Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές που προωθούνται από τις Βρυξέλλες αντικατοπτρίζουν τη δεξιά στροφή που αναδιαμορφώνει ταχύτατα την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου του μπλοκ.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε πολιτική έγκριση στο αμφιλεγόμενο σχέδιο της Πολωνίας να εισαγάγει μια χρονικά περιορισμένη, εδαφική αναστολή του δικαιώματος ασύλου, το οποίο κατοχυρώνεται τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο διεθνές δίκαιο, ως απάντηση στις μεταναστευτικές ροές που η Ρωσία και η Λευκορωσία έχουν θέσει ως όπλα κατά των ανατολικών συνόρων του μπλοκ.
Η ευλογία ισχύει επίσης για κάθε άλλο κράτος μέλος που βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση, συμπεριλαμβανομένης της Φινλανδίας, η οποία εισήγαγε νόμο έκτακτης ανάγκης που, αν ενεργοποιηθεί, θα εμποδίζει τους μετανάστες να υποβάλλουν αιτήσεις ασύλου και θα εξουσιοδοτεί τους συνοριοφύλακες να τους απωθούν.
Η αναστολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μπορεί να επιτραπεί εάν είναι αναλογική, προσωρινή και περιορίζεται σε ό,τι είναι "απολύτως απαραίτητο" για την αντιμετώπιση της απειλής ασφάλειας που συνιστούν η Ρωσία και η Λευκορωσία, ανέφερε την Τετάρτη η εκτελεστική εξουσία σε νέες κατευθυντήριες γραμμές.
"Η Επιτροπή αποσαφηνίζει τις εξαιρετικές καταστάσεις στις οποίες τα κράτη μέλη μπορούν να λάβουν επίσης έκτακτα μέτρα", δήλωσε η Henna Virkkunen, εκτελεστική αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την τεχνολογική κυριαρχία, την ασφάλεια και τη δημοκρατία.
"Για παράδειγμα, μπορούν να περιορίσουν την άσκηση του δικαιώματος ασύλου, αλλά αυτό πρέπει να συμβαίνει υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις και (εντός) νομικών ορίων".
Η αξιολόγηση σηματοδοτεί μια στροφή για την Επιτροπή: όταν ο πρωθυπουργός Ντόναλντ Τρούσκ παρουσίασε για πρώτη φορά την πολωνική πρωτοβουλία στα μέσα Οκτωβρίου, οι Βρυξέλλες κινήθηκαν γρήγορα για να εκδώσουν μια ρητή προειδοποίηση, υπενθυμίζοντας στη Βαρσοβία την "υποχρέωσή της να παρέχει πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου".
Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις άσκησαν δριμεία κριτική στην πρόταση που δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί, με τη Διεθνή Αμνηστία να τη χαρακτηρίζει "κατάφωρα παράνομη".
Ωστόσο, λίγες ημέρες αργότερα, ο Τουσκ συμμετείχε σε σύνοδο κορυφής των ηγετών της ΕΕ και επιχειρηματολόγησε υπέρ του σχεδίου του, διαμορφώνοντας το ως υπαρξιακό ζήτημα για την εθνική ασφάλεια. Το επιχείρημα του Τουσκ ήταν επιτυχές και επηρέασε την τελική διατύπωση των συμπερασμάτων της συνόδου, τα οποία έμοιαζαν με έγκριση.
"Οι εξαιρετικές καταστάσεις απαιτούν κατάλληλα μέτρα", έγραψαν οι ηγέτες της ΕΕ.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της Τετάρτης παγιώνουν αυτή την αρχή και παρουσιάζουν μια νέα αρχιτεκτονική που δίνει στις εθνικές αρχές μεγαλύτερο επιχειρησιακό περιθώριο για τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών που η Ρωσία και η Λευκορωσία χειρίζονται για να σπείρουν το χάος και να αποσταθεροποιήσουν την εσωτερική πολιτική.
Το φαινόμενο αυτό, που συχνά περιγράφεται ως υβριδικός πόλεμος, ξεκίνησε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2021, όταν το Μινσκ έστειλε μια εισροή μεταναστών στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ μετά τις αμφισβητούμενες προεδρικές εκλογές του 2020 στη Λευκορωσία, τις οποίες το μπλοκ αρνήθηκε να αναγνωρίσει.
Έκτοτε, οι ροές μειώθηκαν, αλλά συνεχίστηκαν σε on-and-off βάση με τη βοήθεια της Ρωσίας, η οποία έχει δοκιμάσει πολλές μεθόδους, όπως σαμποτάζ υποδομών και ενεργειακό εκβιασμό, για να ανταποδώσει τις κυρώσεις της ΕΕ που επιβλήθηκαν λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
"Έχουμε μια επίμονη και σοβαρή κατάσταση στα ανατολικά σύνορα με τη σημαντική αύξηση των παράνομων αφίξεων, ιδίως στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας", δήλωσε ο Βίρκκουνεν, κατηγορώντας ευθέως το Κρεμλίνο ότι χορηγεί φοιτητικές και τουριστικές βίζες σε μετανάστες με χαμηλό εισόδημα και τους εξοπλίζει με "συσκευές" για να επιτίθενται στους Ευρωπαίους συνοριοφύλακες.
"Έχουμε πραγματικά προχωρήσει προς το επόμενο επίπεδο απειλής".
Σύμφωνα με τον Frontex, τον οργανισμό συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής της ΕΕ, στα ανατολικά σύνορα καταγράφηκαν 2.683 παράτυπες διελεύσεις συνόρων από μη Ουκρανούς υπηκόους μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου του τρέχοντος έτους. Οι κυριότερες εθνικότητες ήταν η Αιθιοπία (426), η Σομαλία (415), η Ερυθραία (405) και η Συρία (365), χώρες που μαστίζονται από τον πόλεμο και καθιστούν τις απελάσεις δύσκολες, αν όχι αδύνατες.
Παρόλα αυτά, οι Ουκρανοί που διαφεύγουν από τον πόλεμο ήταν η μεγαλύτερη ομάδα, με 13.847 διελεύσεις συνόρων. (Στους Ουκρανούς παρέχεται άμεση προστασία βάσει ειδικού νόμου της ΕΕ).
Αμφιβολίες σχετικά με την απώθηση
Κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, ο Virkkunen ρωτήθηκε επανειλημμένα αν οι νέες κατευθυντήριες γραμμές επιτρέπουν στα κράτη μέλη να πραγματοποιούν επαναπροωθήσεις μεταναστών, μια πρακτική που απαγορεύεται από το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο. Την Τρίτη, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δημοσίευσε έκθεση στην οποία κατηγορεί την Πολωνία για βίαιη απέλαση αιτούντων άσυλο, ακόμη και μετά τη διέλευσή τους στο πολωνικό έδαφος.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Virkkunen δεν εξέφρασε κατηγορηματική αντίθεση στις επαναπροωθήσεις, όπως παραδοσιακά έκανε η Επιτροπή στο παρελθόν. Η ασαφής στάση της αντανακλά τη δεξιά στροφή που αναδιαμορφώνει ταχύτατα τη μεταναστευτική πολιτική και την πολιτική ασύλου του μπλοκ.
"Τα κράτη μέλη μπορούν να λαμβάνουν έκτακτα μέτρα σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, αλλά πρέπει πάντα να συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο και επίσης με το δίκαιο της Ένωσής μας", δήλωσε η αντιπρόεδρος όταν της ζητήθηκε να απαντήσει με ναι/όχι στο ζήτημα των pushbacks.
"Δεν μιλάμε εδώ για μεταναστευτικές πολιτικές. Πρόκειται για την ασφάλεια. Είναι θέμα ασφάλειας", απάντησε όταν πιέστηκε να διευκρινίσει.
Μια υποσημείωση στις κατευθυντήριες γραμμές αναφέρει ότι τα κράτη μέλη, ακόμη και σε έκτακτες περιστάσεις, πρέπει να σέβονται τη μακροχρόνια αρχή της μη επαναπροώθησης, η οποία απαγορεύει στις αρχές να στέλνουν μετανάστες σε μέρος όπου θα διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο δίωξης, βασανιστηρίων ή οποιασδήποτε άλλης μορφής κακομεταχείρισης.
Η Επιτροπή, ωστόσο, δεν διευκρίνισε αν η αποστολή μεταναστών πίσω στη Λευκορωσία θα αποτελούσε παραβίαση αυτής της αρχής. Η έκθεση του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων περιέγραφε πώς οι αιτούντες άσυλο, αφού απελάθηκαν από τους Πολωνούς φρουρούς, αντιμετώπιζαν σκληρές συνθήκες στην ύπαιθρο ή σωματική κακοποίηση από Λευκορώσους αξιωματούχους, οι οποίοι συχνά τους ανάγκαζαν να επιστρέψουν στην Πολωνία.
Η Επιτροπή δεν διευκρίνισε επίσης τι θα συμβεί με τους μετανάστες στους οποίους δεν χορηγείται άσυλο και, ως εκ τούτου, τους απαγορεύεται η είσοδος στο έδαφος της ΕΕ.
Το Euronews επικοινώνησε με την υπηρεσία των εκπροσώπων για περαιτέρω εξηγήσεις.
Αντιδρώντας στις κατευθυντήριες γραμμές, η Ολίβια Σούντμπεργκ, συνήγορος για τη μετανάστευση και το άσυλο στη Διεθνή Αμνηστία, προειδοποίησε ότι τα μέτρα που εισάγονται με το πρόσχημα των "εξαιρετικών περιστάσεων" μπορούν εύκολα να παραταθούν sine die, δημιουργώντας ουσιαστικά μια νέα κανονικότητα.
"Η Επιτροπή υπήρξε εξαιρετικά απρόθυμη να αμφισβητήσει αυτές τις πρακτικές για να διασφαλίσει ότι συμμορφώνονται με το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο", δήλωσε η Σούνμπντεργκ στο Radio Schuman, το εβδομαδιαίο podcast του Euronews. "Είδαμε πολλές ομιλίες, μια σειρά από νομοθετήματα που προωθήθηκαν και ομαλοποιούν ένα είδος κατάστασης έκτακτης ανάγκης στα ευρωπαϊκά σύνορα".