«Επέκεινα»: Η σχέση των αρχαίων Ελλήνων με το θάνατο

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

128 εκθέματα από 21 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού σταθμεύουν για δύο μήνες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αποτυπώνοντας με έναν τρόπο ολοκληρωμένο και σαφή τη σχέση των αρχαίων Ελλήνων με τον θάνατο. Η έκθεση «Επέκεινα. Ο θάνατος και η ζωή μετά στην αρχαία Ελλάδα» που άνοιξε για το κοινό στις 11 Δεκεμβρίου, φωτίζει ένα από τα σημαντικότερα μυστήρια που απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί τον άνθρωπο: την τύχη της αθάνατης ψυχής μετά το θάνατο του φθαρτού σώματος. Η έκθεση παρουσιάζει τα τελετουργικά και τις συνήθειες, καθώς και τις κυρίαρχες αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τη ζωή μετά τον θάνατο από την εποχή των ομηρικών επών έως τον Πλάτωνα.

Χωρίζεται σε 5 ενότητες: Η στιγμή του θανάτου, Έθιμα ταφής, και οι τρεις εκδοχές του Άδη: Ο Ομηρικός Άδης, Ο Βακχικός-Ορφικός Άδης, και Ο Πλατωνικός Άδης. Οι τρεις αυτές εκδοχές αφορούν στις φιλοσοφικές και θρησκειολογικές τάσεις των διαφόρων περιόδων της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας.

Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να στοχαστεί πάνω στα πανανθρώπινα ζητήματα της ζωής και του θανάτου, να αναζητήσει και να βρει τις ομοιότητες και τις διαφορές με τις αντιλήψεις ανθρώπων που έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν από αυτόν, να αναρωτηθεί πόσα από τα στοιχεία επιβίωσαν στο πέρασμα των χρόνων, λαμβάνοντας νέες μορφές αλλά διατηρώντας τις παλιές αγωνίες. Οι διοργανωτές έχουν καταφέρει να στήσουν ένα πανόραμα του θανάτου, μέσα από πραγματικά αριστουργήματα, που δε χορταίνεις να τα απολαμβάνεις.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η Στιγμή του θανάτου
Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται αντικείμενα με παραστάσεις της αρχαίας ελληνικής τέχνης που αφορούν στη στιγμή του θανάτου: από την απεικόνιση του Αχιλλέα που σκοτώνει την Πενθεσίλεια και ταυτόχρονα την ερωτεύεται, στον αμφορέα του Εξηκία του Βρετανικού Μουσείου, στην τιμωρία του Ακταίωνα από την Αρτέμιδα σε πήλινο πλακίδιο από τη Νάπολη. Έμφαση δίνεται στα ποικίλα συναισθήματα των πρωταγωνιστών: οίκτος, λύπη, θυμός, απελπισία, αποφασιστικότητα, αποδοχή, αντίσταση.

Έθιμα ταφής
Η ενότητα περιλαμβάνει αναλυτική παρουσίαση του ταφικού τελετουργικού· πρόθεση, εκφορά και ενταφιασμός, μέσα από τις πολλές και διαφορετικές παραστάσεις των αρχαίων αντικειμένων. Εκτίθενται αγγεία, ειδώλια, και ποικίλα κτερίσματα που παρουσιάζουν την προετοιμασία του νεκρού, τον θρήνο, τη μεταφορά του στον τάφο και τον ενταφιασμό. Ειδικά επιλεγμένα αντικείμενα, όπως χρυσές μάσκες, χαρώνειοι οβολοί, στεφάνια και επιτύμβια σήματα δεικνύουν τις αντιλήψεις των αρχαίων για το ταξίδι του ανθρώπου στην άλλη ζωή.

Ξεχωριστά παρουσιάζονται οι «ειδικοί» νεκροί», δηλαδή οι πεσόντες στον πόλεμο, οι άωροι (άνθρωποι που πέθαναν νέοι, πριν παντρευτούν και αποκτήσουν παιδιά) και οι βιαιοθάνατοι (αυτοί που βρήκαν βίαιο θάνατο) για τους οποίους υπήρχε διαφορετικό τελετουργικό και ιδιαίτερα κτερίσματα.

Ο Ομηρικός Άδης
Στα έπη, ιδιαίτερα του Ομήρου αλλά και άλλων επικών ποιητών της αρχαιότητας, υπάρχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τον Κάτω Κόσμο, πολλές από τις οποίες εικονίζονται στην αρχαία τέχνη. Στην ενότητα αυτή εκτίθενται αντικείμενα που εικονογραφούν τους θεούς του Κάτω Κόσμου και τους κατοίκους του: από την απαγωγή της Περσεφόνης και τον γάμο της με τον Άδη, τους ήρωες που κατέβηκαν ζωντανοί στον Άδη –όπως ο Οδυσσέας όπως απεικονίζεται σε ερυθρόμορφο κρατήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας– στις θεότητες και τις άλλες μορφές που συνδέονται με τον Κάτω Κόσμο, όπως τους καταδικασμένους από τον Δία σε αιώνια τιμωρία. Τέλος, μία άλλη όψη που επίσης παρουσιάζεται στο έπος· την υπόσχεση της ευδαιμονίας στο Ηλύσιο Πεδίο.

Ο Βακχικός-Ορφικός Άδης
Μία τελείως διαφορετική προσέγγιση και αντίληψη του Κάτω Κόσμου που χρωστάει πολλά στις λεγόμενες μυστηριακές λατρείες που άνθησαν από τον 6ο αιώνα π.Χ. και εξής στον ελλαδικό χώρο. Λατρείες όπως του Διονύσου-Βάκχου, της Περσεφόνης και της Δήμητρας αλλά και τα λεγόμενα «ορφικά» δόγματα, προσέφεραν στους πιστούς τους, δηλαδή στους μύστες, έναν «παράδεισο» προορισμένο μόνο για αυτούς. Το εισιτήριό τους ήταν ένα μικρό έλασμα χρυσού που πάνω του ήταν χαραγμένες οδηγίες για το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο ή απλά το όνομα του νεκρού μύστη. Στην ενότητα παρουσιάζεται ο θεός Διόνυσος, η Περσεφόνη, ο Ορφέας καθώς και επιλεγμένα χρυσά ελάσματα των μυστών από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και τάφους της Μακεδονίας.

Ο Πλατωνικός Άδης
Η άποψη του Πλάτωνα για τη ζωή μετά τον θάνατο έχει διατυπωθεί σε πολλά από τα έργα του, αλλά εικονογραφείται καλύτερα στην Πολιτεία. Ο φιλόσοφος πρέσβευε ότι η ψυχή που είναι αθάνατη είναι εγκλωβισμένη μέσα στο θνητό σώμα και στόχος της είναι να απεγκλωβιστεί, να περάσει μία σειρά μετενσαρκώσεων ώσπου να μπορέσει να επιτύχει το τέλειο και να ενωθεί με την ουράνια ενέργεια.
Μια μοναδική χάλκινη προτομή που βρέθηκε στη βίλλα των παπύρων του Herculaneum, γνωστή ως Διόνυσος-Πλάτων, απεικονίζει με τον πλέον εύληπτο τρόπο τη μείξη και ανταλλαγή μεταξύ των διαφόρων φιλοσοφικών και θρησκειολογικών ρευμάτων της αρχαιότητας.

Επιμέλεια έκθεσης: Καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Δρ. Σταυρούλα Οικονόμου, επιμελήτρια αρχαιοτήτων ΜΚΤ
Οργάνωση – Παραγωγή: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε συνδιοργάνωση με το Ίδρυμα Ωνάση και το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Μέγαρο Σταθάτου
Βασ. Σοφίας & Ηροδότου 1, τηλ. 210 7228321
Δευτ. Τετ. Παρ. Σάβ. 10.00-17.00, Πέμ. 10.00-20.00, Κυρ. 11.00-17.00
Εισιτήρια: 7 Ευρώ, 3,5 Ευρώ (Μειωμένο)
Διάρκεια: Μέχρι 8 Φεβρουαρίου
www.cycladic.gr