Η δανική European Sperm Bank αναγνώρισε ότι το σπέρμα του δότη χρησιμοποιήθηκε υπερβολικά και τον απέκλεισε αμέσως μόλις εντοπίστηκε η μετάλλαξη.
Ένας δότης σπέρματος που άθελά του έφερε μια σπάνια μετάλλαξη που προκαλεί καρκίνο έχει γίνει πατέρας σχεδόν 200 παιδιών σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με μεγάλη έρευνα με επικεφαλής την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU), στην οποία συμμετείχαν 14 δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς.
Ο άνδρας έδειχνε υγιής, πέρασε όλους τους συνήθεις ελέγχους και δώριζε σπέρμα για περίπου 17 χρόνια όσο ήταν φοιτητής. Όμως έως και το 20% των σπερματοζωαρίων του έφερε μια μετάλλαξη στο γονίδιο TP53, ένα γονίδιο που κανονικά αποτρέπει τα κύτταρα από το να γίνουν καρκινικά.
Τα παιδιά που κληρονομούν τη μετάλλαξη αναπτύσσουν το σύνδρομο Li-Fraumeni, μια διαταραχή που τους δίνει έως και 90% πιθανότητα να εκδηλώσουν καρκίνο στη διάρκεια της ζωής τους.
Κάποια παιδιά που συνελήφθησαν από δότη έχουν ήδη πεθάνει. Πολλά ακόμη αναμένεται να εμφανίσουν καρκίνο στη διάρκεια της ζωής τους.
Οι γιατροί σήμαναν για πρώτη φορά συναγερμό φέτος, όταν εντόπισαν 23 παιδιά με τη συγκεκριμένη παραλλαγή από τα 67 γνωστά περιστατικά εκείνη τη στιγμή. Δέκα είχαν ήδη διαγνωστεί με καρκίνο.
Η έρευνα διαπίστωσε ότι το σπέρμα του δότη χρησιμοποιήθηκε για τη σύλληψη τουλάχιστον 197 παιδιών σε 14 χώρες, αν και ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερος.
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος (ESB) της Δανίας, που προμήθευε τα δείγματα, φέρεται να παραδέχθηκε ότι το σπέρμα χρησιμοποιήθηκε υπερβολικά πολλές φορές και εξέφρασε «τα βαθύτατα συλλυπητήριά της» στις πληγείσες οικογένειες.
Η τράπεζα ανέφερε ότι η μετάλλαξη δεν θα μπορούσε να εντοπιστεί στους ελέγχους και ότι «απέκλεισε αμέσως» τον δότη όταν προέκυψε το ζήτημα.
Η έρευνα διαπίστωσε ότι παιδιά γεννήθηκαν με τη χρήση του σπέρματος του δότη στη Δανία, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Ελλάδα και στη Γερμανία.
Το σπέρμα διατέθηκε επίσης στην Ιρλανδία, την Πολωνία, την Αλβανία και το Κόσοβο, ενώ γυναίκες από τη Σουηδία έλαβαν επίσης θεραπεία υπογονιμότητας από αυτόν τον δότη.
Παράλληλα, «πολύ μικρός αριθμός» γυναικών από το Ηνωμένο Βασίλειο υποβλήθηκαν επίσης σε θεραπεία σε κλινικές στη Δανία, σύμφωνα με τον Πίτερ Τόμσον, διευθύνοντα σύμβουλο της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου (HFEA).
Το Euronews Health επικοινώνησε με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος για σχόλιο, αλλά δεν έχει λάβει ακόμη απάντηση.
Μια εξαιρετικά απίθανη σύμπτωση και μια ρυθμιστική αποτυχία
Οι ειδικοί λένε ότι η υπόθεση αποκαλύπτει ρήγματα στη διεθνή ρύθμιση των δοτών.
«Ο έλεγχος για κάτι de novo στους όρχεις δεν θα λειτουργήσει ποτέ στο αίμα. Κάθε σπερματοζωάριο σε μια εκσπερμάτιση είναι ελαφρώς διαφορετικό, επομένως ο έλεγχός τους επίσης δεν είναι απλός», ανέφερε σε δήλωσή του ο Τζάκσον Κέρκμαν-Μπράουν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ. «Τελικά, το ζήτημα εδώ αφορά τα όρια ανά οικογένεια και την παρατεταμένη χωρίς εποπτεία χρήση».
Παράλληλα, η Κλερ Τέρνμπουλ από το Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο στο Ηνωμένο Βασίλειο χαρακτήρισε την κατάσταση ως εξαιρετικά απίθανη.
«Αυτό αποτελεί μια εξαιρετικά ατυχή σύμπτωση δύο εξαιρετικά ασυνήθιστων γεγονότων: ότι το σπέρμα του δότη φέρει μεταλλάξεις για μια εξαιρετικά σπάνια γενετική πάθηση … και ότι το σπέρμα του έχει χρησιμοποιηθεί στη σύλληψη ενός τόσο εξαιρετικά μεγάλου αριθμού παιδιών», είπε.
Είπε ότι τα στοιχεία υποδηλώνουν πως η μετάλλαξη προέκυψε στους όρχεις του δότη και εξαπλώθηκε γρήγορα μεταξύ των σπερματικών κυττάρων, «μια επίδειξη της εγωιστικής σπερματογονιακής επιλογής».
Κανόνες σε όλη την Ευρώπη
Οι κανόνες που διέπουν τη δωρεά σπέρματος και ωαρίων διαφέρουν από τη μία ευρωπαϊκή χώρα στην άλλη. Ο μέγιστος αριθμός παιδιών από έναν μόνο δότη κυμαίνεται από 1 στην Κύπρο έως 10 στη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Πολωνία, σύμφωνα με έκθεση του 2025 των Νορδικών Εθνικών Συμβουλίων Ηθικής.
Άλλες χώρες περιορίζουν τον αριθμό των οικογενειών που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον ίδιο δότη, ώστε να τους δίνεται η δυνατότητα να αποκτήσουν αδέλφια. Για παράδειγμα, ο ίδιος δότης μπορεί να βοηθήσει 12 οικογένειες στη Δανία και έξι οικογένειες στη Σουηδία ή τη Νορβηγία.
Επιπλέον, οι δωρεές παραμένουν ανώνυμες σε 16 χώρες, αν και σε ορισμένες από αυτές ο δότης μπορεί να γνωστοποιηθεί εάν το παιδί έχει σοβαρά προβλήματα υγείας, σύμφωνα με την έκθεση.