116 έργα αυτού του ιδιαίτερου καλλιτέχνη των αρχών του 20ου αιώνα αποκαλύπτουν τη δύναμη και τη σαγήνη των τοπίων του, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, μέχρι τις 12 Μαΐου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜετά τη μεγάλη επιτυχία, που σημείωσε στο Μέτσοβο, στην Πινακοθήκη Αβέρωφ, όπου την είδαν πάνω από 8.000 επισκέπτες, η μεγάλη αναδρομική έκθεση «Μιχάλης Οικονόμου. Η αλχημεία της ζωγραφικής», παρουσιάζεται τώρα στην Αθήνα, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.
116 έργα αυτού του ιδιαίτερου καλλιτέχνη των αρχών του 20ου αιώνα αποκαλύπτουν τη δύναμη και τη σαγήνη των τοπίων του. Αποτυπώνουν τους πειραματισμούς του, σε σχέση με τη ζωγραφική επιφάνεια που χρησιμοποίησε. Αναδεικνύουν την ξεχωριστή εικαστική του έκφραση, την ολοκληρωμένη εικαστική του γλώσσα, τις επιρροές του από την ευρωπαϊκή τέχνη και την προ-ιμπρεσιονιστική ζωγραφική. Στους πίνακές του κυριαρχούν οι στέρεες φόρμες, το γεμάτο φως χρώμα, οι καμπύλες και οι ευέλικτες γραμμές. Στο επίκεντρο της θεματολογίας του είναι η φύση, οι αντανακλάσεις των σπιτιών στο νερό, οι ψαρόβαρκες, η ύπαιθρος.
Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η Αφροδίτη Κούρια, η οποία ασχολείται με το έργο του από το 1984: «Ο Μιχάλης Οικονόμου είναι μια ξεχωριστή περίπτωση Έλληνα καλλιτέχνη. Είναι ένας ζωγράφος με εμμονές. Ασχολήθηκε αποκλειστικά με το τοπίο σε όλη την σταδιοδρομία του. Ένα συστατικό στοιχείο της προσωπικότητάς του είναι ο επίμονος πειραματισμός με τα υλικά μέσα του, με τα υποστρώματα πάνω στα οποία ζωγραφίζει, αλλά και με τη χρήση των χρωμάτων. Αυτό είναι ένα στοιχείο με επιρροές από τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Άλλωστε έζησε στο Παρίσι είκοσι χρόνια. Εκεί διαμορφώθηκε ως καλλιτέχνης, από 1906-1926, οπότε και επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα. Είναι αυτός ο επίμονος πειραματισμός με ανορθόδοξες μεθόδους και υλικά που τον καθιστά έναν πρωτοπόρο της ελληνικής τέχνης στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Τα θέματά του είναι απλά: σπίτια πλάι στο νερό, βάρκες, εκκλησίες, κυπαρίσσια. Σε αυτά τα απλά θέματα, το βλέμμα του και η τέχνη του προσδίδουν μια ιδιαίτερη υπόσταση».
Η πρώτη μεγάλη ατομική έκθεση του Μιχάλη Οικονόμου έγινε στο Παρίσι, στην περίφημη γκαλερί Marcel Bernheim το 1913. Τράβηξε αμέσως την προσοχή των κριτικών τέχνης, που εντυπωσιάστηκαν με την ιδιαίτερη τεχνική του. Ακολούθησαν κι άλλες ατομικές σε Παρίσι και Λονδίνο. Το 1926 ο ζωγράφος επιστρέφει στην Ελλάδα και εκθέτει στον Παρνασσό 66 πίνακες με ελληνικά και γαλλικά τοπία. Όλοι ενθουσιάζονται με τη δουλειά του, με το ζωγραφικό του σύμπαν. Το ίδιο συμβαίνει και το 1927, με τη δεύτερη ατομική του έκθεση στον ίδιο χώρο. Ακολουθούν άλλες 3 ατομικές εκθέσεις μέχρι το 1931, οπότε και κλείνει ο κύκλος της δημιουργικής του πορείας:
«Η πρώτη περίοδός του χαρακτηρίζεται από μια έντονα χειρονομιακή γραφή. Δουλεύει με πινέλο, με σπάτουλα, με μαχαιράκι για να αποδώσει διάφορες επιφάνειες. Τον ενδιαφέρει το πέρασμα του χρόνου πάνω στα πράγματα, η φθορά, λες και με αυτή την υλικότητα της γραφής του, θέλει να σωματοποιήσει το χρόνο. Αυτό το βλέπουμε και σε ελληνικά αλλά κυρίως σε γαλλικά τοπία από την Martigues και τη Βρετάνη. Γι’ αυτό τον ενδιαφέρουν τα παλιά σπίτια, τα παλιά μνημεία, ένα παλιό τζαμί, ένας ερειπωμένος μύλος. Τους προσδίδει μια ιδιαίτερη ζωή και μία ιδιαίτερη γοητεία. Και υπάρχει βεβαίως και το θέμα των αντανακλάσεων. Αυτό το διπλό σχήμα που τον απασχολεί σταθερά σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του σε ποικίλες εκδοχές» μας εξηγεί η Αφροδίτη Κούρια και συμπληρώνει:
«Η φύση είναι πάντα η αφετηρία του, αλλά την ερμηνεύει ιδιοσυγκρασιακά, αλλά και διανοητικά. Δηλαδή η σύζευξη εγκεφαλικού, διανοητικού και ιδιοσυγκρασιακού στοιχείου έχει δώσει στον Οικονόμου διαχρονικά, σε όλη την πορεία του, πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Εκτός από τα ορθόδοξα μέσα, τον καμβά, το χαρτόνι, ζωγράφισε πάνω σε φανέλες, αξιοποιώντας, όπως θα δούμε στη δεύτερη περίοδό του, με ποικίλους τρόπους, το χνούδι, το πέλος. Ζωγράφισε επίσης πάνω σε παλιά, χρησιμοποιημένα λινά σεντονόπανα, σε ριγωτά υφάσματα, αξιοποιώντας κάθε φορά την υφή ακόμη και τη σύσταση των υλικών υποστρωμάτων, των υλικών επιφανειών επάνω στις οποίες ζωγράφιζε».
Ο Μιχάλης Οικονόμου έμεινε για δεκαετίες στην σκιά, αν και η αξία του είναι αναμφισβήτητη. Παρά την πυκνή παραγωγή έργων στα 22 χρόνια που ζωγράφισε, έχουμε ελάχιστα στοιχεία και τεκμήρια για τη ζωή και τις δημιουργίες του. Παρέμεινε αποξενωμένος και άγνωστος, ακολουθώντας μια μοναχική πορεία. Στο τέλος της ζωής του αντιμετώπισε μάλιστα σοβαρά θέματα ψυχικής υγείας.
Ταγμένος εξαρχής ολοκληρωτικά στη ζωγραφική, κατάφερε να αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του στην ελληνική τοπιογραφία:
«Η έκθεση φωτίζει και την προσωπική πορεία του ανθρώπου Οικονόμου, εκτός από τον καλλιτέχνη Οικονόμου, όπως αυτή αποτυπώνεται προοδευτικά κυρίως στα έργα της όψιμης περιόδου του. Έχει μια οξύτατη ευαισθησία απέναντι στα ερεθίσματα από τον εξωτερικό κόσμο. Βέβαια οφείλουμε να λάβουμε υπόψη το θέμα της υγείας του. Υπέφερε από σύφιλη. Κόλλησε στο Παρίσι. Είχε και μια μποέμικη ζωή. Στην όψιμη φάση του εκδηλώθηκαν παθολογικά συμπτώματα, που αποδόθηκαν στην κατάληξη της σύφιλης, που ήταν πλέον ψυχική νόσος. Γι’ αυτό εισάγεται στο Δρομοκαΐτειο το 1932. Δεν γνωρίζουμε τίποτε για τη ζωή του εκεί, για τους 11 μήνες της νοσηλείας του. Πεθαίνει εκεί το 1933, σε ηλικία 49 ετών» τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης.
Πέρα όμως από τις μεγάλες μονογραφικές και αναδρομικές εκθέσεις, το Ίδρυμα Θεοχαράκη φιλοξενεί παράλληλα και ένα εικαστικό πρόγραμμα για επιμελητές και νέους καλλιτέχνες, με τίτλο THF Raw:
«Το Ίδρυμα Θεοχαράκη φιλοξενεί πολλές εκθέσεις. Πριν από τρία χρόνια αποφασίσαμε να αρχίσουμε μια επαφή με τον πιο νέο κόσμο, να ακούσουμε φωνές νέων επιμελητών και καλλιτεχνών, οι οποίοι δεν είχαν την ευκαιρία να κάνουν πριν μουσειακές εκθέσεις ή είχαν αλλά σε άλλες χώρες. Έτσι αποφασίσαμε να κάνουμε ένα νέο πρόγραμμα, το οποίο ονομάσαμε THF Raw The Contemporary Art Series. Ουσιαστικά καλούμε επιμελητές, οποιασδήποτε ηλικίας από τη χώρα μας, οι οποίοι με τη σειρά τους, μας κάνουν προτάσεις για συνεργασίες με καλλιτέχνες. Η ιδέα πίσω από αυτό το πρόγραμμα είναι η τέχνη να έρθει από έξω, να μπει μέσα στο Ίδρυμα, στους ενδιάμεσους χώρους και να βγει πάλι έξω, δηλαδή στην ταράτσα, στον 5ο όροφο», επισημαίνει η ιστορικός τέχνης Μαρίνα Μήλιου-Θεοχαράκη, που είναι υπεύθυνη του προγράμματος.
Τα έργα που παρουσιάζονται, προέρχονται από την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου (8 έργα), από την Alpha Bank, την Εθνική Τράπεζα, την Τράπεζα της Ελλάδας, από τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, από τους απογόνους του καλλιτέχνη και από ιδιωτικές συλλογές.
Η έκθεση «Μιχάλης Οικονόμου. Η αλχημεία της ζωγραφικής» στο Ίδρυμα Θεοχαράκη διαρκεί μέχρι τις 12 Μαΐου.
