Το πολιτιστικό σύμβολο του Αζερμπαϊτζάν και η παμπάλαια τεχνική παραγωγής του
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο χωριό Σέκι στο Αζερμπαϊτζάν είναι πάνω στον ιστορικό δρόμο του μεταξιού. Αποτελεί εδώ και αιώνες κέντρο παραγωγής μεταξωτών ειδών. Είναι περίφημο για τις μαντήλες του, που αποκαλούνται κελαγάι. Η δημιουργία τους απαιτεί προσοχή στη λεπτομέρεια, δεξιοτεχνία και άφθονη πρώτη ύλη. Ο Ζαούρ Γιακούμποφ είναι ο διευθυντής του εργοστασίου AzerIpek:
«Η εταιρία μας λειτουργεί από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Έχουμε έναν ολοκληρωμένο κύκλο παραγωγής μεταξιού, από την πρώτη ύλη στις μαντήλες κελαγάι. Κάθε κουκούλι παράγει περίπου χίλια μέτρα μεταξωτής κλωστής και χρειάζονται 1000 κουκούλια για να γίνει ένα μαντήλι».
Τα κουκούλια τοποθετούνται σε βραστό νερό για να μαλακώσουν τα νήματα και να διαλυθεί η ουσία που τα κρατά ενωμένα. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα στην διαδικασία παραγωγής, καθώς διασφαλίζει ότι δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στις μεταξωτές κλωστές. Κάθε κλωστή τυλίγεται από το κουκούλι σε μακριές περιστρεφόμενες βούρτσες. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται αναπηνισμός. Το νήμα στεγνώνει καθώς τυλίγεται στην ανέμη. Το ακατέργαστο μετάξι τυλίγεται ξανά, σε μεγαλύτερη ανέμη, σχηματίζοντας κουβάρι με το επιθυμητό μήκος και βάρος. Παρόλο που όλη αυτή η διαδικασία είναι πλέον αυτοματοποιημένη, υπάρχει ένα άτομο που εποπτεύει.
Η βαφή του μεταξιού με το χέρι απαιτεί δεξιοτεχνία και ευαισθησία. Οι δημιουργοί των κελαγάι χρησιμοποιούν φυσικές χρωστικές ουσίες, όπως για παράδειγμα άγριο μήλο, κρόκο, σταφίδα και σουμάκ. Τα μαντήλια απλώνονται στη συνέχεια για να στεγνώσουν. Μετά διακοσμούνται με ιδιαίτερα μοτίβα και σχέδια που είναι το πιο χαρακτηριστικό μέρος των κελαγάι.
Στο Μπασκάλ, ο Αμπασάλι Ταλίμποφ ακολουθεί την οικογενειακή παράδοση. Είναι η τέταρτη γενιά που ασχολείται με τη δημιουργία αυτών των μαντηλιών. Είναι από τους λίγους που συνεχίζει αυτή την σπάνια τέχνη.
Τα μοτίβα στα κελαγάι φτιάχνονται από ξύλινες σφραγίδες που ονομάζονται γκαλίμπ. Παρόλο που η μόδα αλλάζει διαρκώς, αυτά τα μαντήλια παραμένουν ανέγγιχτα στον χρόνο. Τα σχέδια είναι εμπνευσμένα από γεωμετρικά σχήματα και φυτά, με τα λαχούρια να είναι το πιο δημοφιλές μοτίβο. Η Χάγιατ Χαλίλοβα σχεδιάζει και πουλά μαντήλια κελαγάι στο μαγαζί της στο Μπακού. Μας εξηγεί πώς ξεχωρίζει κάποιος αν είναι αυθεντικό το μαντήλι: «Τα αυθεντικά αζέρικα κελαγάι υποτίθεται ότι περνούν μέσα από ένα δαχτυλίδι. Ας το κάνουμε μαζί για να δούμε αν ισχύει. Όπως βλέπετε, αυτό το μεταξωτό μαντήλι περνά εύκολα μέσα από το δαχτυλίδι. Οπότε είναι γνήσιο».
Οι επισκέπτες στο Μπασκάλ μπορούν να παρακολουθήσουν τη διαδικασία παραγωγής και να συμμετάσχουν στη δημιουργία ενός μαντηλιού. Σπάνια φεύγουν από το χωριό, χωρίς να αγοράσουν ένα. Η Ουλντούζ Ακπέροβα είναι τουρίστρια: «Ζω στην Γενεύη πάνω από 15 χρόνια. Θέλω να πάρω κάτι μοναδικό για την πεθερά μου. Το κελαγάι αντιπροσωπεύει πραγματικά το Αζερμπαϊτζάν. Είναι αυθεντικό και όμορφο. Είναι το τέλειο δώρο».
Η Ελίνα Μπόμπκινα είναι από την Ρωσία: «Επισκέφτηκα το Μπασκάλ, όπου φτιάχνουν πανέμορφα μαντήλια κελαγάι. Εντυπωσιάστηκα με αυτό που είδα, γιατί στο Μπασκάλ, αυτά τα μαντήλια τα φτιάχνουν άνδρες. Οι άνδρες φτιάχνουν αυτά τα μαντήλια με τα χέρια τους ως δώρο για τις γυναίκες».
Το 2014, η UNESCO αναγνώρισε τη σημασία αυτών των όμορφων και πρακτικών μαντηλιών και τα συμπεριέλαβε στον κατάλογο της άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.