Το μεγάλο αφιέρωμα του 64ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στον σκηνοθέτη Τάκη Κανελλόπουλο και η έκθεση-εγκατάσταση για το έργο του στο Λιμάνι, με τίτλο «Τάκης Κανελλόπουλος: Ονειρεύομαι μια εκδρομή».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΈνα μεγάλο αφιέρωμα στον Τάκη Κανελλόπουλο και στο ποιητικό κινηματογραφικό του σύμπαν, φιλοξένησε το 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάστηκαν εννιά ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ του οραματιστή δημιουργού και μια συγκινητική έκθεση-εγκατάστασηστην είσοδο του Λιμανιού, με τίτλο «Τάκης Κανελλόπουλος: Ονειρεύομαι μια εκδρομή».
Ο Θεσσαλονικιός σκηνοθέτης (1933-1990) ακολούθησε τη δική του ανεξάρτητη πορεία στο χώρο και διαφοροποιήθηκε από τα κινηματογραφικά ρεύματα της εποχής του. Το ρηξικέλευθο ντοκιμαντέρ «Μακεδονικός Γάμος», το ντεμπούτο του, προκάλεσε αίσθηση στην 1η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου το 1960, φέρνοντας την «προσγείωση» ενός πολλά υποσχόμενου δημιουργού στα κινηματογραφικά πράγματα. Αποτύπωνε τα γαμήλια έθιμα και τις τελετουργίες στη Δυτική Μακεδονία και είχε γυριστεί στο Βελβεντό Κοζάνης.
Η ταινία όμως που ήταν πρωτοποριακή για την εποχή της, ήταν ο «Ουρανός», το 1962, μια λιτή, συγκλονιστική σύνθεση αληθινών ιστοριών από το έπος του 1940. Είναι μια από τις καλύτερες αντιπολεμικές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, με διεθνή ακτινοβολία, που προβλήθηκε και στο Φεστιβάλ Καννών. Ακολούθησε η «Εκδρομή» το 1966, που εντυπωσίασε με τον ριζοσπαστικό τρόπο που αφηγείται μια ερωτική ιστορία. Η αριστουργηματική πρώτη του περίοδος που του έδωσε και τη σημαίνουσα θέση που έχει στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου, κλείνει με την «Παρένθεση», το 1968. Η τελευταία του ταινία, η «Σόνια» βγήκε το 1980 και την επόμενη δεκαετία μέχρι το θάνατό του, το 1990, ασχολήθηκε με τη συγγραφή διηγημάτων.
Ποια ήταν η ιδέα πίσω από αυτό το αφιέρωμα στη φετινή κινηματογραφική διοργάνωση; Ο Μανώλης Κρανάκης, κριτικός κινηματογράφου και επιμελητής της έκθεσης-εγκατάστασης στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης μας εξηγεί:
«Η ιδέα ήταν, φτιάχνοντας το αφιέρωμα, να συστήσουμε ξανά τον Τάκη Κανελλόπουλο, στους ανθρώπους που δεν τον γνωρίζουν, αλλά και στους Θεσσαλονικείς. Ο Τάκης Κανελλόπουλος γεννήθηκε, έζησε, έκανε όλες τις ταινίες του και πέθανε στη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, στα μισά της κινηματογραφικής του πορείας, έπεσε στη λήθη. Χλευάστηκε, ενώ είχε αποθεωθεί και ουσιαστικά ξεχάστηκε. Αδίκως κατά τη γνώμη μου. Η έκθεση ουσιαστικά ξανασυστήνει το έργο του, τις ταινίες του. Λειτουργεί ως μια χρονοκάψουλα: μπαίνεις μέσα στις μουσικές του, στις φράσεις του, στον κόσμο του. Είναι ένας κόσμος ρομαντικός με εμμονές, όπως ο πόλεμος, ο θάνατος, η νεότητα που έχει περάσει. Έχουμε ένα δωμάτιο αφιερωμένο στη Θεσσαλονίκη του Τάκη Κανελλόπουλου με landmarks της ζωής και του έργου του. Ένα άλλο δωμάτιο περιλαμβάνει την οπτικοακουστική ενότητα. Εκεί ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ακούσει τις μουσικές από τις ταινίες του. Τις υπογράφουν πολύ σημαντικοί συνθέτες, που δεν γνωρίζουμε ότι είχαν δουλέψει μαζί του. Όπως για παράδειγμα η Ελένη Καραϊνδρου, που έχει γράψει την πρώτη κινηματογραφική μουσική της για ταινία του._ Επίσης είναι ο Γιώργος Χατζηνάσιος και βέβαια ο Νίκος Μαμαγκάκης που δούλεψε μαζί του στην Εκδρομή και στην Παρένθεση. Έχουμε επίσης ηχογραφήσει πέντε διηγήματά του με φωνές συγγραφέων, σκηνοθετών, αλλά και τη φωνή μιας από τις μούσες του, της Αιμιλίας Υψηλάντη, προκειμένου κάποιος να καταλάβει τι ήταν αυτό που τον απασχολούσε προς το τέλος της ζωής του. Έφυγε το 1990 σε ηλικία 56 ετών, νέος απογοητευμένος. Αυτό το αφιέρωμα λοιπόν είναι μια ευκαιρία, μια πράξη αγάπης, μια χειρονομία για να τον αγαπήσουμε ξανά»_
Ο σκηνοθέτης και Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου Μάρκος Χολέβας είχε συνεργαστεί με τον Τάκη Κανελλόπουλο, στις δύο τελευταίες ταινίες του, το «Ρομαντικό Σημείωμα» (1978) και την «Σόνια» (1980). Γνωρίστηκαν συμπτωματικά στα τέλη της δεκαετίας του ’70 στη Θεσσαλονίκη, όταν εκείνος είχε αρχίσει να γυρίζει ταινίες μικρού μήκους με τον Δημήτρη Γκιολέκα. Οι δύο νέοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν παράρτημα της Ταινιοθήκης στην πόλη και να κάνουν σινεμά. Αγνοούσαν την ύπαρξη του σπουδαίου συντοπίτη καταξιωμένου σκηνοθέτη, ο οποίος είχε περιπέσει σε αφάνεια και απαξίωση από τον κινηματογραφικό κλάδο. Ζούσε πάντα αυτοεξόριστος στη Θεσσαλονίκη, χωρίς καμιά επαφή με το κινηματογραφικό γίγνεσθαι της Αθήνας:
«Εκείνη την εποχή, επειδή ήταν αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, η κύρια στροφή του ελληνικού σινεμά ήταν ταινίες με απόλυτα πολιτικό χαρακτήρα. Ο Τάκης ήταν πάντα ένας άνθρωπος που ήταν παρεξηγημένος, γιατί θεωρούσαν τις ταινίες του ρομαντικές, ενώ ήταν βαθιά πολιτικές και όχι “πολιτικολογικές”. Τέτοιες ταινίες επικρατούσαν εκείνη την εποχή. Ήταν ουσιαστικά αυτοεξόριστος σε αυτή την πόλη. Έπιασε αμέσως ότι εμείς με το πάθος μας, ως νέοι, θα μπορούσαμε να παντρέψουμε τις δικές του ανάγκες και το δικό του πάθος για να τον βοηθήσουμε να κάνει μια ταινία. Έτσι μας ανακοίνωσε ότι έγραψε το σενάριο για το “Ρομαντικό Σημείωμα” και ξεκινάμε γύρισμα. Δεν μπορούσαμε φυσικά να αρνηθούμε.
Η χρηματοδότηση προερχόταν από τον πατέρα του, γιατί δεν μπορούσε να βρει πια χρήματα από άλλες πηγές. Όντας και απομονωμένος εδώ και θεωρούμενο το έργο του όχι mainstream δεν υπήρχε πιθανότητα να χρηματοδοτηθεί η ταινία του. Οπότε υπήρχαν χρήματα μόνο για την αγορά φιλμ και αυτά ήταν πολύ περιορισμένα. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα: μια ταινία έχει 2.700-3.000 μέτρα φιλμ και αυτός μπορούσε να αγοράσει μόλις 3.200 μέτρα. Δηλαδή σχεδόν η κάθε λήψη έπρεπε να είναι αυτή που θα δει ο θεατής στο τέλος. Γι’ αυτό το λόγο, στην προσπάθειά του να κάνει την ταινία, εμπνεύστηκε να έχει ένα zoom in και ένα zoom out μετά, ώστε μέσα σε αυτόν τον χρόνο να γίνεται η αφήγηση και η αναφορά σε αυτό που ήθελε. Αυτό δείχνει το πάθος κάποιου να κάνει μια ταινία. Να βρει τον τρόπο με ελάχιστα ή ανύπαρκτα χρήματα να κάνει ταινία. Αυτό ήταν ο Τάκης. Είχε τρία πάθη: κάπνιζε σε βαθμό που δεν ανέπνεε αέρα και από αυτό πέθανε. Το τασάκι του ήταν γεμάτο σε πέντε λεπτά. Το ένα τσιγάρο έκαιγε και άναβε το επόμενο. Το δεύτερο πάθος του ήταν να πίνει τσάι και τέλος να περιμένει την στιγμή που θα μπορέσει να κάνει μια ταινία».
Ο Τάκης Κανελλόπουλος γύρισε 10 ταινίες από το 1960-1980. Ξεχώρισε για την πρωτοποριακή του ματιά του, για το τολμηρό και ταυτόχρονα μοντέρνο σινεμά που έκανε. Δημιούργησε το δικό του κινηματογραφικό ιδίωμα, που διακρίνεται για το ρομαντισμό και την ευαισθησία του, για το στιλιζάρισμα και την ιδιαίτερη αισθητική του. Η γυναίκα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις ταινίες του. Πραγματικός επαναστάτης για την εποχή του, δεν σταμάτησε να πειραματίζεται. Η έκθεση και το κινηματογραφικό αφιέρωμα αποτελούν μια εξαιρετική ευκαιρία να αποτιμήσουμε νηφάλια το έργο του και τη σημασία του, 40 περίπου χρόνια από την τελευταία του ταινία και 30 περίπου χρόνια από το θάνατό του:
«Είναι πάρα πολύ σημαντικός σκηνοθέτης κατά τη γνώμη μου. Σχεδόν ο σημαντικότερος της εποχής, στο μεταίχμιο του εμπορικού σινεμά και του νέου ελληνικού κινηματογράφου, όπου υπήρχε μόνο ο Μιχάλης Κακογιάννης και ο Νίκος Κούνδουρος. Ο Κανελλόπουλος για μένα είναι ο πιο επιδραστικός από όλους, ακόμη κι αν δεν το έχει παραδεχθεί κανείς. Όλη τη δεκαετία του 1970, το νέο ελληνικό σινεμά βασίστηκε σε αυτόν. Και σήμερα όμως, όποιος είναι πιο έξυπνος και ευφυής, μπορεί να βρει πάρα πολλά πράγματα από αυτόν στο σύγχρονο ελληνικό σινεμά. Θεωρήθηκε όμως, άδικα επίσης, μη πολιτικός σε χρόνια που το πολιτικό σινεμά ήταν κυρίαρχο στην Ελλάδα. Η πολιτική του αφορούσε άλλα πράγματα. Πράγματα που δεν μπορούσαν να καταλάβουν τότε και τώρα μπορούμε ίσως να τα δούμε λίγο πιο καθαρά»τονίζει ο Μανώλης Κρανάκης, κριτικός κινηματογράφου και επιμελητής της έκθεσης.
Η έκθεση «Τάκης Κανελλόπουλος: Ονειρεύομαι μια εκδρομή» πραγματοποιείται στο Δυτικό Φυλάκιο της Προβλήτας Α΄ του λιμανιού στη Θεσσαλονίκη. Διαρκεί μέχρι τις 30 Νοεμβρίου. Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.