Οι πρωτοποριακοί νέοι νόμοι της ΕΕ για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των δημοσιογράφων έλαβαν την Τετάρτη την τελική σφραγίδα έγκρισης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ωστόσο, η πρόνοια για παρακολούθηση δημοσιογράφων για «εθνικούς λόγους» δεν απαλείφθηκε εντελώς.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟ νόμος για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης - που προτάθηκε για πρώτη φορά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2022 - εγκρίθηκε την Τετάρτη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με 464 ψήφους υπέρ, 92 κατά και 65 αποχές.
Η Πράξη θα υποχρεώνει τις κυβερνήσεις της ΕΕ να προστατεύουν καλύτερα τα ΜΜΕ από κακόβουλες παρεμβάσεις και να περιορίζουν τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού κατά των δημοσιογράφων. Τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει επίσης να αποκαλύπτουν με διαφάνεια πληροφορίες σχετικά με την ιδιοκτησία τους, τη χρηματοδότησή τους και την κρατική διαφήμιση.
Για την εποπτεία της εφαρμογής των νόμων θα συσταθεί ένας ειδικός φορέας της ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τις Υπηρεσίες Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (European Board for Media Services).
Η εκτεταμένη παραπληροφόρηση, η έλλειψη διαφάνειας όσον αφορά την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης και η αυξανόμενη πίεση στους δημοσιογράφους ώθησαν το μπλοκ να παρέμβει με τους νέους διευρυμένους κανόνες. Πρόκειται για τον πρώτο κανονισμό της ΕΕ για τη διασφάλιση της ελευθεροτυπίας, που θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.
Η αρμόδια για τις Ευρωπαϊκές Αξίες και την Διαφάνεια Βέρα Γιούροβα δήλωσε στο Κοινοβούλιο ότι ο νόμος θα στείλει ένα «σαφές μήνυμα σε όσους θέλουν να αποδυναμώσουν τη δημοκρατία».
«Αποτελεί απειλή για όσους θέλουν να χρησιμοποιήσουν την εξουσία του κράτους, και την οικονομική, για να καταστήσουν τα μέσα ενημέρωσης εξαρτημένα από αυτά», πρόσθεσε η Γιούροβα.
Η Σαμπίν Φερχάιλεν (Γερμανία, ΕΛΚ), επικεφαλής βουλευτής για τον φάκελο, δήλωσε λίγο πριν από την ψηφοφορία ότι ο νόμος θα επιτρέψει στα μέσα ενημέρωσης να γίνουν πιο ανεξάρτητα από την επιρροή των κρατικών αρχών, εν μέσω φόβων για υποχώρηση της ελευθερίας του Τύπου σε πολλά κράτη μέλη.
Παράλληλα, αρκετές βόρειες χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ιρλανδίας, της Φινλανδίας και της Σουηδίας, κατατάσσονται μεταξύ των πέντε πρώτων χωρών παγκοσμίως όσον αφορά την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, άλλες χώρες υστερούν.
Η Φερχάιλεν δήλωσε ότι το νέο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα είναι σε θέση να θέτει σε λογοδοσία τόσο τις κυβερνήσεις όσο και τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης, συντάσσοντας ανεξάρτητες γνωμοδοτήσεις και μεσολαβώντας σε διαφορές. Το κοινοβούλιο είχε ζητήσει να διοριστεί ανεξάρτητα η γραμματεία του Συμβουλίου, ώστε να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία από την Επιτροπή, αλλά αυτό δεν ήταν δυνατό λόγω «νομικών δομών», είπε.
Εξαίρεση για το λογισμικό κατασκοπείας
Το Κοινοβούλιο ήλπιζε ότι ο νόμος θα εισήγαγε πλήρη απαγόρευση της χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού κατά των δημοσιογράφων, ως απάντηση στις αναφορές για τη χρήση λογισμικού όπως το Pegasus και το Predator για την παραβίαση του εξοπλισμού των δημοσιογράφων στην Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Πολωνία και την Ισπανία.
«Θα θέλαμε αυστηρότερη διατύπωση όσον αφορά το spyware, αλλά αυτό δεν ήταν κάτι που μπορούσαμε να επιτύχουμε», παραδέχτηκε η Φερχάιλεν.
Ωστόσο, μια ομάδα από κράτη μέλη - μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Ιταλία, η Μάλτα, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Σουηδία και η Φινλανδία - είχαν πιέσει για μια εξαίρεση που θα επέτρεπε στις κυβερνήσεις να παρακολουθούν τις συνομιλίες μεταξύ δημοσιογράφων και των πηγών τους σε περίπτωση απειλής της εθνικής ασφάλειας.
Η Φερχάιλεν εξήγησε ότι σύμφωνα με τους νέους νόμους, οι κυβερνήσεις της ΕΕ θα μπορούν να χρησιμοποιούν κατασκοπευτικό λογισμικό κατά των δημοσιογράφων μόνο ως μηχανισμό «έσχατης ανάγκης», όταν υπάρχει νομικό κίνητρο.
Οι δημοσιογράφοι που παρακολουθούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας θα πρέπει επίσης να ενημερώνονται πλήρως για τα μέτρα που λαμβάνονται εναντίον τους, πρόσθεσε, αλλά διαβεβαίωσε ότι δεν θα υπάρξουν «περιορισμοί στο ερευνητικό έργο των δημοσιογράφων».
Η ευρωβουλευτής Σοφί Ιντ'Βελτ (Ολλανδία, Renew) χαιρέτισε τους νέους περιορισμούς για το λογισμικό κατασκοπείας, αλλά προειδοποίησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μην επιτρέψει στις κυβερνήσεις της ΕΕ να συνεχίσουν να υπονομεύουν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και τα δικαιώματα των δημοσιογράφων.
«Υπάρχουν πολλές κυβερνήσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν τους αρέσει να ελέγχονται», δήλωσε στο Κοινοβούλιο την Τρίτη, ζητώντας από την Επιτροπή να επιβάλει με σθένος τους νέους κανόνες και να εμποδίσει τα κράτη μέλη να αθετήσουν τις ευθύνες τους.
Απαντώντας στις ανησυχίες της, η Γιούροβα δήλωσε: «Θα παρακολουθούμε πώς τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν το σαφές καθήκον της δημιουργίας πραγματικά ανεξάρτητων οργάνων επιβολής».
Το νομοσχέδιο θα επιστρέψει τώρα στο Συμβούλιο, προτού τεθεί επίσημα σε ισχύ.