Εύα Νάθενα:«Η Φόνισσα για μένα είναι ο κώδικας Ντα Βίντσι μιας ελληνικής δυστοπικής πραγματικότητας»

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Η «Φόνισσα», το κλασικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη, από την Εύα Νάθενα, σε μια εντυπωσιακή παραγωγή και με ένα εκπληκτικό καστ ηθοποιών και συντελεστών.

Στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο, η δημιουργός παρουσιάζει την Φραγκογιαννού, η οποία σκοτώνει κορίτσια για να τα απαλλάξει από μια ζωή γεμάτη βάσανα, ως μια γυναίκα που δεν είναι μόνο θύτης. Είναι και η ίδια θύμα μιας πατριαρχικής κοινωνίας, που βίωσε πολύ άσχημα την σκληρότητα και τη βία από την ίδια της τη μάνα. Η σκηνοθέτις βλέπει τον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα της μέσα από το διαγενεακό τραύμα, από το πώς δηλαδή δυσμενή γεγονότα και εμπειρίες μεταβιβάζονται από τη μια γενιά στην επόμενη, επηρεάζοντας καθοριστικά το χαρακτήρα, τις πράξεις και τη μοίρα των ανθρώπων. Διεισδύει στην ψυχή της και φωτίζει τα κίνητρα των πράξεών της. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει συγκλονιστικά η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη.

Συναντήσαμε την Εύα Νάθενα, στο πλαίσιο του 64ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και μιλήσαμε για το πώς προσέγγισε το μυθιστόρημα και ποια ήταν τα ζητήματα που την απασχόλησαν:

«Όπως όλοι, ήξερα το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από το σχολείο. Το θέμα είναι βέβαια πώς διδάσκεται και τι περνά στα παιδιά και μέσα μας. Αργότερα, όταν το ξαναδιάβασα, αισθάνθηκα ότι διάβασα κάτι πολύ διαφορετικό. Συνειδητοποίησα ότι δεν έχει αλλάξει εκείνο, αλλά εγώ. Αισθάνθηκα ότι αντί να το διαβάζω εγώ, να με διαβάζει εκείνο. 'Οταν άρχισα να μπαίνω μέσα στις μελέτες και τις διατριβές καταπληκτικών ανθρώπων και επιστημόνων που θαυμάζω πολύ, όπως ο Επαμεινώνδας Ασλανίδης, ο εγκληματολόγος Κουράκης, ο ψυχίατρος Νικόλας Εύζωνας και ο Νικόλας Τριανταφυλλόπουλος, τότε κατάλαβα ότι αυτό το αφήγημα διαπραγματεύεται κάτι πολύ σοβαρό, που υπάρχει ζωντανό μέσα μας και λέγεται διαγενεακό τραύμα. Αυτό ισχύει όχι επειδή μας το λέει ο Παπαδιαμάντης, αλλά γιατί μας το λένε οι ιστορίες της ζωής μας. Οι ιστορίες των γιαγιάδων μας και των μανάδων μας, γιατί είμαστε οι καταγραφές μας. Ακόμη και οι δικές μου καταγραφές, δηλαδή της μητέρας μου ήταν πολύ ζωντανές μέσα μου».

Πώς βλέπει αυτή τον κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος; Ποιο είναι το πλαίσιο που την οδηγεί στους φόνους των κοριτσιών; Είναι μόνο θύτης ή και θύμα;

«Ο χαρακτήρας της Χαδούλας Φραγκογιαννούς μου μιλούσε πάρα πολύ έντονα από την στιγμή που διάβασα το αφήγημα. Κάτι μου έλεγε ότι ο δημιουργός της την δικαιώνει, αλλά και όχι πάλι. Τη δικαίωνε σε ένα επίπεδο. Δεν δικαίωνε τις πράξεις της. Τις αιτιολογούσε. Μας έλεγε γιατί τις έκανε και εμείς δεν διαβάζαμε αυτό το γιατί. Δεν το ερμηνεύαμε δηλαδή. Το εύρημα που έχω βρει για να πω αυτή την ιστορία, γιατί το είχα καταλάβει πολύ βαθιά είναι ότι αυτή η γυναίκα δεν φύτρωσε. Κάποιος τη δημιούργησε. Φυσικά η μητέρα της είναι το πιο άμεσο πρόσωπο. Όταν έγινα μάλιστα η ίδια μητέρα και κατάλαβα τι σκυτάλη έχω πάρει και τι σκυτάλη πρέπει να δώσω, ή έχω να δώσω, όλο αυτό το πράγμα μέστωσε μέσα μου. Τότε υιοθέτησα αυτή την ιδέα να είναι η μάνα της, οι καταγραφές της ζωντανές εκεί μπροστά μας. Να είναι δηλαδή η μάνα της που την οπλίζει το χέρι. Γιατί αυτή ήταν η ηθική αυτουργός. Αυτή είναι λοιπόν ο αρνητικός χαρακτήρας, γιατί όταν ένας άνθρωπος διαπλαστεί για να γίνει αυτό που είναι, δεν είναι πάντα θύτης, μπορεί να είναι και θύμα κάποιες στιγμές».

Πώς επέλεξε την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη να ερμηνεύσει την Φραγκογιαννού;

«Πρέπει να τονίσω ότι κάναμε την Φόνισσα γιατί είχαμε την Φόνισσα. Στην Καρυοφυλλιά αρέσει να λέει ότι της το πρότεινα. Εγώ θεωρώ ότι εκείνη με επέλεξε. Η Καρυοφυλλιά μου είχε πει πριν πολλά χρόνια, ότι όταν αποφασίσω να σκηνοθετήσω, θα είναι δίπλα μου. Δεν είχα φανταστεί ότι το εννοούσε. Όταν μου προτάθηκε από τον Διονύση Σαμιώτη να σκηνοθετήσω αυτή την ταινία, τότε επικοινώνησα με την Καρυοφυλλιά και μου είπε κατευθείαν το ναι. Γι’ αυτό και συμφώνησα να κάνω αυτή την ταινία».

Η μάνα της Χαδούλας, την οποία υποδύεται η Μαρία Πρωτόπαππα, είναι παρούσα σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Την ακολουθεί παντού. Είναι ο διαρκής κριτής των πράξεών της κόρης της:

«Ο Παπαδιαμάντης πεθαίνει την Φραγκογιαννού, πριν την πεθάνει με φυσικό τρόπο, πολλές φορές μέσα στο αφήγημα. Την αυτοκτονεί. Κάθε φορά πεθαίνει και σε μια συγκεκριμένη ηλικία της ζωής της. Δηλαδή την πεθαίνει σαν κοριτσάκι, σαν σύζυγο, σαν μητέρα, σαν γιαγιά, σαν μωρό, όταν σκοτώνει το εγγόνι της που φέρει το όνομά της. Την πεθαίνει με όλους αυτούς τους τρόπους για να την πεθάνει στο τέλος συμβολικά ανάμεσα στη θεία και την ανθρώπινη δικαιοσύνη. Ερμηνεύει λοιπόν τι μπορεί να κάνει__γενικότερα η βία στον άνθρωπο, όχι μόνο στη γυναίκα. Είδα αυτή τη βία στο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα, στις γυναίκες δίπλα μου. Ο,τι διαβάζαμε, ερχόταν να επιβεβαιώσει αυτό που ενστικτωδώς είχα στο μυαλό μου.

Το διαγενεακό τραύμα της μητέρας μου ίσως μου μιλούσε στο αυτί. Η μητέρα μου το βίωσε πολύ σοβαρά, όταν το 1973 δέχθηκε αυτό που σήμερα αποκαλούμε bullying. Τότε δεν υπήρχε ο όρος. Δέχτηκε bullying από κάτι μακρινές θείες του πατέρα μου, που ο πατέρας μου αγνοούσε ακόμη και την ύπαρξή τους. Άρα δεν είχαν λόγο στην οικογένεια που είχε δημιουργήσει. Δέχθηκε μια πολύ σοβαρή επίθεση, που την στιγμάτισε βαθιά. Το θέμα ήτανότισυνέχιζε να γεννά κορίτσια. Εγώ ήμουν το δεύτερο κορίτσι της οικογένειας. Εγώ το εισέπραξα. «Τι θα γίνει; Έτσι θα συνεχίσεις; Να έχει να προικίζει ο ανιψιός μας;». Αυτό την πλήγωσε βαθιά και αισθάνθηκε υποτιμημένη. Μου είπε μάλιστα ομολογώντας όλο αυτό: «Έκανα τόσες προσευχές, να με βοηθήσει ο Θεός να μην κάνω άλλο κορίτσι» Αυτό το άκουγα εγώ, το δεύτερο κορίτσι της οικογένειας. Οπότε ναι μου το πέρασε το τραύμα».

Ο ρόλος της προίκας, στη μοίρα ιδιαίτερα των φτωχών κοριτσιών ήταν καθοριστικός για πολλούς αιώνες στην ελληνική κοινωνία. Πολύ περισσότερο στην επαρχία, καθώς διαμόρφωνε όλη τη ζωή και την πορεία της κάθε γυναίκας:

«Η προίκα στην Ελλάδα ήταν ένας σοβαρός λόγος που έγραψε ο Παπαδιαμάντης αυτό το αφήγημα το 1903. 73 χρόνια νωρίτερα, είναι χαρακτηριστικό ότι έφυγε από τη γειτονική του Σκόπελο, ένα επίσημο γράμμα από τη δημογεροντία του νησιού, που ζητούσε από την κυβέρνηση να καταργήσει το νόμο της προίκας για να παύσουν οι ανομολόγητοι φόνοι θηλέων βρεφών. Το αίτημα δεν εισακούστηκε βέβαια. Η προίκα καταργήθηκε στην Ελλάδα, το 1983. Αν είναι δυνατόν! Έτσι χάθηκαν χιλιάδες κοριτσίστικες ψυχές στον ελλαδικό χώρο και εκατομμύρια στον παγκόσμιο».

Η αφετηρία για την υλοποίηση αυτής της μεγάλης κινηματογραφικής παραγωγής πραγματοποιήθηκε πριν από τρία χρόνια. Τα γυρίσματα έγιναν στη Λακωνική Μάνη, την Κρήτη, την Αθήνα και την Σκιάθο. Ποια είναι μια ξεχωριστή στιγμή σε αυτά τα γυρίσματα, που θυμάται ακόμη με αγάπη;

«Ξεκίνησα την ταινία με ένα συμβολικό κάπως τρόπο στην Κρήτη, στα μέρη που η μητέρα μου πήρε ατόφιο αυτό το τραύμα. Περπατήσαμε και περάσαμε το χωριό του πατέρα μου για να ανέβουμε στον Ψηλορείτη. Αυτό βρίσκεται στους πρόποδες. Ήταν το πιο συγκινητικό κομμάτι της ταινίας. Ήταν σαν να προοιωνίζει τι θα ακολουθήσει στην ταινία. Ανεβήκαμε με την Καρυοφυλλιά και τους “πιστούς” αυτής της ταινίας στα 2.500 μέτρα, στην τελευταία κορυφή. Εκεί υπάρχει μια έρημη εκκλησία. Ο Τίμιος Σταυρός. Ήταν σαν τάμα για μένα να ανεβώ εκεί πάνω. Να αναλάβω να αναμετρηθώ με το τοπίο εκεί. Ήταν κάτι πολύ δύσκολο και σκληρό.

Στα μάτια μου ήταν κι ο Γολγοθάς που ανεβαίνει η συγκεκριμένη γυναίκα. Είναι ένα ξερό τοπίο, μέσα στην πέτρα που δεν μπορεί να αναστήσει τρυφερούς ανθρώπους, ανθρώπους με ενσυναίσθηση. Τους ανατρέφει και τους διαμορφώνει όπως το υλικό που έχουν μπροστά τους. Ήθελα λοιπόν αυτός να είναι ο Γολγοθάς αυτής της γυναίκας που ανεβαίνει να προσευχηθεί. Ήταν όμως και μια προσωπική αναμέτρηση. Το ότι με ακολούθησε η Καρυοφυλλιά εκεί πάνω, σε μια ανάβαση που μας πήρε 3,5-4 ώρες και σε μια αντίστοιχη πιο επικίνδυνη κατάβαση ήταν πολύ συγκινητικό. Δεν μπορούσα να αντιληφθώ μέχρι εκείνη την στιγμή τι εννοούσε, όταν έλεγε ότι θα είναι δίπλα μου σε αυτό που θα κάνω. Δεν υπήρχε πιο δίπλα μου από ότι εκεί, πάνω στην κορφή του Ψηλορείτη. Της είμαι απόλυτα ευγνώμων για όλα αυτά που έκανε για την ταινία. Είναι συγγενής μου πλέον».

Αυτό που ξεχωρίζει στην προσέγγιση της σκηνοθέτιδας πάνω στο λογοτεχνικό αριστούργημα, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό Παναθήναια το 1903, είναι η βία που ασκούν οι γυναίκες στις γυναίκες, με στόχο την επιβίωση στις μικρές επαρχιακές κοινωνίες.

«Μία από τις προθέσεις της Κατερίνας Μπέη, της σεναριογράφου, στην οποία δεν είπα τίποτε στην πρώτη γραφή του σεναρίου, ακριβώς για να δω τι καταλαβαίνει κι εκείνη, γιατί ο κάθε άνθρωπος καταλαβαίνει κάτι διαφορετικό και αυτό είναι το ωραίο στην τέχνη, ήταν να αποτυπώσει τη βία, που προερχόταν από τους άνδρες στις γυναίκες. Της είπα από πολύ νωρίς ότι αυτό εμένα δεν με ενδιαφέρει, στο βαθμό που το έχει αναπτύξει. Αυτό το έχουν κάνει άλλες ταινίες. Είναι δεκτό, το ξέρουμε. Έχει καταγραφεί ιστορικά. Αυτή η ταινία πρέπει να αναλάβει, γιατί αυτό είναι πολύ ισχυρό μέσα στο αφήγημα, έτσι όπως το διαβάζω εγώ, να δείξει τη βία που παρήγαγαν οι γυναίκες προς τις γυναίκες. Ήταν υποχρεωμένες να το κάνουν. Να αναστήσουν δηλαδή τα κορίτσια τους με τέτοια σκληρά αντισώματα για να αντέξουν αυτό που τις περίμενε, που ήταν σχεδόν βάρβαρο. Αυτό ήταν το πολύ σκληρό. Αυτό κληθήκαμε να κάνουμε εμείς οι γυναίκες με μεγάλο πόνο. Να πούμε πώς μας φέρθηκε το φύλο μας. Ήταν αναγκασμένες να το κάνουν. Δεν τις εκδικούμαστε, δεν θέλουμε να τις σταυρώσουμε εκ των υστέρων».

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Η σκηνοθέτιδα επισημαίνει ότι η ταινία της δεν μένει μόνο στο γυναικείο φύλο: _«Η ταινία αναλαμβάνει και κάτι άλλο, εκτός από αυτό που ήταν το πιο σκληρό καθήκον που αναλάβαμε όλοι. Να δείξει την πλευρά των ανδρών που επίσης κακοποιήθηκαν και κακοφορμίστηκαν από τους πατεράδες τους, που τους έκλεισαν με τόσο ισχυρά καλούπια και δεδομένα, τόσο σκληρά στερεότυπα. Ήταν αναγκασμένοι να τα υπηρετήσουν. Κι όχι μόνο από τους πατεράδες τους, αλλά και από τις μανάδες τους. Και κυρίως από τις γυναίκες τους._Όταν δεν ήταν σκληρός ο άνδρας τους, δεν τον παραδέχονταν. Τον αποκαλούσαν μισερό, ακαμάτη, τον έλεγαν χίλια δύο πράγματα, που έκοβε τον ανδρισμό του με έναν επίσης βίαιο και επιθετικό τρόπο. Οπότε αυτή η ταινία σκύβει με πόνο στα τραύματα που λάβαμε όλοι, σαν άνθρωποι στη ζωή αυτή, στις ετικέτες που φορέσαμε ή μας φόρεσαν και δείχνει τι μπορεί να πάθει ένας άνθρωπος. Η ταινία διαβάζει τον ανθρώπινο πόνο που οδήγησε αυτή τη γυναίκα στα εγκλήματα.

Ο Παύλος Νιρβάνας είχε πει κάτι εξαιρετικό για την Φραγκογιαννού, επαινώντας τον Παπαδιαμάντη: “Η ηρωίδα αυτή είναι σαν να σηκώνει στους ώμους της το βάρος όλης της ανθρωπότητας”. Αυτό είναι η Χαδούλα: ό,τι μπαίνει στην ψυχή της από μικρό παιδί, οι καταγραφές της από την κοινωνία, τα στερεότυπα, από την ίδια της τη μάνα και πώς καταλήγει σε μια ζωή βασανισμένη, με την ίδια ψυχιατρικά αιτιολογημένη για αυτά που κάνει. Οι ειδικοί σήμερα μένουν έκθαμβοι μπροστά στις γνώσεις του Παπαδιαμάντη. Είναι απίστευτο τι μύθους έχει κρύψει στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Για μένα η Φόνισσα είναι ο κώδικας Ντα Βίντσι μιας ελληνικής δυστοπικής πραγματικότητας».

Η «Φόνισσα» της Εύας Νάθενα απέσπασε 6 βραβεία στο 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Προβάλλεται στους κινηματογράφους από την Πέμπτη 30 Νοεμβρίου.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

«Φόνισσα»

Σκηνοθεσία–Production Design-Koστούμια: Εύα Νάθενα 

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Σενάριο: Κατερίνα Μπέη

Concept Development- Script Editor: Εύα Νάθενα

Historical & Scientific consultant: Μαρία Τουγιανίδου

Διεύθυνση Φωτογραφίας: Παναγιώτης Βασιλάκης

Casting: Σωτηρία Μαρίνη, Άκης Γουρζουλίδης

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Μοντάζ: Αγγέλα Δεσποτίδου

Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου

Μιξάζ: Κώστας Βαρυμποπιώτης

Μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου

Hair Stylist: Χρόνης Τζήμος 

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Ήχος: Μαρίνος Αθανασόπουλος

Πρωταγωνιστούν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Μαρία Πρωτόπαππα, Έλενα Τοπαλίδου, Πηνελόπη Τσιλίκα, Γεωργιάννα Νταλάρα, Χρήστος Στέργιογλου, Στάθης Σταμουλακάτος, Δημήτρης Ήμελλος, Χριστίνα Μαξούρη, Όλγα Δαμάνη, Έρση Μαλικένζου, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, Αγορίτσα Οικονόμου, Μιχάλης Οικονόμου, Βερόνικα Δαβάκη, Νίκη Παπανδρέου, Μάνια Παπαδημητρίου, Μαρία Σκουλά, Γιάννης Τσορτέκης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη, Ρίτα Λυτού, Λωξάντρα Λούκας, Αριάδνη Βελλή

Παραγωγοί: Διονύσης Σαμιώτης, Κώστας Λαμπρόπουλος

Παραγωγή: Tanweer Productions σε συμπαραγωγή με τη View Master Films

Συμπαραγωγοί: COSMOTE TV, EΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ (ΕΚΚ)

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Χορηγός: Optima bank

Mε την υποστήριξη του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ)

Διανομή: Tanweer Alliances