Το 2020, το πιο θερμό έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, είναι το επιστέγασμα της πιο θερμής δεκαετίας. Μολονότι τα λοκντάουν που επιβλήθηκαν διεθνώς δεν ανέκοψαν την υπερθέρμανση του πλανήτη, η παγκόσμια υγειονομική κρίση ίσως μας ωθήσει στη λήψη μέτρων για το κλίμα.
Την περσινή χρονιά, η κανονικότητα χάθηκε. Ωστόσο, αν και οι ζωές μας αναστατώθηκαν εξαιτίας της συνεχούς υγειονομικής και οικονομικής κρίσης, το κλίμα του πλανήτη συνέχισε να γίνεται θερμότερο, όπως δείχνουν τα ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα που σημειώθηκαν καθ’ όλη τη δεκαετία που πέρασε. Τα λοκντάουν που επιβλήθηκαν παντού οδήγησαν σε μια ισχνή μείωση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑΘ), ενώ η ποιότητα της ατμόσφαιρας βελτιώθηκε· προσωρινά, τουλάχιστον. Το 2020, όμως, σημειώθηκαν στον κόσμο πρωτοφανείς υψηλές θερμοκρασίες και ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι ειδικοί χαρακτήρισαν τη χρονιά ως τη θερμότερη στην ιστορία, αντίστοιχη του 2016, σύμφωνα με την Υπηρεσία για την Κλιματική Αλλαγή του Κοπέρνικου (C3S), που πρώτη γνωστοποίησε αυτά τα στοιχεία. Έπειτα από συγκριτική εξέταση πέντε συνόλων δεδομένων, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (ΠΜΟ) επιβεβαίωσε πως το 2020, το 2019 και το 2016 ήταν τα πιο θερμά έτη που έχουν καταγραφεί ποτέ. Οι ελάχιστες διαφορές, δε, ανάμεσα στα σύνολα δεδομένων δεν επέτρεψαν τη σαφή κατάταξη των ετών αυτών. Η κλιματική αλλαγή δεν γίνεται να ανακοπεί χάρη σε μια σύντομη ανάπαυλα των δραστηριοτήτων μας. Παρ’ όλα αυτά, από τη στιγμή που αναθεωρούμε τι μπορεί να σημαίνει μια παγκόσμια κρίση, έχουμε τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε τις προσπάθειές μας να μετριάσουμε τις κλιματικές συνέπειες.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣε άνοδο κυμάνθηκαν οι παγκόσμιες, οι τοπικές και οι θαλάσσιες θερμοκρασίες
Το 2020, το παγκόσμιο κλίμα ήταν θερμότερο κατά 0,6 °C συγκριτικά με τον μέσο όρο για το διάστημα 1981-2010 και περίπου κατά 1,25 °C πάνω από τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής, σύμφωνα με νέα στοιχεία από τη C3S και μια πρόσφατη έκθεση του ΠΜΟ. Επιπλέον, το 2020 επιστέγασε την πιο ζεστή δεκαετία που έχει καταγραφεί, με τα τελευταία έξι χρόνια να είναι τα θερμότερα στην ιστορία. «Η κατάταξη των επιμέρους θερμοκρασιών κάθε έτους δεν είναι τόσο σημαντική όσο η παρατήρηση της μακροπρόθεσμης τάσης, στην οποία αποτυπώνεται η αναμφίβολη υπερθέρμανση του πλανήτη ως αποτέλεσμα της καύσης ορυκτών καυσίμων που απελευθερώνουν ΑΘ τα οποία παγιδεύουν τη ζέστη», λέει ο δρ Ομάρ Μπαντούρ, επικεφαλής Κλιματικών Παρατηρήσεων και Πολιτικών Υπηρεσιών του ΠΜΟ.
Εκτενείς περιοχές στις ηπείρους της Ευρασίας ήταν αρκετά θερμότερες από τον μέσο όρο. Το 2020 ήταν το θερμότερο έτος έως τώρα για την Ευρώπη, σχεδόν μισό βαθμό Κελσίου πιο ζεστό από το 2019 και κατά 1,6 °C πιο ζεστό συγκριτικά με τα τελευταία τριάντα χρόνια. Στις κατά τόπους θερμοκρασίες στην Αρκτική και τη βόρεια Σιβηρία, σημειώθηκαν αυξήσεις άνω των 6 °C συγκριτικά με τον επί μακρόν μέσο όρο των περιοχών αυτών.
«Η ασυνήθιστη ζέστη του 2020 δεν επηρεάστηκε από το φαινόμενο Λα Νίνια, το οποίο προκαλεί βραχυπρόθεσμη πτώση της θερμοκρασίας», λέει ο δρ Μπαντούρ. «Αξίζει να σημειωθεί πως οι θερμοκρασίες κατά το 2020 ήταν σχεδόν ίδιες με αυτές του 2016, τη χρονιά που καταγράφηκε μία από τις μεγαλύτερες ανόδους της θερμοκρασίας εξαιτίας του Ελ Νίνιο. Αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη ότι το σήμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα έχει γίνει εξίσου ισχυρό με αυτό των μεγάλων φυσικών παραγόντων που επηρεάζουν το κλίμα».
Μειωμένες μεν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, αυξημένες δε οι συγκεντρώσεις
Τη χρονιά που πέρασε, τα ΜΜΕ κατακλύστηκαν από πηχυαίους τίτλους που διακήρυσσαν τη θετική πλευρά των λοκντάουν σε όλο τον κόσμο: σε κάποιες εκ των πιο βιομηχανικών περιοχών του πλανήτη, παρατηρήθηκε πτώση στα επίπεδα της ρύπανσης και στις εκπομπές ΑΘ. Όταν οι χώρες του κόσμου επέβαλαν αυστηρότερους περιορισμούς, οι συγκεντρώσεις οξειδίου του αζώτου, μονοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου μειώθηκαν σημαντικά παντού. Τον περασμένο Φεβρουάριο, τα επίπεδα των λεπτών αιωρούμενων σωματιδίων έπεσαν κατά 20-30 τοις εκατό στην ανατολική Κίνα, ενώ στην Ευρώπη και τη βόρεια Αμερική καταγράφηκαν παρόμοιες μειώσεις όλο τον Απρίλιο. Σε κάποιες περιοχές της νότιας Αμερικής, οι συγκεντρώσεις ρύπων έπεσαν στο μισό.
Πρόσκαιρη μείωση στις παγκόσμιες ημερήσιες εκπομπές CO2 κατά τη διάρκεια των επιβεβλημένων περιορισμών εξαιτίας της COVID-19. Πηγή: Παγκόσμιο Πρόγραμμα Άνθρακα
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠτώση σημειώθηκε, επίσης, στις εκπομπές CO2, αν και ήταν της τάξης του επτά τοις εκατό μόνο, όπως ανακοίνωσε το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Άνθρακα. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, η μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά το πρώτο μισό του 2020 αποδίδεται κατά κύριο λόγο στην παρακώλυση των χερσαίων μεταφορών και της παραγωγής ενέργειας παρά στη μείωση της βιομηχανικής παραγωγής και των αερομεταφορών. Ωστόσο, τα επίπεδα επανήλθαν έπειτα από τη χαλάρωση των περιορισμών.
Όπως φαίνεται από στοιχεία της C3S, όμως, οι συγκεντρώσεις CO2 ανήλθαν περίπου κατά 2,3 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm). Παρότι ο ρυθμός ανόδου ήταν χαμηλότερος από αυτόν του 2019, οι συγκεντρώσεις κατά το 2020 εξακολούθησαν να αυξάνονται, επιβεβαιώνοντας τις τάσεις της περασμένης δεκαετίας, που έδειχναν άνοδο του CO2 κατά 2 ppm ανά έτος περίπου, σύμφωνα με τον ΠΜΟ. Ο δρ Γκάβιν Σμιντ, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Ερευνών «Γκόνταρντ» της NASA, συνοψίζει: «Πράγματι είδαμε διαφορά στις εκπομπές CO2 λόγω των σχετικών με την πανδημία περιορισμών, αλλά εφόσον μέσα στο 2019 κατέληξαν εξαιτίας μας στην ατμόσφαιρα περίπου δέκα γιγατόνοι άνθρακα (GtC) και οι μεγάλου βάθους ωκεανοί μπορούν να συγκρατήσουν μόνο 2 GtC περίπου, […] εξακολουθούμε να παράγουμε περισσότερες εκπομπές από όσες αντέχει ο πλανήτης. Συνεπώς, οι συγκεντρώσεις CO2 κατά το 2020 ήταν για ακόμα μία φορά αυξημένες».
«Η σχέση ανάμεσα στις εκπομπές (τι απελευθερώνουμε στον αέρα) και στις συγκεντρώσεις (τι υπάρχει στον αέρα) ελέγχεται από τον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα», λέει η δρ Οξάνα Ταρασόβα, επικεφαλής του Προγράμματος Παρατήρησης της Παγκόσμιας Ατμόσφαιρας του ΠΜΟ. Περίπου το 46 τοις εκατό του άνθρακα που εκπέμπουμε παραμένει στην ατμόσφαιρα, ενώ το υπόλοιπο απορροφάται στη βιόσφαιρα και στους ωκεανούς. Βεβαίως, η ικανότητα πρόσληψης της βιόσφαιρας αλλάζει από έτος σε έτος, με αποτέλεσμα οι συγκεντρώσεις CO2 να αυξάνονται ή να μειώνονται κατά ένα ppm, εξηγεί η δρ Ταρασόβα. Αυτή η δυναμική σχέση δυσκολεύει τους ειδικούς να διακρίνουν με ακρίβεια ποιες επιδράσεις είναι φυσικές και ποιες ανθρώπινες. Κάποιες χρονιές παράγουμε περισσότερες εκπομπές, ενώ η φύση απορροφά μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος αυτών. Άλλοτε, πάλι, παράγουμε λιγότερες, όμως και η φύση συγκρατεί μικρότερες ποσότητες άνθρακα. “Πρόκειται για ένα σχετικά μικρό ανθρωπογενές σήμα που γίνεται δυσδιάκριτο μέσα στη μεγάλη φυσική μεταβλητότητα», λέει η δρ Ταρασόβα.
Ένας ιός δεν αναχαιτίζει την κλιματική αλλαγή
Με αυτά τα λόγια ο Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, επισήμανε τον Μάρτιο πως τα διεθνή λοκντάουν δεν συνιστούν αποτελεσματική και βιώσιμη στρατηγική άμβλυνσης της κλιματικής αλλαγής. Ούτε μια μείωση στις εκπομπές CO2 της τάξης του επτά τοις εκατό αρκεί για να μπούμε σε τροχιά μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος, προειδοποιούν οι ειδικοί. Η πτώση αυτή, ωστόσο, σε συνδυασμό με τον επείγοντα χαρακτήρα των κυβερνητικών προσπαθειών για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, ανοίγει νέους δρόμους στην αναμέτρησή μας με την κλιματική κρίση.
Μερικά από τα μέτρα προσαρμογής που αναγκαστήκαμε να εφαρμόσουμε στη διάρκεια των λοκντάουν ενδέχεται να διατηρηθούν και στο μέλλον. Ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου και το ΜΙΤ ισχυρίζονται πως είναι εφικτό να παραμείνουν σε ισχύ όσα εξ αυτών δεν σχετίζονται με την οικονομική ύφεση. Η κατ’ οίκον εργασία, τα μειωμένα επαγγελματικά ταξίδια, η ποδηλασία για τις καθημερινές μετακινήσεις από και προς τους χώρους εργασίας, καθώς και οι αγορές πέριξ της οικίας ή μέσω διαδικτύου είναι δυνατόν να επιφέρουν ταχεία μείωση έως και 15 τοις εκατό στην προ πανδημίας παραγωγή εκπομπών λόγω μετακινήσεων.
«Η υγειονομική κρίση μάς μαθαίνει ότι κάποιες, τουλάχιστον, από τις δραστηριότητές μας είναι εφικτό να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών δίχως να σημειωθεί πτώση στην αποδοτικότητα. Αυτό, βεβαίως, θα πρέπει να εφαρμόζεται συστηματικά και όχι κατά περίπτωση», λέει ο δρ Βενσάν-Ανρί Πεκ, επικεφαλής του Κέντρου Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας του Κοπέρνικου (CAMS). Και προσθέτει πως ολοένα περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα για εσπευσμένες και πιο δραστικές κυβερνητικές ενέργειες άμβλυνσης της κλιματικής αλλαγής. «Τα οφέλη του ελέγχου των ανοδικών συγκεντρώσεων CO2 στο κλίμα θα αργήσουν να φανούν, ενώ η κατάσταση μόνο θα επιδεινώνεται […] άρα, η ανάγκη για άμεση δράση είναι πιο επιτακτική από ποτέ άλλοτε», είπε ο δρ Πεκ.
Πέρα από την οικονομική καθίζηση του 2020, διανοίγεται μια φιλική προς το κλίμα προοπτική
Η πτωτική πορεία της παγκόσμιας οικονομίας δεν ευνοεί τις πολιτικές για την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής, λέει ο ΠΜΟ, αλλά μπορεί να γίνει η ευκαιρία για μια νέα, οικονομικά πιο πράσινη αρχή. Με το πέρας της πανδημίας, τα μέτρα τόνωσης για τη διάσωση του κλάδου των ορυκτών καυσίμων και για την ενίσχυση των πρότερων μοντέλων ανάπτυξης θα πυροδοτήσουν αύξηση των εκπομπών, όπως είχε συμβεί σε ορισμένες χώρες μετά την οικονομική κρίση το 2008. Οικονομικά πακέτα που θα ανοίξουν έναν πιο πράσινο δρόμο ανάπτυξης, με παράλληλη στήριξη του ΑΕΠ και της εργασίας κατά την ανάκαμψη από την COVID, θα βοηθήσουν σε αυτήν τη νέα αρχή. «Η ανεπιτυχής αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μπορεί να απειλήσει την ευημερία των ανθρώπων, των οικοσυστημάτων και των οικονομιών για πολλούς αιώνες. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αδράξουν την ευκαιρία και να συμπεριλάβουν τις ενέργειες για την κλιματική αλλαγή στα προγράμματα αποκατάστασης, διασφαλίζοντας μια ανάκαμψη με καλύτερους όρους», είπε ο Γενικός Γραμματέας του ΠΜΟ Πέτερι Τάαλας.
Μέχρι στιγμής, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έχουν δεσμεύσει 12 τρισεκατομμύρια δολάρια για πακέτα ανάκαμψης. Μολαταύτα, δεν είναι σίγουρο πόσα από αυτά τα χρήματα θα διατεθούν για φιλικές προς το κλίμα επενδύσεις μακροχρόνιας ανάπτυξης. Τον Ιούνιο του περασμένου έτους, η εταιρεία Μπλούμπεργκ εκτίμησε πως μόλις ένα 0,2 τοις εκατό του ποσού αυτού προοριζόταν για σχετικές με το κλίμα προτεραιότητες, παρότι δεν έχει παύσει ο διάλογος για την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ και τις φιλοδοξίες για πράσινη ανάκαμψη στις ΗΠΑ και σε άλλες ισχυρές οικονομίες. Όμως, μια πρόσφατη ανάλυση του Ιμπέριαλ Κόλετζ αναφέρει με περισσότερη ακρίβεια ποιο θα ήταν το κόστος για τη λήψη αποτελεσματικών βραχυπρόθεσμων μέτρων για το κλίμα. Ειδικοί θεωρούν ότι αν κάθε έτος οι χώρες επενδύουν μόλις το δέκα τοις εκατό των 12 τρισ. δολαρίων σε «φιλικά προς το κλίμα προγράμματα ανάκαμψης του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος», θα οδεύουμε προς επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού.
Την περσινή χρονιά, η κανονικότητα χάθηκε. Έκρουσε ο κώδωνας του κινδύνου για τις συνέπειες μιας παγκόσμιας κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, καθώς και για τη δυνατότητά μας να κινηθούμε με ταχύτητα και αποφασιστικότητα προς την εξεύρεση λύσης. Πλησιάζει η ώρα να εφαρμόσουμε στη μάχη εναντίον της κλιματικής κρίσης όσα διδαχτήκαμε.
