«ΜΑ»: Η καθηλωτική performance του Ρομέο Καστελούτσι στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Μια συγκινητική εμπειρία περιμένει τους θεατές που θα παρακολουθήσουν το «MA», την performance που παρουσιάζει ο Ρομέο Καστελούτσι μέχρι τις 13 Σεπτεμβρίου, στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, στο πλαίσιο της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η συγκεκριμένη παραγωγή είναι ειδικά σχεδιασμένη για τον εμβληματικό χώρο και έγινε πραγματικότητα, μετά από πρόταση που έκανε στον Ιταλό σκηνοθέτη, ο πολιτιστικός θεσμός πριν από 10 περίπου χρόνια.

Είναι από τις κορυφαίες εκδηλώσεις του προγράμματος, η οποία επιβεβαίωσε εκ του αποτελέσματος τη μοναδικότητά της, αποκαλύπτοντας μία από τις πολλές μυστικές πτυχές της ιστορίας της Ελευσίνας.

Στο πλαίσιο της ωριαίας περιπατητικής παράστασης, λίγο πριν τη δύση του ηλίου, 100 περίπου θεατές κάθε φορά ακολουθούν μια διαδρομή μέσα στον αρχαιολογικό χώρο που ουσιαστικά χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο πραγματοποιούνται μια σειρά από τελετουργικά δρώμενα ενός γυναικείου συνόλου, που έχουν να κάνουν με ένα είδος αρχέγονης λατρείας που σχετίζεται με τη Γη, τη μητέρα και τη γυναίκα γενικότερα, ενώ στο δεύτερο μέρος ένας αληθινός μητροκτόνος έρχεται να διακόψει όλο αυτό το τυπικό, αναζητώντας συγχώρεση για την πράξη του.

Χωρίς να στρέφεται σε μια αρχαιολογικά τυπολογική αναπαράσταση του αρχαϊκού τελετουργικού, ούτε σε μια σύγχρονη επανερμηνεία και επαναδιατύπωση της ιστορίας των Ελευσινίων Μυστηρίων, ο σπουδαίος δημιουργός στήνει μια διαφορετική ιεροτελεστία χωρίς λόγια, που στηρίζεται μόνο σε σώματα και ήχους, συνδέοντας τις αρχαίες τελετουργίες με το σήμερα, αναδεικνύοντας ποικίλους συμβολισμούς και σημειολογικές αναφορές. 

Δημιουργεί μια βιωματική παράσταση με 37 γυναίκες και 1 άνδρα που μας καλούν σε ένα ιδιότυπο, ανατρεπτικό ταξίδι μέσα τον αρχαιολογικό χώρο. Το αποτέλεσμα; Μια αξέχαστη εμπειρία, ένας μυσταγωγικός διάπλους του χώρου, με θέμα τη ζωή, άξονα το σώμα και στόχο τη συμφιλίωση, την κάθαρση και το «κλείσιμο» των λογαριασμών με τη μήτρα-μητέρα.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια συνδέονταν με τη θεά Δήμητρα, που ετυμολογικά είναι η Μητέρα Γη. Γίνονταν στο ναό της. Δεν έχει μείνει τίποτε βέβαια συγκεκριμένο από την τελετή, από αυτή τη μυστηριώδη, παγανιστική λατρεία. Ούτε και από τους χώρους που γινόταν. Οι μόνοι που δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν στα Ελευσίνια Μυστήρια, ήταν όσοι ήταν βάρβαροι και όσοι είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα.

Στην παράσταση, οι θεατές οδηγούνται να κάνουν μια αντίστροφη διαδρομή. Ξεκινούν την πορεία τους από το τέλος του αρχαιολογικού χώρου και κατευθύνονται προς την είσοδό του. Παρακολουθούν σε μια ακαθόριστη τελετουργία.  Πέντε μητέρες προσφέρουν το γάλα τους στη μητέρα γη. Το συλλέγουν σε ένα γυάλινο δοχείο. 

Είναι ο ομφάλιος λώρος που παίζει το ρόλο του μάρτυρα σε όλη τη διάρκεια της performance. Είναι η γραμμή που υπάρχει πίσω από την κάθε εικόνα. Παρακολουθεί όλη τη διαδρομή, όλες τις δράσεις και τα δρώμενα, στα οποία συμμετέχει αυτός ο γυναικείος χορός. Οι γυναίκες εξαφανίζονται στο τέλος μέσα σε πλαστικές σακούλες. Η τελετουργία, το άχρονο φτάνουν στο τέλος τους, δίνοντας τη θέση τους στο παρόν, στην άφιξη ενός σύγχρονου βέβηλου, ενός αληθινού μητροκτόνου.

Ο Φιλίπο Αντάμο, ο πρωταγωνιστής του Καστελούτσι διέπραξε μητροκτονία πριν από 23 χρόνια και εξέτισε την ποινή του. Είναι ένας ξένος, που φτάνει στην Ελευσίνα. Εισέρχεται ως ένας σύγχρονος Ορέστης στο χώρο, μπροστά στην κοινότητα των θεατών, σε μια ιδιότυπη εκκλησία του Δήμου. Είναι ουσιαστικά μόνος του. Γονατίζει μπροστά σε ένα αναγεννησιακό τέμπλο που απεικονίζει τον Ευαγγελισμό, ζητώντας άφεση, συγχώρεση για ότι έκανε.

Βεβηλώνει ουσιαστικά το ιερό, διαπράττοντας ιεροσυλία, ενεργοποιώντας όμως παράλληλα και πάλι με αυτόν τον τρόπο, το εγκαταλελειμμένο ιερό μέρος. Προσεύχεται στην Μητέρα (Δήμητρα) στην οποία είναι αφιερωμένος ο χώρος, στην Παναγία που απεικονίζει το τέμπλο, επιδιώκοντας μια συμφιλίωση. Απομένει στη συνέχεια ακίνητος, γονατισμένος, μέρος του περιβάλλοντος, σαν γλυπτό, κρατώντας ένα ξερό κλαδί στο χέρι, σε αντίθεση με αυτό που κρατά ο άγγελος στο τέμπλο. 

Είναι η τελική συγκινητική εικόνα, μια ανατριχιαστική στιγμή, με τρομακτική δύναμη, που μένει ανεξίτηλη στο μυαλό. Ο μύθος και η αρχαία τελετουργία συναντούν την πραγματικότητα, δημιουργώντας μια νέα ιερή, αναπάντεχη συνθήκη μπροστά στα ερείπια, «επαναφορτίζοντας» το άδυτο, το άγνωστο των Ελευσινίων Μυστηρίων.

Ο ΡΟΜΕΟ ΚΑΣΤΕΛΟΥΤΣΙ ΓΙΑ ΤΟ «ΜΑ»

Αμέσως μετά την performance, ο Ιταλός δημιουργός μίλησε σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους για τη νέα αυτή παραγωγή, για τη σχέση του με την Ελλάδα, τα Ελευσίνια Μυστήρια:

«Όταν δουλεύω στην Ελλάδα, αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου. Είμαι δίπατρις. Έχω δύο πατρίδες. Η μία είναι η Ιταλία, στην οποία γεννήθηκα κατά τύχη και η δεύτερη είναι η Ελλάδα, στην οποία γεννήθηκα με τη θέλησή μου. Η Ελλάδα και ειδικότερα η πόλη της Ελευσίνας αποτελεί για μένα πεπρωμένο. Συνιστά ορίζοντα. Η ανακάλυψη από την πλευρά μου των Ελευσινίων Μυστηρίων, όταν ήμουν ακόμη πολύ νέος, συνετέλεσε καταλυτικά και επηρέασε βαθιά την πρακτική που ακολούθησα και την σκέψη μου όσον αφορά στο θεατρικό δρώμενο. 

Η Ελευσίνα μου έμαθε ότι υπήρξε κάποια στιγμή μια παράδοση, η οποία περιέπεσε στη λήθη, ξεχάστηκε ηθελημένα και ήταν αυτή που γέννησε το δυτικό θέατρο, αρχής γενομένης από την αρχαία τραγωδία.

Η παράσταση είναι μια συνάντηση με το χώρο, που συνιστά και παρουσία. Έπρεπε να αποφευχθεί ο λόγος, οι λέξεις. Στη θέση των λέξεων έπρεπε να μπει το σώμα, ο ήχος, ο αέρας και κάποια πραγματιστικά στοιχεία, τα οποία γίνονται ιδιαίτερα αντιληπτά στην αρχή και το τέλος της παράστασης. Οι λέξεις απουσιάζουν λοιπόν από την παράσταση. Γίνεται ένα ταξίδι. Οι θεατές μαζί με τους ερμηνευτές διασχίζουν το χώρο, κάνουν ένα διάπλου. 

Στην ουσία έχουμε την αντιπαράθεση δύο διαφορετικών πολιτισμών, που γίνεται μπροστά στο τέμπλο με τον Ευαγγελισμό, που είναι της πρώιμης αναγέννησης. Εκεί καταλήγει η γραμμή του ορίζοντα, η γραμμή της παράστασης. Ένας θαρραλέος άνδρας, ο Φιλίπο Αντάμο, ένας καλός άνθρωπος που έτυχε να αφαιρέσει τη ζωή της μητέρας του, κάνει την εμφάνισή του. Είναι ένας από εμάς. Χύνει το γάλα που έχει μαζευτεί στη γη, συμβολίζοντας την αρχή, από την οποία ξεκινούν τα πάντα. 

Πρόκειται για μια τελετουργία, μια ιεροτελεστία, που παραπέμπει και στις ταφικές συνήθειες των αρχαίων, που έχυναν το γάλα πάνω στους τάφους των νεκρών, όπως αναφέρεται στις Χοηφόρες του Αισχύλου. Στην τελική σκηνή έχουμε τις τρεις μητέρες, που είναι ουσιαστικά μία: τη Δήμητρα (Γη+Μητέρα), την Παρθένο Μαρία και τη μητέρα του Φιλίπο Αντάμο.

Στα Ελευσίνια Μυστήρια υπήρχε ένα είδος πειραματικής δημοκρατίας. Η είσοδος στο ιερό, στο άδυτο επιτρεπόταν στους πάντες, κάτι που δεν επιτρεπόταν στα ιερά των Αθηνών. Ο μόνος απαράβατος κανόνας ήταν η απαγόρευση της εισόδου στους βαρβάρους, στους μη ομιλούντες δηλαδή την ελληνική γλώσσα και στους ανθρώπους που είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα. Ειδικότερα στους μητροκτόνους. Ο Φιλίπο Αντάμο μπαίνοντας στο ναό, στο άδυτο, στην ουσία βεβηλώνει το χώρο, ενεργοποιώντας όμως ξανά την ιερότητά του. 

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Είναι ένα πρόσωπο που συνδέεται άμεσα με τη δραματουργία της παράστασης. Χωρίς αυτόν είναι αδύνατον να αποκωδικοποιήσουμε τα τεκταινόμενα. Η επιλογή του από μένα τον καθιστά περσόνα, ηθοποιό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε μια σύγχρονη εκδοχή του Ορέστη. Είναι ένα πρόσωπο που σχετίζεται με την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα γίνεται γεγονός.

Το θέατρο για μένα δεν είναι τίποτε άλλο από την ίδια τη ζωή. Δεν είναι βιβλίο, δεν είναι η λογοτεχνία. Μιλάμε για το σκάνδαλο. Το σκάνδαλο είναι ότι είμαστε ζωντανοί πάνω σε αυτή τη Γη. Αυτό από μόνο του είναι το σημαντικό γεγονός.

Η αρχαία Ελευσίνα απηχεί ακόμη και σήμερα με επείγοντα τρόπο το γεγονός της μητροκτονίας. Τη μητροκτονία που εμείς διαπράττουμε κατά της μητέρας Γης. Αυτό είναι ένα κλειδί ανάγνωσης, ένας τρόπος να διαβάσουμε τα τεκταινόμενα. Βεβαίως συνιστά και μια μεταφορά. Θεωρώ όμως ότι το ιερό της Ελευσίνας, το άδυτο του αρχαιολογικού χώρου οφείλει να επιστρέψει και να αποκτήσει το χαρακτήρα που είχε κάποτε. Είναι ο λόγος που όλοι μας είμαστε αδέλφια του μητροκτόνου, του Φιλίπο Αντάμο. Είναι ο λόγος που βρισκόμαστε εδώ».

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Σύλληψη - Σκηνοθεσία: Romeo Castellucci

Μουσική Σύνθεση: Demetrio Castellucci

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Χορογραφία: Gloria Dorliguzzo

Συνεργάτιδα στη Δραματουργία: Lucia Amara

Βοηθός Σκηνοθέτη: Silvano Voltolina

Βοηθός Χορογράφου: Camilla Neri

Υπεύθυνη Παραγωγής: Giulia Colla

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Τεχνική Διεύθυνση: Eugenio Resta

Σχεδιάστρια Κοστουμιών: Chiara Venturini

Γλυπτά: Plastikart Studio (Istvan Zimmermann & Giovanna Amoroso)

Οργάνωση Παραγωγής: SOCIETAS (IT) & TOOFAREAST (GR)

Πρωταγωνιστεί ο Filippo Addamo

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Συμμετέχουν: Ελένη Βεργέτη, Χρυσή Βιδαλάκη, Ιωάννα Χλόη Βούλγαρη, Στεφανία Γώγου, Αλεξία Δημητρακούλια, Κατερίνα Δουβή, Πένυ Ελευθεριάδου, Ελένη Ζαφείρη, Κατερίνα Καλοχριστιανάκη, Στέλλα Καπετάνιου, Δάφνη Καφετζή, Γαβριέλα Κοκκίνη, Πολένα Κόλια Πέτερσεν, Ηρώ Κόντη, Χριστιάνα Κοσιάρη, Κωνσταντίνα Κουτσαυτάκη, Ειρήνη Κυριακού, Αθηνά Κυρούση, Λώρα Μαμάκου, Ειρήνη Μάστορα, Αφροδίτη Μιχαηλίδου, Φαίδρα Νταϊόγλου, Κρίστυ Παπαδοπούλου, Κατερίνα Παπανδρέου, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Αντωνία Πιτουλίδου, Σεραφίνα Σιδέρη, Μάρω Σταυρινού, Ραφαέλα Τσομπανούδη, Μαρία Ψαρολόγου, Ερωφίλη Παναγιωταρέα

Και οι μικρές: Αθηνά Μακρή, Μαρία Πασά, Αιμιλία Ρούση, Θεανώ Χριστινάκη

Μουσικοί: Ρενάτο Κούσης, Μενέλαος Μωραΐτης, Σπύρος Τζέκος, Άγγελος Χρηστάκης

Μια παραγωγή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης

Τα εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις έχουν εξαντληθεί

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ