«Αδέσποτα Κορμιά»-«Αζήτητοι»: Ελίνα Ψύκου και Μαριάννα Οικονόμου μας μιλούν για τα ντοκιμαντέρ τους

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Δώδεκα ταινίες αποτελούσαν το φετινό διεθνές διαγωνιστικό πρόγραμμα του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Διεκδικούν τον Χρυσό και τον Αργυρό Αλέξανδρο, τα δύο κορυφαία βραβεία της διοργάνωσης. Ανάμεσά τους βρίσκονταν οι ταινίες της Ελίνας Ψύκου, της Μαριάννας Οικονόμου και του Μπάμπη Μακρίδη.

Ελίνα Ψύκου: «Η Ευρώπη ασχολείται πιο πολύ με την οικονομία και έχει ξεχάσει τα ατομικά δικαιώματα»

Η Ελίνα Ψύκου έρχεται από τον κόσμο της μυθοπλασία. Τα «Αδέσποτα Κορμιά» είναι το πρώτο ντοκιμαντέρ της. Πρωταγωνίστριες σε αυτό το road movie είναι τρεις γυναίκες από την Μάλτα, την Ιταλία και την Ελλάδα. Η Ρόμπιν είναι έγκυος, αλλά δε θέλει να γίνει μητέρα. Η Κατερίνα θέλει να κάνει παιδί, αλλά δεν μπορεί να συλλάβει. H Κική πάσχει από μια ανίατη νευρολογική ασθένεια και θέλει απλά να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Όμως η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ευθανασία αντίστοιχα δεν είναι νόμιμες στις χώρες τους. Η ταινία εξερευνά τη σωματική αυτονομία σε μια Ευρώπη, όπου επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς, να καταναλώσεις ελεύθερα αλλά όχι απαραίτητα να ζήσεις ή να πεθάνεις όπως επιθυμείς. Το ντοκιμαντέρ κέρδισε δύο ειδικές μνείες στο Διεθνές Διαγωνιστικό Πρόγραμμα και από την Διεθνή Αμνηστία. Βγαίνει στους ελληνικούς κινηματογράφους την Πέμπτη 28 Μαρτίου.

«Η αφετηρία για αυτή την ταινία ήταν όταν άκουσα ότι στην Μάλτα, ένα μικρό νησί για το οποίο δεν ξέρουμε πάρα πολλά πράγματα, η άμβλωση απαγορεύεται καθολικά, σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτό ήταν κάτι που άκουσα πριν από 13 χρόνια, το οποίο με σόκαρε, γιατί μου φάνηκε πάρα πολύ ιδιαίτερο να ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις και για μια τέτοια χώρα. Ταυτόχρονα, εκείνη την περίοδο, η αποτέφρωση ήταν κάτι που στην Ελλάδα δεν μπορούσαμε να κάνουμε. Γι’ αυτό τα νεκρά σώματα ταξίδευαν οδικώς είτε στη Βουλγαρία, είτε αεροπορικώς στην Γερμανία. Αυτή λοιπόν η πολύ αρχή της ζωής και το τέλος της, μου έδωσαν την αφορμή να κάνω αυτό το κτίσιμο, το οποίο είναι τελικά αυτή η ταινία. Το πιο δύσκολο κομμάτι της ταινίας ήταν να βρούμε τους χαρακτήρες του ντοκιμαντέρ. Ήταν μια τεράστια πρόκληση, όχι μόνο για μένα αλλά και για όλους τους συνεργάτες και τις ομάδες που είχαμε σε διαφορετικές χώρες» εξηγεί η Ελίνα Ψύκου και συμπληρώνει:

«Ο συνδετικός κρίκος των ιστοριών αυτών των γυναικών είναι το ανθρώπινο σώμα, η ζωή και ο θάνατος, πώς γεννιόμαστε και πώς πεθαίνουμε. Ήθελα να ανοίξω μια συζήτηση γι’ αυτό το ζήτημα. Για το πώς γεννιόμαστε, πώς πεθαίνουμε και σε ποιον ανήκει το σώμα μας. Ήθελα να ανοίξω μια συζήτηση για το τι σημαίνει αυτοδιάθεση, για το τι σημαίνει ελευθερία και να μας προβληματίσω όλους κι εμένα, καταρχάς εμένα, σε σχέση με το τι σημαίνει “το σώμα μου είναι ελεύθερο” κι αν τελικά η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι πάντα προφανής ή υπάρχουν διάφορες γκρίζες ζώνες και σκιές, τις οποίες δεν τις αντιλαμβανόμαστε σε πρώτο επίπεδο, με την πρώτη ματιά. Η ταινία είναι λοιπόν ένα σχόλιο για το πώς κυκλοφορούν αυτά τα σώματα στον κόσμο και στην Ευρώπη. Είναι τα αδέσποτα κορμιά».

Πώς προέκυψε ο τίτλος του ντοκιμαντέρ και τι αποτυπώνει ουσιαστικά; «Το αδέσποτο έχει δύο έννοιες. Τα αδέσποτα τι κάνουν; Περιφέρονται από εδώ και από εκεί, όπως τα σώματα στην ταινία. Ταξιδεύουν, πάνε σε διάφορα μέρη. Είναι όμως αδέσποτα και με μια άλλη έννοια. Δηλαδή δεν έχουν δεσπότη, αφέντη. Είναι ελεύθερα. Το σχόλιο που ήθελα να κάνω, είναι ότι η Ευρώπη ασχολείται πιο πολύ με την οικονομία και έχει ξεχάσει τα ατομικά δικαιώματα. Έχει ξεχάσει τον άνθρωπο. Θα ήθελα μια πιο ανθρωποκεντρική Ευρώπη, έναν πιο ανθρωποκεντρικό κόσμο. Θα ήθελα να επανέλθει ο άνθρωπος στο κέντρο, όπως το εννοεί αυτό ο καθένας μας. Θα ήθελα όλοι να έχουμε την επιλογή. Ο ένας θέλει, ο άλλος μπορεί να μη θέλει. Να μπορούμε όμως, αν θέλουμε, να διαθέτουμε το σώμα μας, όπως εμείς πιστεύουμε. Μερικές φορές μπορεί να πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, αλλά δεν είμαστε, γιατί περιοριζόμαστε τελικά από άλλα πράγματα που δεν είναι τόσο ορατά, όσο είναι η απαγόρευση ενός νόμου».

Τα «Αδέσποτα Κορμιά» ήταν σίγουρα το πιο πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ της φετινής διοργάνωσης και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις τόσο σε πολιτικό επίπεδο, όσο και στη Θεσσαλονίκη. Αφορμή ήταν η πολύκροτη αφίσα της ταινίας και όχι το περιεχόμενό της, που είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον και έθετε έναν προβληματισμό για την αυτοδιάθεση του σώματος στη σύγχρονη Ευρώπη, παρουσιάζοντας όλες τις πλευρές, γύρω από τρία διαφορετικά καυτά ζητήματα. Το ντοκιμαντέρ αναδεικνύει με θαρραλέο και ολοκληρωμένο τρόπο νομικά παράδοξα, ιδιομορφίες και ανισότητες που υπάρχουν σήμερα στην Ε.Ε. Πώς σχολιάζει η σκηνοθέτις τις αντιδράσεις;

«Το δικό μου σχόλιο είναι ότι οι άνθρωποι βιάζονται. Βιάζονται και υποκινούνται. Υπάρχουν διάφορα πεδία, διάφοροι άνθρωποι, διάφορα σχήματα, τα οποία θέλουν να καπηλευτούν το μπέρδεμα, την κατάσταση και τη σύγχυση του κόσμου. Ο κόσμος γύρω μας είναι σε μια δύσκολη κατάσταση: είναι φτωχός, δεν έχει χρήματα, δεν ξέρει πού να απευθυνθεί, νιώθει μόνος. Όλο αυτό έχει ως αποτέλεσμα διάφοροι “Δεσπότες”, δεν το εννοώ μόνο με τη θρησκευτική έννοια αλλά και με τη γενικότερη έννοια, δηλαδή διάφοροι άνθρωποι που έχουν στα χέρια τους εξουσία να προσπαθούν να τους χειραγωγήσουν. Αισθάνομαι ότι οι άνθρωποι βιάζονται και χειραγωγούνται από ανθρώπους που έχουν συμφέροντα. Αισθάνομαι αυτή την στιγμή ότι καπήλευσαν όλη αυτή την ιστορία για να φανούν κάποιοι άνθρωποι και κάποια πολιτικά σχήματα».

Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε ένα πολύ κρίσιμο σταυροδρόμι, καθώς οι πολίτες έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς, κάποια δικαιώματα είναι σε κίνδυνο, η ακροδεξιά ανεβαίνει και δύο πόλεμοι εκτυλίσσονται στα σύνορα της Γηραιάς Ηπείρου:

«Βλέπω ότι είμαστε σε μια εποχή που κάνουμε ένα βήμα πίσω και ένα βήμα μπροστά. Και το αντίστροφο. Συνεχώς δηλαδή κερδίζονται πράγματα και συνεχώς χάνονται πράγματα, ιδίως στο θέμα των δικαιωμάτων των γυναικών. Θεωρώ ότι με το κίνημα #Me Too κερδήθηκαν πάρα πολλά πράγματα. Αυτή όλη η δύναμη που δόθηκε να μιλήσουμε, να μην σιωπήσουμε, έφερε ένα ντόμινο πραγμάτων που είναι μόνο θετικό. Ταυτόχρονα όμως βλέπουμε και αυτή τη συντήρηση. Επομένως είναι μια τρέλα η εποχή μας και θεωρώ ότι έτσι θα πάει η κατάσταση από εδώ και πέρα. Πρέπει να είμαστε ετοιμοπόλεμοι, ετοιμοπόλεμες και ετοιμοπόλεμα. Χαίρομαι όμως γιατί βλέπω ότι η νέα γενιά έχει πάρα πολλή όρεξη και πάρα πολύ σθένος. Ακόμη κι όταν νιώθει λίγο αδικημένη.

Το λέω γιατί έχω ένα γιο 14 ετών και αισθάνεται λίγο αδικημένος, γιατί μου λέει: “Μαμά γιατί οι γυναίκες είναι έτσι; Γιατί νιώθουν και μας λένε ότι είναι πιο σπουδαίες;”. Εγώ του απαντώ: “Άκου Νικόλα! Έχουμε μιλήσει πάρα πολύ για τους άνδρες όλα αυτά τα χρόνια που εσύ δεν ήσουν γεννημένος. Καταλαβαίνω πώς νιώθεις αυτή την στιγμή. Αλλά δώσε το χώρο και θα δεις ότι θα έρθει κάποια στιγμή η ισορροπία”. Μπορεί η ισορροπία να μην έρθει όσο ο Νικόλας θα είναι σε αυτόν τον κόσμο, αλλά κάπως η νέα γενιά πρέπει αυτή την στιγμή να βάλει τις πλάτες της για να γίνει ο κόσμος καλύτερος, κάποια στιγμή που εμείς δεν θα είμαστε πλέον εδώ. Είμαι πολύ αισιόδοξη γι’ αυτή τη νέα γενιά. Πρέπει να είμαστε δίπλα της και να της εξηγούμε γιατί δεν είναι δικά της τα λάθη. Είναι τα λάθη που κουβαλάει».   

Μαριάννα Οικονόμου: «Ελπίζω να μπόρεσα να δώσω φωνή στους φυματικούς του νοσοκομείου Σωτηρία»

Μια τυχαία ανακάλυψη στο νοσοκομείο «Σωτηρία» το 2015 αποκαλύπτει ένα προσωπικό και συλλογικό τραύμα. Δύο μοδίστρες που εργάζονταν στο ραφείο του νοσοκομείου βρίσκουν πεταμένες στα σκουπίδια 30 βαλίτσες με 350 πακέτα με προσωπικά υπάρχοντα φυματικών. Μεταξύ 1945 και 1975 εκατοντάδες φθισικοί πέθαναν εκεί. Δεν τους αναζήτησε κανείς και θάφτηκαν ανώνυμα σε ομαδικούς τάφους στον χώρο του νοσοκομείου, χωρίς να ξέρει κανείς μέχρι σήμερα πού. Το κοινωνικό στίγμα για αυτούς και τις οικογένειές τους ήταν ανεξίτηλο εκείνη την εποχή, καθώς η νόσος είχε τεράστια μεταδοτικότητα. Μετά από 80 χρόνια η σκοτεινή τους ιστορία έρχεται στο φως μέσα από τα υπάρχοντά τους, μέσα από φωτογραφίες και γράμματα και την αναζήτηση συγγενών. Οι «Αζήτητοι» είναι το νέο ντοκιμαντέρ της έμπειρης στο είδος Μαριάννας Οικονόμου, που αναδεικνύει με συγκινητικό τρόπο ένα άγνωστο κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Κέρδισε το Βραβείο Κοινού Fischer.

«Πρόκειται για μια συγκλονιστική ιστορία, γιατί όλα αυτά ήταν κρυμμένα πίσω έναν χτισμένο τοίχο, από τη δεκαετία του 1940. Κανείς δηλαδή δεν είχε ιδέα ότι υπήρχαν. Αναγκάστηκε το νοσοκομείο να ρίξει αυτόν τον τοίχο για κάτι εργασίες. Από πίσω βρέθηκαν πάρα πολλές βαλίτσες. Μέσα σε αυτές τις βαλίτσες, υπήρχαν μικρά πακέτα. Κάθε πακέτο περιλάμβανε τα προσωπικά υπάρχοντα κάποιου ασθενή, ο οποίος είχε αποβιώσει στο νοσοκομείο. Βρέθηκαν 350 πακέτα, δηλαδή 350 άνθρωποι που έχουν πεθάνει. Φανταστείτε ότι εμείς για την ταινία καταφέραμε να ανοίξουμε μόνο 30. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό αρχείο. Είναι ένας πραγματικός θησαυρός» επισημαίνει η σκηνοθέτις, η οποία θεώρησε ότι αυτό το πολύτιμο υλικό «μιλάει» από μόνο του. Δεν χρειάζεται να προστεθεί τίποτε άλλο. Οι άγνωστοι αυτοί φυματικοί έγιναν οι πρωταγωνιστές της ταινίας τεκμηρίωσης:

«Όταν είδα κάποια από τα πρώτα υλικά, κυρίως την αλληλογραφία μεταξύ των ασθενών και των συγγενών τους και τις φωτογραφίες τους, συγκλονίστηκα πολύ. Ένιωσα ότι αυτοί οι άνθρωποι, μετά από 60, 80 χρόνια, που ήταν κρυμμένοι εκεί και κανείς δεν ήξερε απολύτως τίποτε, βγαίνουν τώρα στην επιφάνεια και καλούν κάποιον να πει την ιστορία τους. Άρα για μένα ήταν απόλυτα ξεκάθαρο ότι πρωταγωνιστές θα είναι αυτοί. Δηλαδή δεν έχω κάποιον αφηγητή στο ντοκιμαντέρ. Προσπάθησα μέσα από τα υπάρχοντά τους να ανακατασκευάσω τη ζωή τους, να μπω στην ψυχολογία τους. Να δω τι σημαίνει δηλαδή να είσαι απομονωμένος σε ένα νοσοκομείο επί μήνες, ακόμη και χρόνια κάποιοι από αυτούς. Αλλά και πώς είναι και για τους συγγενείς, οι οποίοι προέρχονταν ως επί το πλείστον από απομονωμένα χωριά και νησιά της Ελλάδας. Δεν είχαν καμιά επικοινωνία και επαφή μεταξύ τους. Μόνο μέσα από τα γράμματα».

Το πολύτιμο αυτό υλικό έφτασε στα χέρια της κινηματογραφίστριας, μέσω του γιατρού Φ. Βλαστού, ο οποίος εργάζεται στο νοσοκομείο και συμμετέχει στην προσπάθεια που κάνουν κάποιοι εργαζόμενοι εκεί να δημιουργήσουν ένα μουσείο. Η Μαριάννα Οικονόμου, μετά από επίμονες προσπάθειες, κατάφερε να εντοπίσει τρεις συγγενείς των φυματικών, με τους οποίους καταπιάνεται:

«Ανοίγοντας το ένα πακέτο μετά το άλλο και βλέποντας αυτές τις πραγματικά συγκλονιστικές ιστορίες, μας γεννήθηκε αμέσως αυτή η επιθυμία να βρούμε απογόνους. Λέμε: “Δεν είναι δυνατόν! Κάποιος θα τους θυμάται αυτούς τους ανθρώπους”. Ξεκινήσαμε μια μεγάλη αναζήτηση. Φάγαμε πάρα πολύ “πόρτα”. Δεν ήταν καθόλου εύκολο. Σκεφτείτε ότι ψάχναμε ανθρώπους που είχαν πεθάνει τις δεκαετίες του ’40, του ’50. Τελικά καταφέραμε και βρήκαμε τρεις συγγενείς, τους οποίους φέραμε σε επαφή με αυτά τα υπάρχοντα και με αυτή την αλληλογραφία. Όπως καταλαβαίνετε, ήταν τεράστιο σοκ, γιατί, μετά από πάρα πολλά χρόνια, ήρθαν αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα που τους αφορά άμεσα, για την οποία όχι μόνο δεν ήξεραν τίποτε, αλλά τους είχε δοθεί και μια λανθασμένη πληροφόρηση, λόγω του ότι η φυματίωση είχε ένα στίγμα. Το έκρυβαν στα χωριά. Δεν το έλεγαν. Βρήκαμε λοιπόν παιδιά που ποτέ δεν έμαθαν την αλήθεια για τον πατέρα τους. Ότι πέθανε δηλαδή στο νοσοκομείο Σωτηρία από φυματίωση».

Το κοινωνικό στίγμα για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους ήταν ανεξίτηλο εκείνη την εποχή, καθώς η νόσος είχε τεράστια μεταδοτικότητα:

_«Η παρουσία του κοινωνικού στίγματος είναι πάρα πολύ έντονη μέσα από τα ίδια τα γράμματα. Δηλαδή όταν έχεις ένα γράμμα ενός πατέρα, ο οποίος λέει στην κόρη του, η οποία είναι ήδη 6 χρόνια στο νοσοκομείο μόνη της “Μείνε ακόμη εκεί. Μην γυρίσεις. Κι αν γυρίσεις, να μας φέρεις πλάκα να τη δείξουμε σε όλο το χωριό. Αλλά καλύτερα να μην γυρίσεις, γιατί περιμένουμε να έρθει ο αδελφός σου, που έχουμε ανάγκη να τον παντρέψουμε. Κι αν μαθευτεί ότι έχουμε παιδί φυματικό, δεν θα μπορέσουμε να παντρέψουμε το γιο μας. Καλύτερα μείνε στο νοσοκομείο”. Η συγκεκριμένη περίπτωση είναι πάρα πολύ τραγική, γιατί αυτό το κορίτσι πέθανε, μετά από έναν χρόνο. Μου είναι πάρα πολύ δύσκολο να πω ποια ιστορία με συγκλόνισε περισσότερο. Έχουμε κλάψει όλη η ομάδα. Ανοίγαμε τα πακέτα και κλαίγαμε. Είναι πάρα πολύ συγκινητικές ιστορίες. Ελπίζω πραγματικά να μπόρεσα να δώσω φωνή σε αυτούς τους ανθρώπους. Αυτός ήταν ο δικός μου στόχος».     _

Ο Μπάμπης Μακρίδης παρουσιάζει το «Unclickable» 

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Ο Μπάμπης Μακρίδης στο «Unclickable» εστιάζει στον σκοτεινό κόσμο της ψηφιακής διαφημιστικής απάτης, τη μεγαλύτερη πηγή εσόδων του οργανωμένου εγκλήματος μετά τη διακίνηση ναρκωτικών. Ένα πρώην στέλεχος του χώρου αποκαλύπτει πώς γίνεται, ποια είναι τα θύματά της και ποιος είναι ο ρόλος της Google και του Facebook στο παιχνίδι. Στήνεται ένα πείραμα δηλαδή, μέσα από την κατασκευή ψεύτικων site, για να φανεί η έκταση που μπορεί να φτάσει η απάτη, αλλά και το πώς οι διαφημίσεις στο διαδίκτυο ταιριάζουν απόλυτα στο προφίλ και τις ανάγκες μας, λόγω των like ή των αναζητήσεων που κάνουμε.