Το εγκαταλελειμμένο φρούριο της Σερβίας χρονολογείται από τον 14ο αιώνα και θεωρείται διατηρητέο μνημείο. Οικοδομήθηκε πριν από 300 χρόνια, αλλά σήμερα έχουν απομείνει μόνο ερείπια. Το φρούριο είναι ακόμη σε πολιορκία, καθώς οι προσπάθειες για τη διατήρηση του είναι μεγάλες.
«Προσπαθούμε πολύ να το σταθεροποιήσουμε, αλλά η δομή του παραμείνει πολύ ασταθής. Τα τούβλα που έχουν χρησιμοποιηθεί έχουν διαβρωθεί. Ανακαλύψαμε επίσης, ότι σε μερικά σημεία δεν υπάρχουν καν θεμέλια κάτω από τα τείχη. Αυτό ενισχύει τους κινδύνους αναφορικά με τη σταθερότητα του μνημείου», εξηγεί η Σλάβιτσα Βούγιοβιτς, αρχιτέκτων και συντηρήτρια στο ινστιτούτο προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς στη Βοϊβοντίνα.
Ευρωπαίοι ερευνητές έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους με αρχαιολόγους και συντηρητές για να βρουν λύσεις. Εργάζονται από κοινού για να δουν τι υπάρχει μέσα αλλά και κάτω από τους τοίχους.
Οι αναλύσεις τούς έχουν βοηθήσει στη δημιουργία ενός καινοτόμου υλικού επίστρωσης, ειδικά σχεδιασμένου για να προστατεύει τα παλιά τούβλα με φιλικό τρόπο προς το περιβάλλον.
«Εξετάζουμε και δοκιμάζουμε αυτό το νέο υλικό επίστρωσης. Πρόκειται για ένας μείγμα τόσο φυσικό, που θα μπορούσα να το πιω, αν ήθελα», επισημαίνει ο μηχανικός Όγκνιεν Ρούντιτς.
Η έρευνα αποσκοπεί στη δημιουργία νέων οικολογικών προϊόντων για την προστασία της εύθραυστης πολιτιστικής κληρονομιάς, που είναι εκτεθειμένη σε παγετό, νερό, οργανικούς παράγοντες και χημική διάβρωση.
«Έχουμε δημιουργήσει δύο πρωτοποριακά υλικά. Το ένα για τη σταθεροποίηση και το άλλο για τη διατήρηση των μνημείων. Είναι πραγματικά πολύ φιλικά προς το περιβάλλον καθώς έχουν φτιαχτεί από πυριτικά και ανθρακικά. Πρόκειται για μία σύνθεση παρόμοια με αυτή των τούβλων. Περιέχουν επίσης κονίαμα και σκυρόδεμα. Τα υλικά χρησιμοποιούνται στους τοίχους του μνημείου», τονίζει η συντονίστρια του προγράμματος Γιονάουα Ρανόγκαγιτς.
Η επιτόπου έρευνα βοηθάει τους επιστήμονες να έχουν λεπτομερή εικόνα για το πώς κατασκευάζονταν στον Μεσαίωνα τα τούβλα.
Στη συνέχεια χρησιμοποιούν στα εργαστήριά τους τον ίδιο άργιλο και άλλες πρώτες ύλες. Εφαρμόζουν τις ίδιες τεχνικές για να δημιουργήσουν αυθεντικά αντίγραφα. Η έρευνά τους γίνεται πολύ δύσκολη στα επόμενα στάδια.
«Μετά την κατασκευή τους δοκιμάζουμε τα αντίγραφα των τούβλων. Τα βάζουμε σε αλάτι και σε περιβάλλον ψύξης-απόψυξης. Τα αφήνουμε εκτεθειμένα σε διοξείδιο του θείου και του άνθρακα και προσθέτουμε ρυπογόνα στοιχεία μικροβιολογίας», εξηγεί η Ζνετσάνα Βούσετιτς.
Στο εργαστήριο κατασκευάζονται επίσης τα υλικά συντήρησης και διατήρησης, που ψεκάζονται στα τεχνητά τούβλα. Η αξιολόγηση σε αυτό το στάδιο είναι πολύ προσεκτική. Οι επιστήμονες εκτιμούν, ότι οι προκαταρκτικές δοκιμές ήταν αρκετά πειστικές.
«Η έρευνά μας δείχνει, ότι αυτό το υλικό συντήρησης έχει πράγματι ιδιότητες φωτοκατάλυσης, αυτοκαθαρισμού και αντι-μικροβιακής δράσης. Καταστρέφει δηλαδή οποιαδήποτε οργανικά υλικά θα μπορούσαν να αλλάξουν ή να διαβρώσουν την επιφάνεια των τούβλων. Το υλικό είναι διαφανές και ως εκ τούτου δεν αλλάζει την αισθητική εμφάνιση του δομικού υλικού που θέλουμε να διατηρηθεί» επισημαίνει ο μηχανικός Όγκνιεν Ρούντιτς από το πανεπιστήμιο του Νόβι Σαντ.
Το εργοστάσιο οικοδομικών υλικών έχει ενταχθεί στην ερευνητική προσπάθεια. Εκεί παράγονται σε βιομηχανική κλίμακα στόκος και γύψος. Το εργοστάσιο διαθέτει επίσης πιλοτική παραγωγή και εγκαταστάσεις για δοκιμές ανεπτυγμένων υλικών συντήρησης. Όλα αυτά γίνονται με έναν σκοπό.
«Είναι ένα καινοτόμο προϊόν που θα μπορούσε να βελτιώσει τη θέση μας στην αγορά. Είναι φτιαγμένο από απλά υλικά, τα οποία είναι εύκολο να τα αναμίξετε στο στάδιο της παραγωγής. Αν η έρευνα φέρει αποτελέσματα, τότε το προϊόν θα εδραιωθεί στην αγορά σε περίπου τρία χρόνια», δηλώνει ο τεχνικός διευθυντής Ράικο Τράβιτσα.
Οι ερευνητές εκτιμούν, ότι η εδραίωση του υλικού είναι καλή είδηση, όχι μόνο για τη διατήρηση των παλαιών τούβλων αλλά και για τη συντήρηση χιλιάδων άλλων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς σε όλη την Ευρώπη.