Το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά παρουσιάζει την την ομαδική «Όλοι εδώ. 50 χρόνια δημοκρατία».Η έκθεση συγκεντρώνει 4 από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς της μεταπολεμικής περιόδου, τον Βλάση Κανιάρη, τον Δημήτρη Αληθεινό, την Βάσω Κατράκη και τον Α. Τάσσο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜε αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα το 1974, το MOMus παρουσιάζει στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στο Θησείο την ομαδική έκθεση «Όλοι εδώ. 50 χρόνια δημοκρατία».
Η έκθεση συγκεντρώνει τέσσερις από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς της μεταπολεμικής περιόδου, τον Βλάση Κανιάρη, τον Δημήτρη Αληθεινό, την Βάσω Κατράκη και τον Α. Τάσσο, έργα των οποίων παρουσιάστηκαν σε ιστορικές εκθέσεις κατά την περίοδο της χούντας ή αμέσως μετά, και έγιναν σύμβολα αντίστασης και εναντίωσης, ελπίδας και δημοκρατίας.
Πρόκειται για έργα δυνατά, σκληρά, συγκινητικά που λειτουργούν ως μαρτυρίες μιας ακραίας πολιτικής συνθήκης, ως χειρονομίες απέναντι στην καταστολή και τον φόβο που επέβαλε το χουντικό καθεστώς, εκφράζοντας μια αντιστασιακή πολυφωνία. Συνομιλούν για πρώτη φορά μεταξύ τους, διηγούνται τέσσερις διαφορετικές ιστορίες και δημιουργούν ένα αφήγημα για την αντίσταση των καλλιτεχνών εκείνη την περίοδο.
Πλάι στα έργα των τεσσάρων εμβληματικών δημιουργών, υπάρχει και το βίντεο του νεότερου καλλιτέχνη Γιάννη Παππά, που ζει στο Βερολίνο, ως μια νέα προσέγγιση απέναντι στη μνήμη και την ιστορία, ως ένα σχόλιο για το γύψο που ήθελε να βάλει η χούντα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Αποτυπώνει την performance που παρουσίασε το 2018 στην Πρώτη Μπιενάλε Τέχνης της Μπανγκόκ, την πρωτεύουσα της Ταϊλάνδης, που έχει βιώσει αρκετά στρατιωτικά πραξικοπήματα.
Ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Μπόλης είναι ο επιμελητής της έκθεσης: «Όταν ξεσπάει η χούντα, που είναι το αποτέλεσμα μιας έκρυθμης πολιτικής κατάστασης, που διαμορφώνεται από τα μέσα της δεκαετίας του ’60, πολλοί καλλιτέχνες εξορίζονται, όπως η Βάσω Κατράκη, που παρουσιάζεται στην έκθεση και η Ηρώ Κανακάκη, που είναι από τις πρώτες καλλιτέχνιδες που συλλαμβάνονται και εξορίζονται στη Γυάρο. Κάποιοι καλλιτέχνες φεύγουν στο εξωτερικό. Πάρα πολλοί μένουν εδώ. Η κοινή τους όμως άτυπη γραμμή είναι η σιωπή που έπρεπε να ακολουθήσουν απέναντι στο καθεστώς της χούντας, δηλαδή της μη συμμετοχής σε οποιαδήποτε κρατική εικαστική δραστηριότητα. Αυτό κρατάει περίπου μέχρι το 1969, όταν οι καλλιτέχνες αντιλαμβάνονται πλέον ότι αυτή η σιωπή λειτουργεί υπέρ της χούντας γιατί δεν υπάρχει κάποιος αντίλογος. Εκείνη τη χρονιά λοιπόν αρχίζουν να γίνονται και οι πρώτες εκθέσεις, σε πάρα πολύ σημαντικούς χώρους που ανοίγουν εκείνη την περίοδο».
Το 1969, ο Βλάσης Κανιάρης (1928-2011) είναι αυτός που ουσιαστικά σπάει τη σιωπή των καλλιτεχνών, κάνοντας μια ιστορική έκθεση στη Νέα Γκαλερί. Έχει έρθει από το Παρίσι στην Αθήνα, ήδη από τον Μάιο του 1967 για να βρει την οικογένειά του και να βοηθήσει στην ανατροπή της δικατορίας. Θέλει να κάνει μια αντιστασιακή έκθεση, που θα ξεπεράσει τον σκόπελο της λογοκρισίας. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί τον γύψο σε συνδυασμό με το συρματόπλεγμα. Οι συνθέσεις με τον γύψο, τα συρματοπλέγματα και τα κόκκινα γαρίφαλα που συμβολίζουν τον αγώνα και την ελπίδα για τη νίκη, οδηγούν σε μια αμιγώς πολιτική ανάγνωση, παραπέμπουν στις συνθήκες στέρησης της ελευθερίας, στα βασανιστήρια, στην ωμότητα και στη σκληρότητα της χούντας των συνταγματαρχών.
Από την άλλη μεριά, ο Δημήτρης Αληθεινός διαμορφώνεται μέσα στο διεθνές επαναστατικό πνεύμα της δεκαετίας του 1960. Κάνει την εμφάνισή του στο ελληνικό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι με δύο «ιστορικές» εκθέσεις: στο μικρό θέατρο Studio 47 (οργανωμένη από την Αίθουσα Τέχνης Δεσμός, του Μάνου και της Έπης Παυλίδη) το1972 και στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα, το 1973. Έργα όπως το ανακριτικό γραφείο, το κλουβί με τη νεκροκεφαλή και το ζωντανό καναρίνι, η «εσταυρωμένη» κόκκινη μορφή, καθώς και το «συμβάν» με τα λευκά κουτιά και τα ζωντανά ανθρώπινα μέλη, δεν αποτελούν μόνο πρωτοποριακές, για την ελληνική τέχνη της περιόδου, προτάσεις, αλλά θέτουν κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο του δημιουργού και του έργου τέχνης ιδιαίτερα σε άγριες και ανελεύθερες εποχές, επιζητώντας την άμεση εμπλοκή, συμμετοχή και αντίδραση του θεατή.
Ο 79χρονος καλλιτέχνης δημιουργεί ώριμα, πολυεπίπεδα εικαστικά περιβάλλοντα με έντονους συμβολισμούς που αφηγούνται υπαινικτικά ιστορίες βίας και φόβου και δεν κρύβουν το πολιτικό και οντολογικό τους μήνυμα. Αυτά τα πρώτα εκθεσιακά βήματα ήταν η αρχή μιας πληθωρικής διαδρομής με δεκάδες εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό:
«Οι συνθήκες εκείνης της εποχής ήταν, όπως το γνωρίζουμε όλοι, δύσκολες. Όχι μόνο πολιτικά αλλά και πολιτιστικά. Εγώ μέσα σε εκείνη τη βράση της νιότης, αν θέλετε, επειδή και από τον χαρακτήρα μου δεν μου αρέσει να μου επιβάλλονται, πόσο μάλλον να ζω σε ένα δικτατορικό καθεστώς από τη μια μεριά χωρίς να μιλάω και από την άλλη, επειδή πίστευα και πιστεύω ότι η τέχνη είναι το μόνο “όπλο” που έχω, είναι ο μόνος τρόπος που έχω για να μιλήσω προς τα έξω, αποφάσισα, ξέρω εγώ, ήταν μια ανάγκη, ήταν κάτι που θα ερχόταν έτσι και αλλιώς, να εκθέσω ενάντια στο καθεστώς, να αντιδράσω στο καθεστώς. Από τη μια μεριά λοιπόν στα έργα, που εξέθεσα στην πρώτη έκθεση υπήρχε το πολιτικό περιεχόμενο και η αντίδραση στο καθεστώς και από την άλλη μεριά, υπήρχε η έρευνα στη γλώσσα, επειδή είναι πολύ σημαντικό ένα “πρωτοποριακό” έργο να φέρνει κάτι καινούργιο στη γλώσσα. Είχα ήδη βγει πριν λίγο καιρό στον χώρο, και από τις δύο διαστάσεις του τελάρου, είχα περάσει στις τρεις διαστάσεις του χώρου. Αυτό που με ενδιέφερε όμως ήταν να βάλω και μια τέταρτη διάσταση στο έργο μου. Αυτή η τέταρτη διάσταση έγινε με τον ήχο, με την κίνηση. Σιγά σιγά έγινε και με τη συμμετοχή του ίδιου του ανθρώπου στο έργο. Είναι αυτό που σήμερα πάρα πολύ απλά και κατά κόρον ονομάζουμε performance. Τον καιρό εκείνο ο όρος δεν υπήρχε. Λέγαμε αυτά τα έργα είτε body art, είτε happening. Από τη μετάφραση της λέξης happening βγήκε και ο όρος συμβάν που με ενδιέφερε, γιατί η εποχή ήταν όλο συμβάντα. Αυτός ήταν και ο τίτλος της έκθεσης (Ένα Συμβάν) που κάνω στην Ώρα, τον Μάιο του 1973» μας εξηγεί ο Δημήτρης Αληθεινός, ο μόνος από την τετράδα των δημιουργών εκείνης της εποχής, που είναι εν ζωή.
Ποια ήταν η υποδοχή αυτών των εκθέσεων από το κοινό, τους τεχνοκριτικούς αλλά και από το καθεστώς, στη διάρκεια της χούντας;
«Είχα την τύχη οι τεχνοκριτικοί εκείνης της εποχής, όπως ήταν ο Τώνης Σπιτέρης, η Ελένη Βακαλό, η Έφη Φερεντίνου, άξιοι άνθρωποι, να καταλάβουν με την πρώτη το έργο μου, ίσως επειδή εγώ μπορούσα κι εξηγούσα την άποψή μου κι εκείνοι ήταν έτοιμοι να την καταλάβουν ή ίσως ήταν η εποχή έτοιμη για ένα τέτοιο έργο. Είχα μια φυσιολογική αποδοχή από τους τεχνοκριτικούς και τους συναδέλφους. Από την άλλη μεριά, ο κόσμος, δηλαδή η νεολαία ήταν 99% κοντά σε όλο αυτό, το αισθάνονταν αυτό το πράγμα, μέσα σε εκείνη την κατάσταση. Ειδικά στην γκαλερί Ώρα, πριν ακόμη ανοίξει, η σκάλα ήταν γεμάτη. Κι όταν κλείναμε, από κάτω υπήρχαν πηγαδάκια, που συζητούσαν τα έργα. Η εποχή έβραζε και το έργο μου ερχόταν να πει αυτό που είπε, με έναν άλλο τρόπο. Δεν έχω κανένα παράπονο από την αποδοχή που υπήρξε, ούτε από αυτούς που το αγκάλιασαν, ούτε από αυτούς που το κυνήγησαν, γιατί ήταν φυσικό να το κυνηγήσουν. Θεωρώ ό,τι έγινε ήταν καλώς καμωμένο, από όποια πλευρά κι αν έγινε. Κυνηγήθηκε γιατί έπρεπε να κυνηγηθεί ή αγαπήθηκε γιατί έπρεπε να αγαπηθεί».
Πώς βλέπει ο ίδιος αυτά τα έργα που φιλοξενούνται στη σημερινή έκθεση, τα οποία δημιουργήθηκαν πριν από 52 χρόνια, για τις πρώτες δύο εκθέσεις του, στο πλαίσιο μιας άλλης ενότητας, μιας άλλης εποχής;
«Τα έργα που εκτίθενται σήμερα εδώ, αντιπροσωπεύουν το πνεύμα εκείνης της εποχής και είναι παράλληλα σημάδια αυτού που ακόμη και σήμερα εξακολουθώ να ψάχνω και να κάνω: δηλαδή τη σχέση ζωής και θανάτου, όπως για παράδειγμα το πουλάκι που κελαηδάει υμνώντας τη ζωή πάνω από τη νεκροκεφαλή, που συμβολίζει το θάνατο, τη σχέση του μέσα και του έξω, του εδώ και του εκεί, του φανερού και του κρυφού, όπως για παράδειγμα στην Σταύρωση, που έχει τον ήχο του παρόντος, και είναι ο ήχος που ακούμε από το δρόμο, έξω από την αίθουσα. Είναι ένα διαρκές παρόν μέσα σε μια ροή, που τρέχει.
Έχω την αίσθηση ότι τα έργα εξακολουθούν να είναι φρέσκα και να είναι νέα. Δηλαδή αν κι έχουν περάσει πάνω από 50 χρόνια που έγιναν, δεν έχουν χάσει ούτε την ιστορική τους αξία, ούτε τη φρεσκάδα τους. Η τέχνη έρχεται να ερμηνεύσει κάθε φορά την εποχή της, άρα το έργο δεν μπορεί να παραμένει στάσιμο. Για μένα η τέχνη είναι η ερμηνεία του αινίγματος της ζωής και του θανάτου με τα δεδομένα της κάθε εποχής. Το αίνιγμα από τις σπηλιές μέχρι σήμερα εξακολουθεί να είναι το ίδιο. Δεν έχει αλλάξει τίποτε. Αυτό που αλλάζει κάθε φορά είναι η ερμηνεία του, με τα δεδομένα κάθε εποχής. Στη δική μου εποχή, θα έλεγα ότι συμπυκνώνονται χονδρικά τουλάχιστον πέντε εποχές. Ανά δεκαετία, έχω μια καινούργια εποχή. Έρχομαι λοιπόν να ερμηνεύσω με τα καινούργια δεδομένα αυτή την εποχή. Και όσο κι αν το έργο μου φαίνεται νέο, το αισθάνομαι πάρα πολύ παλιό, γιατί για να μπορέσει να υπάρξει το καινούργιο, πρέπει να είναι παλιό. Επομένως ο,τι υπάρχει μέσα σε αυτά τα έργα μου ως ιδέα και άποψη, είναι παμπάλαιο».
Η Βάσω Κατράκη (1909-1988) είναι μεταξύ των πρώτων που συλλαμβάνεται από το στρατιωτικό καθεστώς και εξορίζεται στη Γυάρο. Στα μαύρα μελάνια των χαρακτικών της, μετά την επιστροφή της από την εξορία, εικονοποιεί, με μοναδική εκφραστική ένταση και ευαισθησία, συναισθήματα και εμπειρίες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η έκθεσή της στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα (1972) συγκεντρώνει τις συνθέσεις της με τα ακρωτηριασμένα σώματα, τις ιερατικές γυναικείες μορφές (Πλατυτέρες) και την τραγική φιγούρα της Αντιγόνης που ετοιμάζεται να εκπληρώσει το χρέος της.
Οι εκθέσεις των Κανιάρη, Αληθεινού και Κατράκη, εν μέσω χαφιέδων και αστυνομικών, υπό την απειλή απαγορεύσεων και διώξεων, συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου: η παρουσία του σ’ αυτές υποκαθιστά, κατά κάποιον τρόπο, την απαγορευμένη πολιτική δράση.
Οι ξυλογραφίες του Α. Τάσσου(Αναστάσιος Αλεβίζος 1914-1985) της περιόδου 1967-74, οι οποίες παρουσιάζονται, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, στην Εθνική Πινακοθήκη (1975), αποτυπώνουν τον πόνο και τον ηρωισμό, την αντίσταση και την εναντίωση, γίνονται δυνατές αλληγορίες, επιβάλλονται με το επικό, μνημειακό τους ύφος. Οι σκλάβοι, τα στρεβλωμένα από τα συρματοπλέγματα σώματα και οι Τυραννοκτόνοι συνομιλούν με τον Τσε Γκεβάρα, τους σύγχρονους αγωνιστές και τους οπλισμένους αρχάγγελους στην πύλη του Πολυτεχνείου.
Σήμερα, που απολαμβάνουμε την ομαλότητα 50 χρόνων αδιατάρακτου δημοκρατικού βίου, οι πέντε δημιουργοί δείχνουν ο καθένας με το δικό του τρόπο και το δικό του λεξιλόγιο, το πώς η τέχνη μπορεί να αφουγκραστεί την εποχή της, να αποτυπώσει τις αγωνίες, τα βιώματα και τα αιτήματα του κόσμου και να μιλήσει πολιτικά, κοινωνικά, αγωνιστικά για την ελευθερία και τη δημοκρατία, προσφέροντας μια ανάσα ελπίδας και αλληλεγγύης. Ότι πρέπει να είναι παρούσα στις δύσκολες στιγμές και τις σκοτεινές περιόδους:
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
«Το “Όλοι εδώ” είναι ένας τίτλος που εκκινεί από τα εμβληματικά συνθήματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε μια χειρόγραφη προκήρυξη από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Τα συνθήματα είναι “Όλος ο λαός εδώ”, «Όλη τη νύχτα εδώ”. Οπότε χρησιμοποιήσαμε αυτές τις δύο λέξεις για να δείξουμε τη μαζικότητα της εναντίωσης, της αντίστασης του ελληνικού λαού, που ήταν κάποτε κρυφή, κάποτε φανερή, κάποτε πολύ έντονη, κάποτε υποβαθμισμένη. Νομίζω ότι είναι μια έκθεση που λειτουργεί σαν ένα προσκλητήριο δημοκρατίας, όπως λειτούργησε τότε, σε μια εποχή που ζούμε σε πολύ σκληρές πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες, με αμφισβητήσεις και τα διάφορα παθογενή προβλήματα. Θέλουμε να δείξουμε ακριβώς τη σημασία των εικαστικών καλλιτεχνών και το ρόλο και τη λειτουργία του έργου τέχνης και του καλλιτέχνη σε πολύ δύσκολες εποχές» επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης Γιάννης Μπόλης.
Η ομαδική έκθεση «Όλοι εδώ. 50 χρόνια δημοκρατία στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στο Θησείο, διαρκεί μέχρι τις 14 Απριλίου. Εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τον εορτασμό των 50 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Επιμέλεια έκθεσης: Γιάννης Μπόλης, Ιστορικός της Τέχνης-Προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά
Έργα για την έκθεση παραχώρησαν οι: Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος, Συλλογή Έργων Τέχνης Alpha Bank, Δημήτρης Αληθεινός, Χριστίνα Μουστακλή, Γιάννης Παππάς, οικογένεια Μαριάννας Κατράκη, οικογένεια Κανιάρη.
Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος κατάλογος με πλούσιο εποπτικό υλικό και κείμενα ιστορικών, ιστορικών της Τέχνης και εικαστικών καλλιτεχνών: Μάνος Αυγερίδης, Δόμνα Γούναρη, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Έλενα Κεχαγιά, Κώστας Κωστής, Θούλη Μισιρλόγλου, Σπύρος Μοσχονάς, Γιάννης Μπόλης, Ειρήνη Οράτη, Γιάννης Παππάς, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Κώστας Χριστόπουλος
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
INFO
Έκθεση «Όλοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία»
18 Ιανουαρίου – 14 Απριλίου 2024
MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο, τηλ. 210 3215717
Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 11:00-19:00, Πέμπτη: 11:00-22:00, Δευτέρα κλειστά