Ο Χοσέ Αντόνιο Καστ κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στη Χιλή με ποσοστό 58,2%, βασιζόμενος σε μια σκληρή αντιμεταναστευτική ρητορική και ατζέντα υπέρ του «νόμου και της τάξης» - Η νίκη του σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη στροφή της χώρας προς τα δεξιά από την πτώση της δικτατορίας το 1990.
Ο υπερσυντηρητικός πρώην βουλευτής και σημαίνουσα μορφή της άκρας δεξιάς, Χοσέ Αντόνιο Καστ, κέρδισε πανηγυρική νίκη στις προεδρικές εκλογές της Κυριακής στη Χιλή, επικρατώντας της υποψήφιας του κυβερνώντος κεντροαριστερού συνασπισμού και ανοίγοντας το δρόμο για την πιο δεξιά κυβέρνηση της χώρας από το τέλος της δικτατορίας Πινοτσέτ το 1990.
Ο Καστ συγκέντρωσε το 58,2% των ψήφων, σε μια εκλογική αναμέτρηση που κρίθηκε από την δέσμευση Καστ να αντιμετωπίσει την εγκληματικότητα στη χώρα, να απελάσει εκατοντάδες χιλιάδες παράνομους μετανάστες και να αναζωογονήσει την οικονομία σε ένα από τα πιο σταθερά και ευημερούντα έθνη της Λατινικής Αμερικής. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, οι υποστηρικτές του Καστ πανηγύρισαν στους δρόμους με επευφημίες, κορναρίσματα και συνθήματα.
Η αντίπαλός του Γιανέτ Χάρα, μετριοπαθής κομμουνίστρια, υποψήφια ευρείας συμμαχίας παρατάξεων της αριστεράς και του κέντρου, έλαβε περί το 42%, σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα με σχεδόν όλα τα ψηφοδέλτια να έχουν καταμετρηθεί.
"Η Χιλή χρειάζεται τάξη στους δρόμους, στο κράτος, στις προτεραιότητες που έχουν χαθεί", διακήρυξε ο Καστ σε μια μακροσκελή νικητήρια ομιλία, στην οποία επανέλαβε το σκληρό του μήνυμα κατά της εγκληματικότητας, αν και σε ασυνήθιστα μετριοπαθή τόνο. Όταν κάποιοι από τους υποστηρικτές του διέκοψαν για να αποδοκιμάσουν την Χάρα, τους σταμάτησε αμέσως: "Σεβασμός!", είπε, τραβώντας μια διαχωριστική γραμμή σε σχέση με την πιο επιθετική ρητορική που χαρακτήριζε την εκστρατεία του.
Ο Καστ χαρακτήρισε την ευρεία νίκη του "καθαρή εντολή", η οποία, προειδοποίησε, φέρει επίσης "τεράστια ευθύνη". "Σας καλούμε να περπατήσετε σε ένα μονοπάτι για την ανάκτηση των αξιών που επιτρέπουν μια αξιοπρεπή και υγιή ζωή", είπε. "Δεν θα είναι εύκολο. Απαιτεί τη δέσμευση όλων μας.
Από μια πλατεία στο Σαντιάγο, η Γιάρα, πρώην υπουργός Εργασίας στην κυβέρνηση του προέδρου Γκάμπριελ Μπόριτς, κάλεσε τους υποστηρικτές της να μην χάνουν το κουράγιο τους. "Στην ήττα μαθαίνουμε τα περισσότερα", είπε λίγο αφότου τηλεφώνησε στον Καστ για να αναγνωρίσει την ήττα της και να τον συγχαρεί.
Πορτρέτα του Πινοσέτ
Στο αρχηγείο της εκστρατείας του Χοσέ Αντόνιο Καστ, στη συνοικία Λας Κόντες του Σαντιάγο, από τις πλουσιότερες περιοχές στη χώρα, συγκεντρώθηκαν χιλιάδες υποστηρικτές του.
«Είμαστε πολύ κουρασμένοι, σε εθνική κλίμακα, από την οικονομική φθορά (...) Μας είχε λείψει η δεξιά», είπε η Μαριμπέλ Σααβέντρα, κοινωνική λειτουργός, 42 ετών, ανοίγοντας σαμπάνια. Πρόσθεσε πως ελπίζει πως ο Καστ θα «ενισχύσει τη χώρα κάνοντας δουλειά» και ότι θα επιλύσει το «μεταναστευτικό ζήτημα».
Μόλις έγινε γνωστό το αποτέλεσμα, ομάδα ατόμων άρχισε να κραυγάζει ρυθμικά «Πινοτσέτ», κραδαίνοντας πορτρέτα του άλλοτε δικτάτορα στη χώρα όπου η στρατιωτική δικτατορία (1973-1990) άφησε πίσω κάπου 3.200 νεκρούς κι εξαφανισμένους.
Λίγη ώρα αφού εξελέγη, ο πολιτικός του ρεπουμπλικανικού κόμματος βρέθηκε αντιμέτωπος με την πρώτη διαδήλωση στην Πλατεία Ιταλίας, επίκεντρο του κοινωνικού ξεσηκωμού του 2019. Δεκάδες διαδηλωτές απωθήθηκαν από την αστυνομία, που έκανε χρήση εκτοξευτήρα πεπιεσμένου νερού, σύμφωνα με ΜΜΕ.
Σχεδόν 16 εκατομμύρια ψηφοφόροι κλήθηκαν στις κάλπες. Οι δημοσκοπήσεις προέβλεπαν ευρεία νίκη του Χοσέ Αντόνιο Καστ. Στον πρώτο γύρο στα μέσα Νοεμβρίου, οι δυο φιναλίστ είχαν εξασφαλίσει περί το ένα τέταρτο των ψήφων, με μικρό προβάδισμα της υποψήφιας της συμμαχίας κομμάτων της αριστεράς και του κέντρου. Αλλά, αν αθροίζονταν τα ποσοστά τους, οι δυνάμεις της δεξιάς εξασφάλιζαν συνολικά περίπου 70%.
Η ανοδική τάση της ακροδεξιάς
Η Χιλή δεν αποτελεί εξαίρεση στην Λατινική Αμερική. Η νίκη του Καστ εντάσσεται σε μια σειρά εκλογικών αναμετρήσεων στην ευρύτερη περιοχή που έχουν προωθήσει δεξιούς ηγέτες στην εξουσία, από την Αργεντινή έως τη Βολιβία, καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επιδιώκει να επαναβεβαιώσει την επιρροή της Ουάσινγκτον στο δυτικό ημισφαίριο τιμωρώντας τους αντιπάλους του και στηρίζοντας τους συμμάχους του.
Ο πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι, ακραίος φιλελεύθερος που πρόσκειται στον Τραμπ, ήταν ο πρώτος που συνεχάρη τον Καστ. "Η Αριστερά υποχωρεί", έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνοδεύοντας το μήνυμα με έναν χάρτη της Νότιας Αμερικής που δείχνει την πρόσφατη στροφή προς τα δεξιά.
Η κυβέρνηση Τραμπ πανηγύρισε επίσης το αποτέλεσμα. "Υπό την ηγεσία του, είμαστε βέβαιοι ότι η Χιλή θα προχωρήσει σε κοινές προτεραιότητες, όπως η ενίσχυση της δημόσιας ασφάλειας, ο τερματισμός της παράνομης μετανάστευσης και η αναζωογόνηση των εμπορικών μας σχέσεων", δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο.
Μια βαθιά πολωμένη εκλογική αναμέτρηση
Η νίκη του Καστ σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τη Χιλή: θα είναι ο πρώτος ακροδεξιός πρόεδρος από την επιστροφή στη δημοκρατία το 1990, μετά τη δικτατορία του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ. Έκτοτε, συνασπισμοί κεντροαριστερών και κεντροδεξιών εναλλάσσονται στην εξουσία.
Οι δύο υποψήφιοι σε αυτή την πολωμένη αναμέτρηση αντιπροσώπευαν σχεδόν αντίθετα οράματα για τη χώρα, με βαθιές διαφορές όσον αφορά το ρόλο του κράτους, την οικονομία και τα κοινωνικά ζητήματα.
Η Γιάρα, ιστορικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος, υπέρμαχος λαϊκών κοινωνικών πολιτικών στην κυβέρνηση Μπόριτς και προερχόμενη από οικογένεια της εργατικής τάξης που αντιτάχθηκε στη δικτατορία (1973-1990), ενσάρκωσε ένα εκ διαμέτρου διαφορετικό σχέδιο από αυτό της αντιπάλου της. Υποσχόταν αυξήσεις του κατώτερου μισθού και υπεράσπιση των συνταξιούχων.
Ο Καστ, από την άλλη πλευρά, είναι ευσεβής καθολικός και πατέρας εννέα παιδιών. Ο γερμανικής καταγωγής πατέρας του ήταν εγγεγραμμένο μέλος του ναζιστικού κόμματος και ένας από τους αδελφούς του κατείχε υπουργικό πόστο κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.
Ο ηθικός συντηρητισμός του, ο οποίος περιλαμβάνει την ευθεία αντίθεση στις αμβλώσεις χωρίς εξαιρέσεις και στον ισότιμο γάμο, έχει προκαλέσει αναπόφευκτα συγκρίσεις με τον φυλακισμένο πλέον πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρο και αποτέλεσε βαρίδι στις δύο προηγούμενες αποτυχημένες απόπειρες για την προεδρία.
Αυτή τη φορά, ωστόσο, η άνοδος της παράτυπης μετανάστευσης και του οργανωμένου εγκλήματος κατά τη διάρκεια της θητείας του Μπόριτς κυριάρχησαν στην προεκλογική ατζέντα και τροφοδότησαν την υποστήριξη προς την σκληροπυρηνική ρητορική περί ασφάλειας.
Μια απαιτητική και δύσκολη εντολή
Ο Καστ έρχεται στην εξουσία με την υπόσχεση να εξαλείψει το οργανωμένο έγκλημα, το οποίο συνδέει άμεσα με την παράνομη μετανάστευση και να αναζωογονήσει τη λιμνάζουσα οικονομία.
Όσον αφορά την ασφάλεια, έχει επισημάνει ως σημείο αναφοράς τον πρόεδρο του Σαλβαδόρ Ναγίμπ Μπουκέλε, τη μεγα-φυλακή 40.000 κρατουμένων του οποίου επισκέφθηκε πέρυσι. Σκοπεύει να κατασκευάσει νέες φυλακές υψίστης ασφαλείας, να αυστηροποιήσει τις συνθήκες κράτησης και να αποκόψει την επαφή των εγκληματικών συμμοριών με τον έξω κόσμο.
Προτείνει επίσης την επέκταση των εξουσιών του στρατού και της αστυνομίας, καθώς και την ενίσχυση της νομικής προστασίας των αξιωματικών που χρησιμοποιούν βία. Όσον αφορά τη μεταναστευτική πολιτική, έχει υιοθετήσει παρόμοιο τόνο με τον Τραμπ: μαζικές απελάσεις παράτυπων μεταναστών και κατασκευή τείχους στα βόρεια σύνορα, με τάφρους βάθους έως και τριών μέτρων.
Στο οικονομικό μέτωπο, υπόσχεται να περικόψει 6 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 5,112 δισεκατομμύρια ευρώ) στις δημόσιες δαπάνες σε μόλις 18 μήνες, μειώνοντας την απασχόληση στο δημόσιο και καταργώντας υπουργεία, χωρίς να αγγίξει τις κοινωνικές παροχές, στόχος που πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν δύσκολο να επιτευχθεί.
Ο Καστ υποστηρίζει ότι η μείωση των εταιρικών φόρων και της γραφειοκρατίας θα επαναφέρει τη Χιλή στην εποχή της επιταχυνόμενης ανάπτυξης της δεκαετίας του 1990, όταν η χώρα καθιερώθηκε ως το οικονομικό υπόδειγμα της Λατινικής Αμερικής.
Ωστόσο, τα περιθώρια ελιγμών του θα είναι περιορισμένα. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα δεν έχει την πλειοψηφία σε κανένα από τα δύο σώματα του Κογκρέσου, γεγονός που θα αναγκάσει τον νέο πρόεδρο να διαπραγματευτεί με παραδοσιακά τμήματα της κεντροδεξιάς, που ενδεχομένως διαφωνούν με την ριζοσπαστική ατζέντα του.
Αν καταφέρει να μετριάσει και να οικοδομήσει συμφωνίες, υποστηρίζει ο αναλυτής Patricio Navia, ο Καστ θα μπορούσε να αποφύγει τη μοίρα του Μπόριτς, ο οποίος ήρθε στην εξουσία το 2021 με φιλόδοξα σχέδια για μετασχηματισμό της κοινωνίας και του κράτους και θα εγκαταλείψει το αξίωμα στις 11 Μαρτίου, σημειώνοντας ελάχιστη πρόοδο.