Τρία χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το σύστημα υγείας της χώρας έχει αναγκαστεί να προσαρμοστεί μπροστά στις αυξανόμενες προκλήσεις: από επιθέσεις μέχρι εξουθένωση του προσωπικού και αυξημένους κινδύνους ασθενειών.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Στις 8 Ιουλίου του περασμένου έτους, η Δρ Λέσια Λυσίτσια προετοίμαζε έναν ασθενή για χειρουργική επέμβαση για καρκίνο του ματιού στο Okhmatdyt, το μεγαλύτερο νοσοκομείο για παιδιά της Ουκρανίας, όταν άρχισαν να ηχούν οι σειρήνες, προειδοποιώντας για πιθανή ρωσική αεροπορική επιδρομή.
Η Lysytsia προσπάθησε να αγνοήσει τους συναγερμούς. Αν οι γιατροί σταματούσαν και πήγαιναν σε ένα καταφύγιο κάθε φορά που ακουγόταν συναγερμός αεροπορικής επιδρομής στην πρωτεύουσα Κίεβο, δεν θα μπορούσαν ποτέ να βοηθήσουν όλους τους ασθενείς που ταξιδεύουν από όλη τη χώρα για θεραπεία.
Επιπλέον, η 39χρονη έπρεπε να επιστρέψει εγκαίρως στο σπίτι της για τα δύο μικρά παιδιά της.
Τότε ένας πύραυλος χτύπησε το Okhmatdyt, σκοτώνοντας τρεις ανθρώπους και τραυματίζοντας δεκάδες άλλους. Ήταν ένας από τους 40 πυραύλους που εκτόξευσε η Ρωσία προς την Ουκρανία εκείνη την ημέρα. Περίπου 630 παιδιά βρίσκονταν στο νοσοκομείο εκείνη τη στιγμή.
Το Κίεβο άνοιξε εν μέρει ξανά το Okhmatdyt μια εβδομάδα αργότερα. Τώρα, λέει η Lysytsia, «είναι σαν κανονικές μέρες» με το νοσοκομείο να λειτουργεί ως επί το πλείστον.
«Αλλάξαμε νοητικά», είπε. «Αλλά επειδή έχουμε έναν στόχο και επειδή είμαστε υπεύθυνοι για άλλους ανθρώπους, [δεν] το δείχνουμε».
«Σημαντική ανθεκτικότητα» μπροστά στις προκλήσεις του πολέμου
Αφού η Ρωσία ξεκίνησε μια στρατιωτική εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οι εμπειρογνώμονες λένε ότι το σύστημα υγείας της χώρας ήταν απροετοίμαστο να διαχειριστεί το χάος που ακολούθησε και το κύμα τραυματισμών από τα πεδία μαχών.
Ο πόλεμος έχει έκτοτε προκαλέσει καταστροφές στη χώρα και πυροδότησε μια προσφυγική κρίση, με τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) να λένε ότι ο πληθυσμός έχει μειωθεί κατά τουλάχιστον 10 εκατομμύρια ανθρώπους.
«Κανένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στον κόσμο δεν είναι προετοιμασμένο για έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας» δήλωσε ο Eric Adrien, ο οποίος συντονίζει τις ιατρικές αποστολές από την Ουκρανία για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας έχουν προσαρμοστεί στη θεραπεία ασθενών σε μια εμπόλεμη ζώνη, με τους γιατρούς να πραγματοποιούν ακρωτηριασμούς, να λειτουργούν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και να αντιμετωπίζουν τις ψυχολογικές πιέσεις του να βρίσκονται υπό τη συνεχή απειλή επιθέσεων.
Μια έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) που δημοσιεύθηκε στα τέλη του περασμένου έτους διαπίστωσε ότι το σύστημα υγείας της Ουκρανίας, το οποίο υποβλήθηκε σε κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις το 2017, επέδειξε "σημαντική ανθεκτικότητα στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που προκάλεσε ο πόλεμος".
Οι μεταρρυθμίσεις είχαν ως στόχο να εκσυγχρονίσουν τον ιατρικό μηχανισμό της Ουκρανίας, να διευρύνουν την πρόσβαση σε θεραπείες, να εξαλείψουν την εκτεταμένη διαφθορά και να το απομακρύνουν από το σύστημα της σοβιετικής εποχής.
Ωστόσο, τρία χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου, γιατροί, μη κερδοσκοπικές ομάδες, ακαδημαϊκοί και διεθνείς αξιωματούχοι δήλωσαν στο Euronews Health ότι υπάρχουν ανισότητες μεταξύ των ανατολικών περιοχών του πολέμου και της πρώτης γραμμής και των δυτικότερων περιοχών, καθώς και αυξανόμενες απειλές από μολυσματικές ασθένειες, λοιμώξεις ανθεκτικές στα αντιβιοτικά, συνεχιζόμενες επιθέσεις και ελλείψεις εργαζομένων.
"Όταν ταξιδεύεις σήμερα από το Λβιβ στο Κίεβο, νομίζεις ότι η χώρα έχει πλέον συνηθίσει αρκετά σε αυτόν τον πόλεμο, αλλά αυτό δεν ισχύει για τις ανατολικές περιοχές", δήλωσε ο Δρ Tankred Stöbe, γιατρός επειγόντων περιστατικών που είναι ο ιατρικός συντονιστής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF) για την Ουκρανία από το 2022.
Μιλώντας από το Βερολίνο, είπε ότι η κατάσταση στο μέλλον φαίνεται «περισσότερο ζοφερή παρά ελπιδοφόρα».
Οι επιθέσεις στις ιατρικές εγκαταστάσεις περιορίζουν την πρόσβαση στην περίθαλψη
Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν πραγματοποιήσει περισσότερες από 1.760 επιθέσεις σε νοσοκομεία, κλινικές, ασθενοφόρα και ιατρικό προσωπικό από το 2022, σύμφωνα με ανάλυση της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (PHR). Ο απολογισμός του ΠΟΥ είναι ακόμη υψηλότερος.
Αυτός είναι ένας μέσος όρος 1,6 επιθέσεων ανά ημέρα, οι οποίες, σύμφωνα με ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα μπορούσαν να συνιστούν εγκλήματα πολέμου. Το Κρεμλίνο λέει ότι δεν επιτίθεται σε μη στρατιωτικούς στόχους και αρνείται ότι χτύπησε το Okhmatdyt το περασμένο καλοκαίρι.
Αυτές οι επίμονες - και, σύμφωνα με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, στοχευμένες - επιθέσεις σε εγκαταστάσεις υγείας και το δίκτυο ενέργειας έχουν μειώσει την ικανότητα των ιατρών να διαχειρίζονται ασθενείς που αντιμετωπίζουν από τραύματα μάχης και απλά τραύματα μέχρι χρόνιες παθήσεις, καρκίνο και λοιμώξεις.
Μετά το χτύπημα στο Okhmatdyt, έχουν σημειωθεί τουλάχιστον 41 επιθέσεις σε ιατρικές εγκαταστάσεις, σύμφωνα με το PHR. Δύο κέντρα καταστράφηκαν μόνο τον Ιανουάριο. Άλλα 22 υπέστησαν ζημιές.
Και την περασμένη εβδομάδα, λίγες ώρες αφότου διπλωμάτες από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία συναντήθηκαν στη Σαουδική Αραβία για να συζητήσουν τον τερματισμό του πολέμου, ένα χτύπημα κατέστρεψε μια παιδική κλινική στην Οδησσό, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας.
«Ήταν μία από τις καλύτερες της χώρας. Και μέσα σε μία μόνο νύχτα, χάθηκε», δήλωσε η Ίννα Ιβανένκο, εκτελεστική διευθύντρια της ομάδας υπεράσπισης των ασθενών της Ουκρανίας, η οποία εκπροσωπεί 4,5 εκατομμύρια ανθρώπους με χρόνιες ή σπάνιες ασθένειες.
Οι ζημιές έχουν περιορίσει την πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη για εκατομμύρια Ουκρανούς. Σχεδόν το 16% των νοικοκυριών δεν μπορεί να λάβει θεραπεία λόγω κατεστραμμένων εγκαταστάσεων ή μη διαθέσιμου προσωπικού, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σε 2.000 νοικοκυριά από τη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που μοιράστηκε αποκλειστικά με το Euronews Health.
Το επίπεδο αυτό είναι ακόμη υψηλότερο για τους ανθρώπους που έχουν υποστεί υλικές ζημιές από την κλιμάκωση του πολέμου το 2022, σύμφωνα με την έρευνα.
Η καταστροφή είναι πιο σοβαρή πιο κοντά στην ανατολική γραμμή του μετώπου και στα κατεχόμενα εδάφη. Δεδομένης της συχνότητας των επιθέσεων σε κέντρα υγείας σε αυτές τις περιοχές, «είναι επικίνδυνο ακόμη και να πάτε στο νοσοκομείο για τη θεραπεία σας», δήλωσε ο Ιβανένκο.
Πολλά είναι άγνωστα για την κατάσταση των ιατρικών κέντρων και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη στις ανατολικές περιοχές Ντονέτσκ, Λουχάνσκ και Κριμαία, την οποία η Ρωσία προσάρτησε παράνομα το 2014. Οι ομάδες παροχής βοήθειας έχουν περιορισμένη, αν έχουν καθόλου, επικοινωνία εκεί, αλλά λένε ότι φοβούνται ότι η κατάσταση είναι τρομερή.
Οι ασθένειες είναι "σημάδια ενός καταρρέοντος συστήματος υγείας
Υπάρχει επίσης "υψηλός" κίνδυνος στην Ουκρανία για σεξουαλική βία λόγω φύλου και συγκρούσεων, ιλαρά, χειμερινές αναπνευστικές ασθένειες, φυματίωση, HIV και τραυματισμούς που οφείλονται σε συγκρούσεις, σύμφωνα με ανάλυση του Αυγούστου 2024, με τον κίνδυνο αυτό να είναι κατά καιρούς "πολύ υψηλός" στις περιοχές της πρώτης γραμμής.
Οι κίνδυνοι που συνδέονται με χρόνιες παθήσεις όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο καρκίνος και ο διαβήτης, καθώς και η ψυχική υγεία συνολικά, είναι "πολύ υψηλοί" σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με την ανάλυση.
Η φυματίωση (φυματίωση), μια σοβαρή αλλά θεραπεύσιμη βακτηριακή λοίμωξη που επηρεάζει τους πνεύμονες, αποτελεί ζήτημα δημόσιας υγείας στην Ουκρανία από τη δεκαετία του 1990, αλλά το ποσοστό εμφάνισης αυξήθηκε το 2022 και το 2023, σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση για τη Φυματίωση 2024.
Η Ουκρανία θεωρείται επίσης μία από τις 30 χώρες παγκοσμίως με υψηλό φορτίο πολυανθεκτικής φυματίωσης, η οποία μπορεί να καταστήσει δυσκολότερη τη θεραπεία.
Η φυματίωση αποτελεί επίσης κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των ατόμων με HIV.
«Φυματίωση, HIV, ηπατίτιδα, αυτά είναι σημάδια ενός συστήματος υγειονομικής περίθαλψης που καταρρέει και βλέπετε αυξανόμενους αριθμούς» δήλωσε ο Stöbe των MSF.
«Νομίζω ότι αυτό είναι άλλο ένα ανησυχητικό σημάδι στην Ουκρανία ότι αυτές οι ασθένειες εξαπλώνονται και κανείς δεν το αντιλαμβάνεται, και ακόμη χειρότερα, κανείς δεν ενδιαφέρεται».
Ο πόλεμος έχει "διαταράξει σοβαρά" την πρόοδο όσον αφορά τον HIV, σύμφωνα με το UNAIDS. Ενώ ο αριθμός των μολύνσεων από τον ιό HIV έχει μειωθεί, ο πόλεμος συχνά συνοδεύεται από συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η εργασία στο σεξ και η χρήση ναρκωτικών, και υπήρξαν προκλήσεις στη συλλογή δεδομένων από τα κατεχόμενα εδάφη.
Εν τω μεταξύ, μια έρευνα σε 74 νοσοκομεία πέρυσι διαπίστωσε ότι ενώ οι εισαγωγές στα επείγοντα περιστατικά έχουν αυξηθεί, μια σειρά άλλων ιατρικών υπηρεσιών έχουν τεθεί σε δεύτερη μοίρα, συμπεριλαμβανομένων των εργαστηριακών εξετάσεων, του ελέγχου του καρκίνου, των υπηρεσιών φαρμακείου, της γυναικολογικής περίθαλψης, της αποκατάστασης, των προγραμμάτων κατά του καπνίσματος και της τηλεϊατρικής.
Η Άννα Ουζλόβα, διευθύντρια και συνιδρύτρια μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης ασθενών με καρκίνο που ονομάζεται Inspiration Family, δήλωσε ότι περισσότεροι καρκίνοι εντοπίζονται σε μεταγενέστερα στάδια, εν μέρει λόγω των προβλημάτων με την έγκαιρη διάγνωση και τον έλεγχο.
Η Uzlova, η οποία έχει επιζήσει από τον καρκίνο του μαστού, δήλωσε ότι οι ασθενείς χρειάζονται επίσης περισσότερη ψυχολογική υποστήριξη.
Συνολικά, πολλοί εμπειρογνώμονες επανέλαβαν ότι ο πόλεμος και η αβεβαιότητά του προκαλούν διόδια και εξέφρασαν ανησυχίες για το πώς οι περικοπές στην αμερικανική χρηματοδότηση υπό τη διοίκηση Τραμπ θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις υπηρεσίες.
"Μπορούμε τώρα να δούμε ότι πολλά προγράμματα από τις ΗΠΑ σταμάτησαν... το ότι δεν μπορούμε να [προβλέψουμε] το μέλλον μας ακόμη και [για] τους επόμενους τρεις μήνες είναι δύσκολο", δήλωσε η Uzlova. "Ψυχολογικά είναι πολύ δύσκολο".
Η επιβάρυνση της ψυχικής υγείας αναμένεται να επηρεάσει εκατομμύρια ανθρώπους που θα χρειαστούν εξειδικευμένη υποστήριξη. Σύμφωνα με την έρευνα του Κιέβου και του Όξφορντ, πάνω από το 30% των νοικοκυριών βρίσκονται υπό "σοβαρή ψυχολογική πίεση".
"Υπάρχει αυξημένος αριθμός διαφόρων διαταραχών της ψυχικής υγείας και είναι πολύ σημαντικό, διότι αν δεν αντιμετωπιστεί, [μπορεί να οδηγήσει] σε κατάθλιψη, αυτοκτονία και διάφορες διαταραχές της διατροφής στους εφήβους", δήλωσε η Halyna Skipalska, διευθύνουσα σύμβουλος του Ουκρανικού Ιδρύματος για τη Δημόσια Υγεία, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που δημιουργήθηκε από την HealthRight International.
"Τα θέματα ψυχικής υγείας είναι πολύ σημαντικά τώρα και ιδιαίτερα ως ένα είδος [ζητήματος] του τρίτου έτους. Έτσι, [κατά το] πρώτο έτος, είστε πιο αισιόδοξοι, [κατά το] δεύτερο, τρίτο έτος, [υπάρχει] περισσότερη κόπωση", πρόσθεσε η ίδια.
Οι προκλήσεις αυτές τους ακολουθούν όταν φεύγουν από την Ουκρανία. Ο Adrien από την Επιτροπή δήλωσε ότι πολλοί από τους ασθενείς που απομακρύνθηκαν για θεραπεία αλλού στην Ευρώπη - οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν τραυματικές βλάβες - παλεύουν με το μετατραυματικό στρες.
"Αυτό είναι ένα αρκετά σοβαρό ζήτημα εδώ", δήλωσε ο Adrien. "Αυτή η ιατρική εκκένωση είναι επίσης μια πολύ δύσκολη διαδικασία για τους ασθενείς".
Οι ελλείψεις σε υγειονομικό προσωπικό αποτελούν μακροπρόθεσμο πρόβλημα
Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας αισθάνονται επίσης την πίεση των τελευταίων τριών ετών. Πολλοί εγκατέλειψαν τη χώρα, ενώ άλλοι συνταξιοδοτήθηκαν, κατατάχθηκαν στο στρατό ή σκοτώθηκαν - με τον απολογισμό των νεκρών να ανέρχεται σε 262 - και η Ουκρανία αντιμετωπίζει τώρα ένα κενό στο υγειονομικό της προσωπικό.
Η εικόνα φαίνεται διαφορετική σε ολόκληρη τη χώρα. Στο Κίεβο και σε άλλες μεγάλες πόλεις, οι γιατροί και οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις λένε ότι συνήθως υπάρχουν αρκετοί διαθέσιμοι γιατροί, εν μέρει επειδή τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία.
Ωστόσο, οι ειδικοί δήλωσαν ότι οι ειδικοί μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθούν, γεγονός που εμποδίζει την πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη τόσο για τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις όσο και για τους τραυματίες του πολέμου.
Υπάρχουν επίσης λιγότεροι γιατροί πιο κοντά στις γραμμές του μετώπου και σε τμήματα της χώρας που έχουν καταληφθεί από τη Ρωσία - συμπεριλαμβανομένων περιοχών που έχουν έκτοτε ανακτηθεί από την Ουκρανία.
«Βλέπετε πολλή βοήθεια να φτάνει και στην πρώτη γραμμή του μετώπου», δήλωσε ο Stöbe από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, απαριθμώντας προσθετικά μέλη, φάρμακα και άλλες ιατρικές προμήθειες.
«Αυτό που λείπει είναι ο ανθρώπινος παράγοντας» είπε, «οι πραγματικοί ειδικοί που πηγαίνουν κοντά στη γραμμή του μετώπου».
Η Δρ Yevheniia Poliakova είναι μαιευτήρας και ιατρική διευθύντρια ενός νοσοκομείου στη Ζαπορίζια, μια πόλη περίπου 700.000 κατοίκων στη νοτιοανατολική Ουκρανία.
Η πόλη απέχει περίπου 30 χιλιόμετρα από την εμπόλεμη ζώνη και οι ρωσικές επιδρομές εκεί έχουν κλιμακωθεί τους τελευταίους μήνες, μεταξύ άλλων και σε ιατρικές εγκαταστάσεις.
Η Poliakova δήλωσε ότι οι γιατροί συχνά φεύγουν όταν η περιοχή βομβαρδίζεται έντονα και στη συνέχεια επιστρέφουν ένα ή δύο μήνες αργότερα. Αλλά εκείνη παραμένει στη θέση της.
«Θα σκεφτώ να φύγω σε μία περίπτωση: αν η Ζαπορίζια καταληφθεί», δήλωσε. «Μου αρέσει η δουλειά μου. Μου αρέσει η πόλη μου... Δεν θα αφήσω το σπίτι μου».
Οι νοσοκόμες αποτελούν μεγαλύτερη πρόκληση. Η Ουκρανία αντιμετώπιζε έλλειψη νοσηλευτών ήδη πριν από την έναρξη του πολέμου. Τώρα, είναι ακόμη πιο σπάνια, με περίπου το μισό νοσηλευτικό προσωπικό ανά 10.000 άτομα σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πολλοί νοσηλευτές μπορούν να βρουν δουλειά σε άλλες χώρες, δήλωσε η Poliakova, ενώ οι γιατροί δυσκολεύονται περισσότερο να πιστοποιήσουν τις ιατρικές τους άδειες εκτός Ουκρανίας.
Οι ελλείψεις σε υγειονομικό προσωπικό είναι πιθανό να αντηχήσουν για τα επόμενα χρόνια. Σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς γιατρούς πρωτοβάθμιας περίθαλψης της Ουκρανίας είναι άνω των 50 ετών και πολλοί έχουν περάσει την ηλικία συνταξιοδότησης.
Δεν είναι σαφές αν υπάρχουν αρκετοί νέοι για να τους αντικαταστήσουν, δεδομένου ότι οι αιτήσεις στις ουκρανικές ιατρικές σχολές μειώθηκαν κατά 21% μεταξύ 2019 και 2023.
Η επαγγελματική εξουθένωση είναι μια άλλη ανησυχία, καθώς οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης δεν είναι απρόσβλητοι από το συνεχιζόμενο ψυχολογικό στρες του πολέμου.
«Θέλουμε να είμαστε ήρεμοι, γενναίοι», δήλωσε η Lysytsia από τη χειρουργική μονάδα στο Okhmatdyt. «Αλλά στο βάθος της ψυχής μας, όλοι μας φοβόμαστε».
Προς το παρόν, το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της Ουκρανίας εξακολουθεί να στέκεται όρθιο, κυρίως χάρη στη διεθνή χρηματοδότηση και υποστήριξη που έχει εισρεύσει τα τελευταία τρία χρόνια. Οι Ουκρανοί ελπίζουν ότι αυτό θα είναι αρκετό για να ξεπεράσει το επόμενο κεφάλαιο του πολέμου.
«Φυσικά, υπάρχουν πολλά προβλήματα», δήλωσε ο Ιβανένκο από τους ασθενείς της Ουκρανίας. «Αλλά το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης έχει επιβιώσει. Αυτό σημαίνει ότι η κατασκευή του είναι αρκετά ισχυρή».