Καθώς το Βερολίνο επανεξετάζει την αμφιλεγόμενη πολιτική του για την κοσμικότητα, η Ευρώπη συνεχίζει να συζητά τα όρια της θρησκευτικής έκφρασης στη δημόσια ζωή
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Στην καρδιά της πρωτεύουσας της Γερμανίας, μια έντονη πολιτική συζήτηση έχει αναζωπυρωθεί σχετικά με τα όρια της θρησκευτικής ελευθερίας στη δημόσια σφαίρα.
Η ομάδα των Πρασίνων της Μπούντεσταγκ κατέθεσε πρόταση για την κατάργηση του νόμου περί ουδετερότητας του Βερολίνου ("Neutralitätsgesetz"), ενός νόμου που απαγορεύει στους δημόσιους υπαλλήλους - συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών, των αστυνομικών και του δικαστικού προσωπικού - να φορούν ορατά θρησκευτικά σύμβολα κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
Η πρόταση έχει ωθήσει το Βερολίνο σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή συζήτηση σχετικά με τη διασταύρωση του κοσμικού χαρακτήρα, της θρησκευτικής ελευθερίας και της ουδετερότητας στον χώρο εργασίας.
Σε ολόκληρη την ήπειρο, οι διαφορετικές νομικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις αναδεικνύουν την έλλειψη συναίνεσης σχετικά με το αν τα θρησκευτικά σύμβολα - κυρίως οι ισλαμικές μαντίλες - θα πρέπει να επιτρέπονται σε κρατικά ιδρύματα.
Σε μια διαιρεμένη Ευρώπη, οι εθνικές ταυτότητες, οι ιστορικές εμπειρίες και οι πολιτικές προτεραιότητες επηρεάζουν βαθιά τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες ανταποκρίνονται στη θρησκευτική έκφραση στη δημόσια ζωή.
Από τις οριζόντιες απαγορεύσεις στο Βέλγιο και τη Γαλλία έως τις πιο επιτρεπτικές στάσεις στη Σουηδία και την Ισπανία, ο χειρισμός του θέματος από την ήπειρο παραμένει μια μελέτη αντιθέσεων.
Εκεί που ορισμένα έθνη έχουν ως στόχο την ουδετερότητα, άλλα δίνουν προτεραιότητα στην ενσωμάτωση - και πολλά πασχίζουν να βρουν μια ισορροπία μεταξύ των δύο.
Ισπανία: Νομική σιωπή, τοπική διακριτική ευχέρεια
Η Ισπανία δεν διαθέτει εθνική νομοθεσία για το θέμα, αφήνοντας τις αποφάσεις στη διακριτική ευχέρεια των σχολείων και των ιδρυμάτων.
Το 2013, το Ανώτατο Δικαστήριο υποστήριξε την απόφαση ενός λυκείου της Μαδρίτης να αποκλείσει μια μαθήτρια που φορούσε χιτζάμπ, δημιουργώντας ένα προηγούμενο αλλά όχι ένα πρότυπο.
Ενώ οι ισλαμικές ομάδες έχουν τονίσει ότι το ισπανικό Σύνταγμα και μια συμφωνία συνεργασίας του 1992 προστατεύουν από κοινού το δικαίωμα να φορούν θρησκευτική ενδυμασία, το υπουργείο Παιδείας δεν έχει θέσει ως προτεραιότητα την εθνική καθοδήγηση, υποστηρίζοντας ότι τέτοιες περιπτώσεις είναι σπάνιες και διαχειρίσιμες σε τοπικό επίπεδο.
Γαλλία: Ο εκκοσμικισμός ως κρατικό δόγμα
Η Γαλλία επιβάλλει μία από τις πιο αυστηρές ερμηνείες της κοσμικότητας στην ήπειρο. Όλοι οι εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα - από τους δημόσιους υπαλλήλους έως τους ασκούμενους - πρέπει να απέχουν από την έκφραση θρησκευτικών, φιλοσοφικών ή πολιτικών πεποιθήσεων με ορατό τρόπο.
Αυτή η αυστηρή ουδετερότητα δεν είναι απλώς μια πολιτική, αλλά ένας πυλώνας της Γαλλικής Δημοκρατίας, σχεδιασμένος για τη διατήρηση μιας αμερόληπτης δημόσιας σφαίρας.
Βέλγιο: Ασφάλεια και συνοχή έναντι της ορατότητας
Το Βέλγιο έχει εφαρμόσει μερικά από τα αυστηρότερα μέτρα της Ευρώπης όσον αφορά την κάλυψη του προσώπου. Το 2011, έγινε η δεύτερη χώρα μετά τη Γαλλία που απαγόρευσε την ολική κάλυψη του προσώπου στο δημόσιο χώρο, δικαιολογώντας την κίνηση αυτή για λόγους δημόσιας ασφάλειας και κοινωνικής ένταξης.
Αν και μόνο ένας μικρός αριθμός γυναικών στο Βέλγιο φοράει νικάμπ ή μπούρκα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επικύρωσε την απαγόρευση το 2017, κρίνοντας ότι ευθυγραμμίζεται με τις ευρύτερες αρχές της ισότητας των φύλων και της δημόσιας τάξης.
Πορτογαλία: Νομική ουδετερότητα, επιλεκτική εφαρμογή
Η Πορτογαλία δεν απαγορεύει ρητά τα θρησκευτικά σύμβολα, αλλά επιτρέπει σε ιδρύματα - δημόσια και ιδιωτικά - να επιβάλλουν ουδέτερους κώδικες ενδυμασίας, εφόσον αυτοί εφαρμόζονται ομοιόμορφα.
Στόχος είναι να προστατευθούν οι εργαζόμενοι από θρησκευτικές πιέσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι χώροι εργασίας παραμένουν ιδεολογικά ουδέτεροι.
Αυστρία: Επέκταση του πεδίου εφαρμογής της απαγόρευσης
Η Αυστρία με νόμο του 2017 απαγόρευσε την κάλυψη του προσώπου σε δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των ισλαμικών πέπλων και οποιουδήποτε αντικειμένου που αποκρύπτει τα χαρακτηριστικά του προσώπου, όπως κράνη και μάσκες. Η κυβέρνηση επικαλέστηκε τη δημόσια ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή.
Παρόλο που προέκυψε μια πρόταση για την επέκταση της απαγόρευσης στα νεαρά κορίτσια στα σχολεία, το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε μέρος αυτής της νομοθεσίας το 2020, κρίνοντας ότι η απαγόρευση της μαντίλας για κορίτσια κάτω των 10 ετών συνιστά διάκριση.
Δανία: Ολική απαγόρευση της κάλυψης του προσώπου
Η Δανία θέσπισε πλήρη απαγόρευση της κάλυψης του προσώπου σε όλους τους δημόσιους χώρους το 2018. Ο νόμος, ο οποίος απαγορεύει οποιαδήποτε ενδυμασία που κρύβει το πρόσωπο - συμπεριλαμβανομένων των μπούρκων και των νικάμπ - δικαιολογήθηκε κυρίως για λόγους δημόσιας ταυτοποίησης και κοινωνικής διαφάνειας.
Ολλανδία: Μερικοί περιορισμοί σε βασικούς θεσμούς
Στην Ολλανδία, ένας νόμος του 2019 περιορίζει την κάλυψη του προσώπου σε συγκεκριμένους δημόσιους χώρους - όπως σχολεία, νοσοκομεία και δημόσιες μεταφορές - όπου η σαφής επικοινωνία και η ταυτοποίηση θεωρούνται απαραίτητες.
Αν και δεν πρόκειται για πλήρη απαγόρευση, αντανακλά μια αυξανόμενη τάση προς τη ρύθμιση της θρησκευτικής έκφρασης σε κρατικούς χώρους.
Ιταλία: Ένας νόμος από άλλη εποχή
Η Ιταλία δεν έχει συγκεκριμένη απαγόρευση της θρησκευτικής ενδυμασίας, αλλά ένας αντιτρομοκρατικός νόμος του 1975 απαγορεύει την κάλυψη του προσώπου δημοσίως.
Αν και αρχικά δεν σχετιζόταν με τη θρησκευτική ενδυμασία, κατά καιρούς έχει γίνει επίκληση αυτού του νόμου για να περιοριστεί το νικάμπ και η μπούρκα σε ορισμένα δημόσια ή ευαίσθητα για την ασφάλεια περιβάλλοντα.
Σουηδία: Ελευθερία πρώτα, τοπικές αντιδράσεις
Στη Σουηδία δεν υπάρχει εθνική απαγόρευση της θρησκευτικής ενδυμασίας και η μαντίλα παραμένει επιτρεπτή σε όλο τον δημόσιο βίο. Η εθνική προσέγγιση ευνοεί τα ατομικά δικαιώματα, αν και ορισμένοι δήμοι έχουν επιχειρήσει να επιβάλουν περιορισμούς ειδικά για τα σχολεία, επικαλούμενοι την ένταξη και την ισότητα των φύλων. Οι κινήσεις αυτές έχουν προκαλέσει συζήτηση αλλά δεν έχουν ακόμη αναδιαμορφώσει την εθνική πολιτική.
Ελλάδα: Νομική προστασία με πρακτικά όρια
Η ελληνική νομοθεσία προσφέρει ισχυρή προστασία κατά των διακρίσεων λόγω θρησκείας σε όλους τους τομείς της απασχόλησης και των δημόσιων υπηρεσιών. Ωστόσο, η πρακτική έχει μερικές φορές αφηγηθεί μια πιο περίπλοκη ιστορία. Σε μια περίπτωση του 2022, ένα νοσοκομείο απαγόρευσε σε μια φοιτήτρια νοσηλευτικής να φοράει μαντίλα κατά τη διάρκεια της πρακτικής της άσκησης, επικαλούμενο κανονισμούς περί στολών.
Ο Συνήγορος του Πολίτη έκρινε ότι η πολιτική αυτή δεν παραβίαζε τους νόμους κατά των διακρίσεων, διαμορφώνοντας το θέμα ως θέμα ενδυματολογικού κώδικα και όχι θρησκευτικού.
Βουλγαρία: Απαγόρευση με εξαιρέσεις
Η Βουλγαρία εισήγαγε το 2016 μια πανεθνική απαγόρευση της κάλυψης του προσώπου στο δημόσιο χώρο, επικαλούμενη την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή. Ενώ ο νόμος επιτρέπει εξαιρέσεις για λόγους υγείας ή επαγγελματικούς λόγους, αντανακλά ευρύτερες προσπάθειες για τη ρύθμιση των ορατών εκφράσεων της ισλαμικής πίστης.
Το χιτζάμπ, το οποίο αφήνει ακάλυπτο το πρόσωπο, παραμένει επιτρεπτό και εξακολουθεί να φοριέται συνήθως από τις μουσουλμάνες γυναίκες σε ολόκληρη τη χώρα.