Η αναδρομική έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει το πληθωρικό ζωγραφικό της έργο, δίπλα στην πλούσια σκηνογραφική της δημιουργία.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤην πρώτη αναδρομική έκθεση της Μαριλένας Αραβαντινού (1927-2019) φιλοξενεί η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Η άγνωστη στους περισσότερους δημιουργός ήταν η πρώτη γυναίκα σκηνογράφος μεταπολεμικά στη χώρα μας, με μεγάλη διαδρομή τόσο στο θέατρο, όσο και στον κινηματογράφο.
Στο θέατρο συνεργάστηκε συστηματικά ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 με θιασάρχες όπως η Κυβέλη, ο Μάνος Κατράκης, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, η Έλλη Λαμπέτη, ο Δημήτρης Χορν και με σκηνοθέτες όπως ο Μιχάλης Κακογιάννης και ο Αλέξης Σολωμός. Από το 1953, όταν και εμφανίστηκε στο χώρο, υπέγραψε τουλάχιστον 75 παραστάσεις σε διάστημα είκοσι δύο ετών, κατά κύριο λόγο για θιάσους του ελεύθερου θεάτρου.
Στον κινηματογράφο, βλέπουμε το όνομά της σε πολλές γνωστές ταινίες, όπως «Ο Αγαπητικός της βοσκοπούλας» του Ντίμη Δαδήρα, «Ένας Ήρως με παντούφλες» του Αλέκου Σακελλάριου, «Ο άνθρωπος του τραίνου» του Ντίνου Δημόπουλου και το «Έγκλημα στα παρασκήνια» του Ντίνου Κατσουρίδη.
Παράλληλα, ανέλαβε και τις περισσότερες διεθνείς παραγωγές που γυρίστηκαν στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του ’60 έως και τη δεκαετία του ’80, ανάμεσά τους ταινίες των Άντριου Μάρτον (Συνέβη στην Αθήνα), ο Ζαν-Ζακ Βιερν (Ο Τεν Τεν και το μυστήριο του χρυσόμαλλου δέρατος), ο Κλοντ Σαμπρόλ (La Route de Corinthe). Η σκηνογράφος βραβεύθηκε το 1989 στο 30ο Φεστιβάλ Θεσ/νίκης για το σύνολο του έργου της.
«Η Αραβαντινού έκανε μια πάρα πολύ μεγάλη καριέρα στο θέατρο και το σινεμά εκείνη την περίοδο, γιατί είναι μια πάρα πολύ ικανή σκηνογράφος, στο να δουλέψει με ελάχιστα υλικά και να μπορέσει δώσει αρμονικά τους χώρους που της ζητά το εκάστοτε σενάριο, πάντα σε συνεννόηση με τους σκηνοθέτες. Όπως έλεγε και η ίδια και αυτό είναι κανόνας, δούλευαν πάρα πολύ εμπειρικά εκείνα τα χρόνια. Δεν είχαν συστηματικές σπουδές, ούτε συστηματικές γνώσεις. Άρα λοιπόν οι ίδιοι έπρεπε να μηχανεύονται πράγματα και να τα εντάσσουν σε ένα πλαίσιο. Εκείνο που την έκανε επίσης αποδεκτή από τις μεγάλες διεθνείς παραγωγές είναι ότι ήταν πάρα πολύ συστηματική και οργανωμένη στην εργασία της. Και αυτό που παραλάμβανε, το παρέδιδε»αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης Σπύρος Μοσχονάς και συμπληρώνει:
«Αυτό που άφησε σαν σκηνογράφος, κατά τη μακρά διάρκεια της παραγωγής της, δεν είναι ένα συγκεκριμένο ύφος. Εκείνο που άφησε περισσότερο, ήταν η βούλησή της για ένα μεγάλο επαγγελματισμό στο πώς διαχειριζόταν το σκηνογραφικό της έργο, στο πώς δούλευε τα σκηνικά της. Είχε ως δάσκαλο στην ουσία τον Γιάννη Τσαρούχη. Κοντά σε αυτόν δούλευε και του εκτελούσε τα σκηνικά, για ένα διάστημα στις αρχές της δεκαετίας του ’50, πριν αρχίσει τη δική της σταδιοδρομία. Από αυτόν ουσιαστικά έμαθε πώς να διαχειρίζεται και τον θεατρικό χώρο και βέβαια τα αντικείμενα.
Από εκεί και πέρα, αυτή τη μεγάλη παιδεία της σκηνογραφίας του θεάτρου, τη μετέφερε πολύ γρήγορα στον κινηματογράφο. Το σημαντικό που άφησε ήταν κάτι πρωτόγνωρο για την εποχή. Το ότι μπορούσε μια γυναίκα να δημιουργήσει, να συγκροτήσει ένα εργαστήριο σε έναν κατά βάση ανδροκρατούμενο χώρο. Μια νεαρή γυναίκα 20, 25, 27 ετών είχε γύρω της 5-10 βοηθούς και να φέρνουν εις πέρας ένα σημαντικό αριθμό παραστάσεων μέσα σε μια χρονιά και παράλληλα να δουλεύουν στο σινεμά, να δουλεύουν στην επαρχία, να δουλεύουν συνεχώς».
Με την εγκαθίδρυση της χούντας το 1967, η Αραβαντινού αποφασίζει να αλλάξει κατεύθυνση στη ζωή της. Αφήνει σταδιακά στην άκρη την σκηνογραφία και στρέφεται στη μεγάλη της αγάπη, τη ζωγραφική. Αυτός είναι άλλωστε και ο στόχος της συγκεκριμένης έκθεσης: να παρουσιάσει το πληθωρικό ζωγραφικό της έργο, δίπλα στην πλούσια σκηνογραφική της δημιουργία.
«Η σκηνογραφική εργασία της Αραβαντινού, όπως είναι λογικό κι ευνόητο, επέδρασε στη ζωγραφική της. Αυτό είναι εμφανές ήδη από τη δεκαετία του ’50, όταν ξεκινά να δουλεύει στο θέατρο και παράλληλα ζωγραφίζει. Βλέπει κανείς αρκετές συνθέσεις, οι οποίες εμπνέονται από τον κόσμο του θεάτρου και τις βλέπουμε να εικονίζονται στους πίνακές της. Ένα άλλο στοιχείο που με το πέρασμα του χρόνου, φαίνεται να επηρεάζει τη ζωγράφο σε σχέση με την σκηνογραφία της, θα το δούμε τα χρόνια της δικτατορίας, όταν θα κάνει τη μεγάλη σειρά των πινάκων που θα εκθέσει το 1975, στην Ώρα του Ασαντούρ Μπαχαριάν, με θέματα εμπνευσμένα από τη δικτατορία. Θα δούμε ότι η σκηνογραφία είναι παρούσα».
Η Μαριλένα Αραβαντινού κάνει τα πρώτα της βήματα στη ζωγραφική το 1947 και ολοκληρώνει τη διαδρομή της, στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Η πορεία της ξεκινά λαμπρά: Είναι η πιο νέα ζωγράφος που συμμετέχει στην ομαδική έκθεση του Αρμού το 1949, στο Ζάππειο. Σε ηλικία μόλις 22 ετών εκθέτει 12 έργα, δίπλα στους δασκάλους της Γιάννη Μόραλη και Γιάννη Τσαρούχη, αλλά και στον Νίκο Εγγονόπουλο, τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Νίκο Νικολάου και τη Ναταλία Μελά.
Για την επόμενη εικοσαετία, οι εικαστικές δημιουργίες της είναι κατεξοχήν παραστατικές και πολύ κοντά στο ύφος της μεταπολεμικής ζωγραφικής στην Ελλάδα. Πορτραίτα, νεκρές φύσεις και η Αθήνα αποτελούν τους πρωταγωνιστές των πινάκων της.
«Από την άποψη των θεμάτων, αυτό που απασχολεί την Αραβαντινού, σαν ζωγράφο, τα χρόνια της δεκαετίας του 50 όταν και ξεκινάει είναι τυπικά θέματα: είναι νεκρές φύσεις, εσωτερικά, άνθρωποι του άμεσου προσωπικού της περιβάλλοντος: η μητέρα, ο αδελφός της, που τους εικονίζει μέσα στο σπίτι, την αστική οικία.
Σταδιακά, στο ίδιο πνεύμα, στα επόμενα χρόνια θα δούμε ανθρώπους του θεάτρου να ποζάρουν και να έχουμε τα πορτραίτα τους. Το πορτραίτο είναι λοιπόν ένα κομβικό θέμα στην εργασία της, μέχρι και τα χρόνια της δικτατορίας. Αντίστοιχα, η εικόνα της Αθήνας, το μέσα και το έξω. Ζωγραφίζει δηλαδή πολύ συχνά την εικόνα από το παράθυρό της, τα μπαλκόνια. Ζωγραφίζει πολύ την Αθήνα. Αποτυπώνει τα σπίτια, τα καταστήματα, τις στέγες» επισημαίνει ο Σπύρος Μοσχονάς.
Η ώριμη εργασία της και αυτό που αποτελεί τη δική της συνεισφορά στην ελληνική ζωγραφική αναδεικνύεται με την πρώτη της ατομική έκθεση, στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα, το 1975. Εκεί θα φανερώσει ένα προσωπικό ιδίωμα, που από την τραγική εκδοχή των έργων της δικτατορίας θα εξελιχθεί στη συνέχεια σε μια πιο λυρική και ιδεαλιστική εκδοχή της Αθήνας τη δεκαετία του ’80 και του ’90:
«Στη δικτατορία, οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες θα την οδηγήσουν σε μια ριζική αναθεώρηση του ύφους της. Θα συμβάλλει σε αυτό και η αλλαγή – μπλέκει το χρώμα της με νέα υλικά -, αλλά κυρίως θα απομακρυνθεί από την αναπαράσταση και θα στραφεί σε μια πιο αφαιρετική γλώσσα, η οποία ταυτόχρονα θα έχει πάρα πολύ έντονα εξπρεσιονιστικά χαρακτηριστικά.
Μετά το πέρας της δικτατορίας, όταν και θα μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Αθήνας και Παρισιού, θα ζωγραφίσει αρκετά τις στέγες και τα κτίρια του Παρισιού και την γαλλική πρωτεύουσα σαν σκηνικό. Θα κάνει και κάποιες αλληγορίες με μεγάλες μορφές που κινούνται ανάμεσα στα κτίρια. Αυτή είναι η δεύτερη φάση της ζωγραφικής που ξεκινά με τη δικτατορία. Η τελευταία μεγάλη ενότητα, με τους πίνακες της δεκαετίας του ’80 και του ’90, είναι η εικόνα της Αθήνας σαν μιας χαοτικής μεγαλούπολης, την οποία αποτυπώνει κυρίως πανοραμικά και την νοιάζει το αστικό τοπίο, σαν ένας μη πραγματικός χώρος, ιδεαλιστικός, με έμφαση στο χρώμα και σε μια πνευματική διάσταση που την απασχολεί».
Η έκθεση «Μαριλένα Αραβαντινού. Σκηνογράφος και ζωγράφος» φιλοξενείται στον 4ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Διαρκεί μέχρι τις 31 Μαΐου.
INFO
«Μαριλένα Αραβαντινού. Σκηνογράφος και ζωγράφος»
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αίθριο 4ου ορόφου
Καθημερινά: 09.30-20.00
Διάρκεια: Μέχρι 31 Μαΐου
