάλι και ο ταμπουράς στην Κρατική Μουσική Σχολή στα Σκόπια και είναι μέλος του Εθνικού Συνόλου Λαϊκών Χορών Τάνετς.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτην Κόνιτσα, η Ρομά μουσικός ήρθε με το συγκρότημά της και παρουσίασε ένα ειδικό πρόγραμμα με αστική και παραδοσιακή μουσική από τη χώρα της:
«Ετοιμάσαμε ένα ξεχωριστό μουσικό πρόγραμμα για την Κόνιτσα. Μου αρέσει πολύ αυτή η συναυλία γιατί πιστεύω ότι μαζί με το φεστιβάλ φέρνουν κοντά τους ανθρώπους. Η μουσική φέρνει τον κόσμο κοντά. Θα σας παρουσιάσουμε παραδοσιακή μουσική από τα παλιά. Η συναυλία μας χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος θα ερμηνεύσουμε αστική μουσική, που την ονομάζουμε τσάλγκια (chalgia). Είναι μια μουσική που έχει επιρροές από την οθωμανική αυτοκρατορία. Στο δεύτερο μέρος θα παίξουμε, θα ερμηνεύσουμε παραδοσιακή μουσική από τα χωριά με γκάιντα, ταμπουρά και καβάλι. Έχουμε μια πληθωρική μουσική παράδοση, αλλά επιλέξαμε να παίξουμε συνθέσεις από αυτά τα δύο μουσικά είδη».
Υπάρχουν ομοιότητες στις μουσικές των νότιων Βαλκανίων; «Αισθανόμαστε ότι υπάρχουν ομοιότητες στις μουσικές των νότιων Βαλκανίων γιατί παρόλο που σήμερα, υπάρχουν σύνορα μεταξύ των κρατών, στο παρελθόν δεν υπήρχαν. Οι λαοί δεν έχουν διαφορές. Οι άνθρωποι αγαπούν ο ένας τον άλλο και ταξιδεύουν από τον έναν τόπο στον άλλο. Οι παραδόσεις και η ζωή είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την πολιτική. Δεν μου αρέσει να μιλώ για την πολιτική. Οι μουσικές μας όμως μοιάζουν, γιατί συνορεύουμε, είμαστε όλοι κοντά ο ένας στον άλλο. Είμαστε μαζί» επισημαίνει η μουσικός.
Odydoze - Νέγρος του Μοριά
Μια διαφορετική ματιά στην παραδοσιακή μουσική της περιοχής ρίχνουν ο DJ Odydoze και ο Νέγρος του Μοριά. Η συνεργασία τους ξεκίνησε το 2020 και οδήγησε πριν από λίγο καιρό στην κυκλοφορία του άλμπουμ «ΘΡΑCOC» (Θράσος). Στη δουλειά αυτή ο σύγχρονος ελληνικός στίχος συναντά τα συνθετικά κρουστά και το βαρύ μπάσο, τα ελληνικά ρεμπέτικα και τις λαϊκές μελωδίες, δείχνοντας ένα νέο δρόμο προσέγγισης της παραδοσιακής μουσικής. Στην Κόνιτσα πήραμε μια γεύση από αυτό το πείραμα, που το ονομάζουν τραμπέτικο. Είναι ένας πρωτόγνωρος συνδυασμός ελληνικού χιπ χοπ και τραπ με samples από 78αρια των νότιων Βαλκανίων.
Ο 20χρονος παραγωγός που συνεργάζεται ήδη με καταξιωμένους Αμερικανούς ράπερ, παρακολούθησε το Πειραματικό Μουσικό Λύκειο Παλλήνης, όπου έπαιζε πιάνο, ούτι και σάζι: «Είχα πάει στο μουσικό σχολείο και είχα περισσότερο αυτή την παιδεία της παραδοσιακής και της βυζαντινής μουσικής. Κάποια μέρα, μου είχε κάτσει και είχα ξεφυλλίσει κάποια βινύλια, που είχα στο σπίτι, τα οποία ήταν ρεμπέτικα και παραδοσιακά. Πήρα λοιπόν την πρωτοβουλία να δοκιμάσω να τα εντάξω μέσα στο σύγχρονο ήχο της τραπ»εξηγεί ο Odydoze.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Ο Νέγρος του Μοριά συμπληρώνει:«Εγώ έβαλα ελληνικούς στίχους. Γουστάρω την αργκό. Επειδή έχω την αγάπη με τον κόσμο του ρεμπέτικου, ήθελα να βγάλω στο μέλλον ένα σύνολο, που να έχει ελληνικό ήχο κι ελληνικό στίχο, πόσο μάλλον και ελληνικό slang, που του δίνει ένα παραπάνω συν για να ολοκληρώσει αυτή την ταυτότητα. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο έρχεται ο Odydoze με τη δεξιοτεχνία του στην παραγωγή να το δέσει αυτό. Γιατί υπάρχει το ελληνικό hip hop, αλλά δεν υπάρχει 100% ελληνικός ήχος. Ερχόμαστε λοιπόν εμείς και φτιάχνουμε τη νέα μουσική κατηγορία στο hip hop, που λέγεται τραμπέτικο. Είναι ο ήχος του σήμερα του hip hop, σε συνδυασμό με τον ελληνικό ήχο, όχι απαραίτητα με το ρεμπέτικο sampling, αλλά πιάνει και κλαρίνα και πίπιζα. Έχουμε κάνει και κάποια άλλα πειράματα με ασκομαντούρα. Είναι ένα πολύ χαρωπό σύνολο κι έχει τη δική του ταυτότητα. Όλα τα ελληνόπουλα θέλουν να έχουν ντριλ και ευρωπαϊκά-αμερικανικά πρότυπα. Εμείς έχουμε αμερικανική επιρροή, αλλά ελληνικό ήχο».
«Εγώ πιστεύω ότι η χώρα μας έχει πολλά να προσφέρει, γιατί έχει πολύ πλούσιο ήχο. Αυτός είναι ανεκμετάλλευτος ως προς το σύγχρονο κομμάτι. Αυτό ήταν κάτι που προσπαθήσαμε με τον Κέβιν να πετύχουμε μέσω του καινούργιου δίσκου που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο»επισημαίνει ο Odydoze.
Ισοκράτισσες
Οι Ισοκράτισσες είναι ένα φωνητικό σύνολο οχτώ Ελληνοαλβανίδων, 21-58 ετών οι οποίες συνεχίζουν την αρχαία παράδοση των πολυφωνικών τραγουδιών από την Ήπειρο. Γεννημένες και μεγαλωμένες στα ελληνόφωνα χωριά γύρω από τη Δερόπολη και την Πολύτσανη της Αλβανίας, οι Ισοκράτισσες μεγάλωσαν με αυτά τα τραγούδια. Για τη συγκεκριμένη συναυλία επέλεξαν μια ποικιλία τραγουδιών, με διαφορετικό ρυθμό, από το Πωγώνι, τη Δερόπολη και την Χιμάρα της Βόρειας Ηπείρου.
Η ομάδα ξεκίνησε την καλλιτεχνική της δραστηριότητα το 2015, όταν η τραγουδίστρια Άννα Κάτση ανέλαβε την πρωτοβουλία να ενθαρρύνει τα νεότερα μέλη να κάνουν συστηματικά εμφανίσεις. Έχουν κυκλοφορήσει έναν δίσκο το 2022 και έχουν δώσει συναυλίες σε Ολλανδία, Ιταλία και Ηνωμένες Πολιτείες. Η βάση τους είναι η Αθήνα.
Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ έκαναν κι ένα εργαστήριο πολυφωνικού τραγουδιού στην πλατεία Παλιάς Αγοράς της Κόνιτσας για όσους ήθελαν να γνωρίσουν τα μυστικά αυτής της τέχνης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ«Μεγαλώσαμε σε έναν τόπο, που είναι συνυφασμένος με τα ηπειρώτικα πολυφωνικά τραγούδια. Αυτό σημαίνει ότι ήταν βίωμα. Γαλουχηθήκαμε από την πιο μεγάλη ως την πιο μικρή από μας, έχοντας το άκουσμα ή τραγουδώντας στην παιδική ηλικία. Κάποια στιγμή ζώντας λοιπόν στο αστικό περιβάλλον κι έχοντας την ανάγκη μιας κοινής έκφρασης και μιας γλώσσας ουσιαστικά που ήδη γνωρίζαμε, προέκυψε η ανάγκη για πιο συχνές συναντήσεις, μετά την προτροπή της Άννας Κάτση. Υπήχαν πολλοί λόγοι να συμβεί αυτό, είτε για να μην χαθεί ως τρόπος έκφρασης σε μια νεότερη γενιά που πρόλαβε να το ζήσει, είτε και σαν δική μας ανάγκη για να αλληλεπιδρούμε και να βρισκόμαστε όλες μαζί, μέσα από αυτό»αναφέρει η Άρτεμις Ίσου.
Η Σοφία Ίσου συμπληρώνει:«Είναι όντως ένα δύσκολο μουσικό είδος. Για κάποιον που δεν έχει την επαφή, είναι πραγματικά πάρα πολύ δύσκολο να αντιληφθεί, αλλά ακόμη και στην εξήγησή του, να μπορέσει να το προσεγγίσει. Γι’ αυτό λοιπόν αυτό που λέμε εμείς, αλλά και οι άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερη εμπειρία και ειδίκευση, ότι το πολυφωνικό τραγούδι δεν διδάσκεται. Εμείς έχοντας το βίωμα, ίσως αυθόρμητα μπορέσαμε λίγο πιο εύκολα να συγχρονιστούμε και να συντονιστούμε σαν ομάδα. Αντιλαμβανόμαστε την έκπληξη του κοινού, ειδικά όταν δεν έχουν ξανακούσει ποτέ. Από την άλλη πλευρά έχει και μια απλότητα, που αν κανείς εστιάσει λίγο, ίσως μπορέσει να το προσεγγίσει κάπως. Μπορεί να μην πετύχει απόλυτη αρμονία, το αποτέλεσμα, αλλά δεν είναι πάντα αυτό το ζητούμενο. Τα πολυφωνικά είναι ένα παραδοσιακό είδος, δημοτική μουσική. Μπορεί οποιοσδήποτε να τραγουδήσει, είτε το πετύχει, είτε όχι. Το θέμα είναι να το απολαύσει αυτός και η παρέα του».
Vasil Ziu and the Soul of Myzeqe
Το σύνολο Vasil Ziu and the Soul of Myzeqe ξεκίνησε το 2002 με τέσσερις μουσικούς από τα χωριά γύρω από τη Λούσνια της Κεντρικής Αλβανίας. Έχοντας μακρά εμπειρία στην εκτέλεση και την προώθηση της παραδοσιακής μουσικής της Μουζακιάς, έχουν συμμετάσχει σε πολλές εκδηλώσεις, πανηγύρια και φεστιβάλ τόσο εντός της Αλβανίας όσο και στο εξωτερικό, όπως στην Ιταλία, στη Βόρεια Μακεδονία και στο Κόσοβο.
Ο Βασίλ Ζίου (Vasil Ziu) είναι ο διευθυντής του συνόλου και παίζει κλαρίνο. Ο Βασιλάκ «Πέτσι» Κόλα (Vasillaq «Petsi» Kola) παίζει ντέφι, ο Σόκρατ Τσούνι (Sokrat Çuni) είναι ο βασικός τραγουδιστής και παίζει ακορντεόν, όπως και ο Μίχαλ Τζόκα (Mihal Gjoka):
_«Το συγκρότημα σχηματίστηκε πριν περίπου 20 χρόνια. Έχουμε όμως μουσική εμπειρία, που ξεπερνά τα 40 χρόνια. Είμαστε προσηλωμένοι στα παραδοσιακά τραγούδια της περιοχής μας, του Μyzeqe._Προσπαθούμε να κρατήσουμε αυτή την παράδοση και να τη μεταλαμπαδεύσουμε στη νέα γενιά»αναφέρει ο Βασίλ Ζίου.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟ Σόκρατ Τσούνι προσθέτει:«Το βασικό χαρακτηριστικό των τραγουδιών που παίζουμε είναι ότι θέλουμε να κρατήσουμε δυνατή την παράδοσή του Μyzeqe, την παραδοσιακή μουσική. Θέλουμε να την κρατήσουμε ζωντανή, να τη διατηρήσουμε. Υπάρχουν ομοιότητες με τις μουσικές άλλων βαλκανικών χωρών. Αλλά όχι πάρα πολλές».
Ο Πέτσι Κόλα επισημαίνει:«Η ιστορία της μουσικής μας είναι πολύ παλιά. Έχει φτάσει σε μας κατευθείαν από τους προγόνους μας. Την έχουμε φυλάξει, έχουμε διατηρήσει αυτή τη μουσική παράδοση και προσπαθούμε να τη μεταφέρουμε στα παιδιά μας».
Ο Βασίλ Ζίου συμπληρώνει: «Αυτό το φεστιβάλ είναι πολύτιμο για μας. Γιατί μας δίνει την ευκαιρία να διατηρήσουμε τις παραδόσεις μας και τα τραγούδια μας. Θέλουμε να ευχαριστήσουμε όσους συνέβαλαν για να γίνει, τους χορηγούς, τους διοργανωτές, γιατί δεν ενισχύουν μόνο εμάς, αλλά και τα υπόλοιπα κράτη από τα Βαλκάνια που συμμετέχουν σ’ αυτό».
Οι δύο πρώτες βραδιές του φεστιβάλ έκλεισαν με σινεμά. Την πρώτη μέρα παίχτηκε το σπάνιο ντοκιμαντέρ «Pericles in America» του Αμερικανού Τζον Κοέν για τον Περικλή Χαλκιά, πατέρα του Πετρολούκα. Ενώ τη δεύτερη μέρα προβλήθηκαν βωβές ταινίες των αδελφών Μανάκια, πρωτοπόρων κινηματογραφιστών των νότιων Βαλκανίων, οι οποίες συνοδεύονταν με ζωντανή μουσική.
Το φεστιβάλ «Γιατί είναι μαύρα τα βουνά» έριξε αυλαία με την Εβρίτικη Ζυγιά και με παραδοσιακή χορευτική μουσική από την Θράκη. Το σύνολο ιδρύθηκε το 2007 και χρησιμοποιεί αρχέγονα όργανα όπως γκάιντα, θρακιώτικη λύρα, καβάλι και νταούλι.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο 2018 εμφανίστηκαν με μεγάλη επιτυχία στο Womex Festival, ενώ το 2020 κυκλοφόρησε το «Ορμένιον», το πρώτο τους άλμπουμ, που απέσπασε εξαιρετικές κριτικές και έμεινε για μήνες στα World Music Charts.
