Οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Βενεζουέλας έχουν εισέλθει σε μια άνευ προηγουμένου φάση: Εκατομμύρια δολάρια, πρωτοφανής ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων και μυστικές επαφές διαμορφώνουν μια ασταθή εικόνα. Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η πραγματική πρόκληση θα έρθει αν καταρρεύσει ο τσαβισμός.
Η σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βενεζουέλας έχει εισέλθει σε μια φάση έντασης που δεν έχει παρατηρηθεί εδώ και χρόνια. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες, μια αλυσίδα πολιτικών αποφάσεων και στρατιωτικών ενεργειών έχουν μεταμορφώσει πλήρως τη σκακιέρα: το ερώτημα τώρα είναι πού θα μπορούσε να οδηγήσει μια τέτοια κλιμάκωση και, κυρίως, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες που συμβουλεύτηκε το "Euronews", σε περίπτωση που ο Νικολάς Μαδούρο αποχωρήσει από την εξουσία, τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Μετά τις περσινές εκλογές στη Βενεζουέλα -που οδήγησαν την Μαρία Κορίνα Ματσάδο στην προσωρινή κράτηση και τον Εντμούντο Γκονζάλες στην εξορία- η Ουάσινγκτον έχει προσφέρει αμοιβή 50 εκατομμυρίων δολαρίων (περισσότερα από 43 εκατομμύρια ευρώ) για τη σύλληψη του ίδιου του Μαδούρο, έχει χαρακτηρίσει το Καρτέλ των Ήλιων ως "τρομοκρατική οργάνωση", έχει βυθίσει αρκετά ύποπτα ναρκοπλοϊκά σκάφη στην Καραϊβική και έχει αναπτύξει ακόμη και το μεγαλύτερο αεροπλανοφόρο του στόλου της στην περιοχή. Όλα αυτά έχουν αυξήσει την πίεση στο Καράκας σε πρωτοφανή επίπεδα.
Σε αυτό προστίθεται η δημόσια αναγνώριση από τον Ντόναλντ Τραμπ ότι η CIA έχει πραγματοποιήσει ενέργειες στο έδαφος της Βενεζουέλας και η απειλή του να κλείσει εντελώς τον εναέριο χώρο της χώρας. Τις τελευταίες ημέρες, ο Αμερικανός πρόεδρος παραδέχθηκε επίσης ότι είχε απευθείας συνομιλίες με τον ίδιο τον Μαδούρο, μια τροπή των γεγονότων που εξέπληξε ακόμη και τους γύρω του.
"Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και ο ίδιος δεν ξέρει τι ακριβώς θέλει", υποστηρίζει ο Κάρλος Μαλαμούτ, ανώτερος ερευνητής στο Βασιλικό Ινστιτούτο Elcano, ο οποίος ωστόσο θεωρεί ότι οι "πολλαπλοί" στόχοι του Αμερικανού προέδρου είναι πολύ σαφείς: να μεταδώσει ένα μήνυμα ισχύος στη βάση του, να καταπολεμήσει τη διακίνηση ναρκωτικών και να απομονώσει τον άξονα που σχηματίζουν η Κούβα, η Νικαράγουα και η Βενεζουέλα.
Η έλλειψη μιας "συνεκτικής" στρατηγικής
Υπό αυτή την έννοια, ο Malamud επιβεβαιώνει ότι για την κυβέρνηση Τραμπ η υπόθεση της Βενεζουέλας δεν είναι πλέον απλώς ένα διπλωματικό ζήτημα, αλλά ένα ζήτημα εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ. Ο καθηγητής Αμερικανικής Ιστορίας στο Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED) προειδοποιεί ωστόσο ότι προς το παρόν ο Λευκός Οίκος στερείται ενός μεσοπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου οράματος.
"Η πολιτική του απέναντι στη Βενεζουέλα συνδυάζει παρορμήσεις, διαισθήσεις και εσωτερικές πιέσεις, αλλά στερείται μιας συνεκτικής στρατηγικής", υποστηρίζει ο Malamud, ο οποίος, από την άλλη πλευρά, αποκλείει σχεδόν εντελώς "έναν ανοιχτό πόλεμο". "Μια χερσαία εισβολή των ΗΠΑ είναι εξαιρετικά απίθανη, αλλά υπάρχουν και άλλες επιλογές ισχύος στο τραπέζι, όπως η μυστική δράση.
Ο Μάλαμουντ τονίζει ότι υπάρχουν και άλλες "απολύτως εύλογες" επιλογές ισχύος, όπως στοχευμένοι βομβαρδισμοί, επιχειρήσεις κομάντος για τη διάσπαση του τσαβισμού, συγκαλυμμένο σαμποτάζ της CIA ή μια οικονομική και διπλωματική πολιορκία που αποσκοπεί στην πρόκληση εσωτερικής κατάρρευσης.
"Οι κίνδυνοι μιας στρατιωτικής επιχείρησης στη Βενεζουέλα είναι πολύ μεγαλύτεροι από τα υποτιθέμενα οφέλη της", υποστηρίζει. "Το μεγάλο ζήτημα είναι ποιος θα διαχειριστεί τη Βενεζουέλα αν πέσει ο Μαδούρο".
Στο πλαίσιο αυτό, ο Milos Alcalay, πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών και πρώην μόνιμος αντιπρόσωπος της Βενεζουέλας στα Ηνωμένα Έθνη, αναφέρει ότι η στρατιωτική κινητοποίηση των ΗΠΑ στην Καραϊβική "αποκτά μια εντελώς διαφορετική χροιά μετά τον χαρακτηρισμό του Καρτέλ των Ήλιων ως τρομοκρατικής οργάνωσης" και προειδοποιεί ότι η απόφαση αυτή θα παράσχει "νομική κάλυψη" για μια πιθανή επίθεση των ΗΠΑ.
Για τον Αλκαλάι, το "καθεστώς Μαδούρο" βιώνει μια στιγμή "νευρικότητας" που οδηγείται από μια διεθνή απομόνωση την οποία δεν μπορεί πλέον να αντιστρέψει. Σε αντίθεση με το παρελθόν, λέει, η Λατινική Αμερική έχει μετατοπιστεί προς μια δημοκρατική συναίνεση εναντίον του Καράκας. "Το ημισφαίριο έχει αλλάξει εντελώς- η Λατινική Αμερική έχει αφήσει πίσω της αυτή τη σιωπή του συνένοχου".
Σε αυτό προστίθεται ένας νέος παράγοντας: η υποστήριξη των χωρών της Καραϊβικής, οι οποίες έχουν γίνει ενεργοί παίκτες απέναντι στον άμεσο αντίκτυπο της διακίνησης ναρκωτικών, της παράτυπης μετανάστευσης και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων που αποδίδονται στο κράτος της Βενεζουέλας. Για πολλές από αυτές, εξηγεί ο διπλωμάτης της Βενεζουέλας, η ανάπτυξη των ΗΠΑ στην περιοχή αποτελεί "άμεσο μήνυμα" ότι η κατάσταση είναι πλέον πολύ διαφορετική και ότι η Ουάσινγκτον "είναι έτοιμη να δράσει".
Τα τρία "πόδια" του τραπεζιού
Ο Alcalay συνοψίζει την κατάσταση με μια μεταφορά που περιγράφει εύστοχα την ασταθή ισορροπία της κρίσης: υπάρχουν "τρία πόδια" χωρίς τα οποία καμία διαδικασία στη Βενεζουέλα, "είτε διπλωματική είτε δυναμική", δεν μπορεί να διατηρηθεί: η εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, ο αγώνας για την επιβίωση του Μαδουρισμού και τα αιτήματα της αντιπολίτευσης.
Για τον διπλωμάτη, ο οποίος έχει διατελέσει πρεσβευτής της Βενεζουέλας στη Ρουμανία, το Ισραήλ και τη Βραζιλία, κάθε πραγματική διαπραγμάτευση πρέπει να περιλαμβάνει την "πραγματική αντιπολίτευση", όχι μόνο συνομιλίες μεταξύ του Λευκού Οίκου και του Μιραφλόρες.
"Με τον Τραμπ δεν υπάρχουν γκρίζες ζώνες: βλέπει τη Βενεζουέλα ως πρόβλημα εθνικής ασφάλειας και ενεργεί αναλόγως", λέει και, εναρμονιζόμενος με τον Μάλαμουντ, προειδοποιεί ότι "ο Τραμπ είναι απολύτως απρόβλεπτος: σήμερα μπορεί να τείνει το χέρι και αύριο να ξεκινήσει μονομερή ενέργεια χωρίς προειδοποίηση".
Ακόμα κι έτσι, ο Alcalay παραδέχεται ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί ένας άμεσος και αποκλειστικός διάλογος μεταξύ των δύο ηγετών, λόγω του προσωποκεντρικού ύφους του Αμερικανού προέδρου, αλλά προειδοποιεί: "αυτό δεν μπορεί να είναι απλώς ένα πινγκ-πονγκ μεταξύ του Τραμπ και του Μαδούρο- στο τραπέζι πρέπει να βρίσκεται η πραγματική αντιπολίτευση που εκπροσωπείται από την Corina Machado και τον González".
Εν τω μεταξύ, η κοινωνία της Βενεζουέλας ζει ένα μείγμα ψευδαίσθησης και φόβου. "Οι πολίτες της Βενεζουέλας θέλουν την αλλαγή, αλλά φοβούνται επίσης", λέει ο Alcalay. "Γνωρίζουν ότι οποιαδήποτε διαμαρτυρία θα μπορούσε να προκαλέσει άμεση καταστολή.
Η στρατιωτική ανάπτυξη των ΗΠΑ μετατρέπει αυτόν τον φόβο σε ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα, καθώς οποιοσδήποτε λάθος υπολογισμός θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε μια μη κερδοφόρα ένοπλη σύγκρουση για το Καράκας, γεγονός που έχει αυξήσει τη "νευρικότητα" στις τάξεις του "μπολιβαριανού καθεστώτος". "Γνωρίζει ότι αυτή τη φορά δεν ελέγχει όλους τους παράγοντες όπως στο παρελθόν και ότι μπροστά σε μια τέτοια ανάπτυξη, οποιαδήποτε στρατιωτική περιπέτεια θα ήταν πολιτική και στρατιωτική αυτοκτονία".
Το μεγάλο ερώτημα: τι θα συμβεί αν πέσει ο Μαδούρο;
Τόσο ο Alcalay όσο και ο Malamud συμφωνούν σε ένα βασικό σημείο: η αντιπολίτευση της Βενεζουέλας είναι αποδυναμωμένη και κατακερματισμένη, με πολλούς από τους ηγέτες της να κρύβονται ή να βρίσκονται στην εξορία. Για τον Malamud, στην πραγματικότητα, η αντιπολίτευση είναι "σε μεγάλο βαθμό εξαφανισμένη", γεγονός που θα περιέπλεκε οποιαδήποτε ομαλή μετάβαση εάν η κυβέρνηση της Βενεζουέλας κατέρρεε απότομα.
Αυτή η αδυναμία καθιστά την "επόμενη μέρα" την πραγματική πρόκληση. Ακόμα και αν ο Τραμπ πετύχαινε κάποιους από τους στόχους του, όπως το να επιβάλει ένα λάθος που θα προκαλούσε εσωτερική κατάρρευση και θα ανάγκαζε τον Μαδούρο να φύγει, πιστεύει ο ειδικός του Elcano, δεν είναι σαφές ποιος θα είχε τη θεσμική ικανότητα να αποτρέψει τη Βενεζουέλα από το να γίνει "ένα αποτυχημένο κράτος".
"Ποιος θα εγγυηθεί την τάξη και πώς θα χρηματοδοτηθούν όλα αυτά; Ποιος θα είναι υπεύθυνος για την κυβέρνηση;" αναρωτιέται ο Malamud, ο οποίος μόλις αυτή την εβδομάδα δημοσίευσε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση με τέσσερα χέρια, μαζί με την Carlota García Encina, για την κατάσταση στη Βενεζουέλα. "Δεν ξέρουμε επίσης ποια θα είναι η αντίδραση του στρατού: θα παραδοθούν γρήγορα στην πίεση των ΗΠΑ ή θα υπάρξει αμνηστία; Η επόμενη μέρα είναι το μεγάλο πρόβλημα".
Υπό αυτή την έννοια, ο Alcalay πιστεύει ότι "μέσα στο ίδιο το καθεστώς υπάρχουν εκείνοι που γνωρίζουν ότι το τέλος αυτού του κύκλου έχει έρθει, αλλά δεν θέλουν να το αναγνωρίσουν δημόσια". "Η αλλοπρόσαλλη αντίδραση της κυβέρνησης δείχνει ότι αισθάνεται το βάρος της διεθνούς απομόνωσης", λέει.
Εν τω μεταξύ, η κλιμάκωση συνεχίζεται. Ο μηχανισμός βρίσκεται σε κίνηση και καμία πλευρά δεν φαίνεται διατεθειμένη να υποχωρήσει. Για όλους αυτούς τους λόγους, το πρόβλημα, συμφωνούν και οι δύο ειδικοί, είναι ότι περισσότερο από το πώς μπορεί να τελειώσει αυτή η κρίση, είναι το τι θα ακολουθήσει.