Στα χωράφια της Ξυλοφάγου, στα νότια της Κύπρου, μια περιοχή διάσημη για την παραγωγή πατάτας, οι παραγωγοί είναι έτοιμοι να μαζέψουν την δεύτερη συγκομιδή της χρονιάς.
Ωστόσο, το νερό από τα γύρω φράγματα, δεν είναι αρκετό για να διατηρήσει τις καλλιέργειες. Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, οι αγρότες αντλούν νερό από το υπέδαφος μέσα από παράνομα πηγάδια το οποίο επειδή είναι αλμυρό, το αναμειγνύουν με πόσιμο, όπως αποκαλύπτει ο Κώστας Καραγιάννης.
Περίπου 50.000 παράνομα πηγάδια υπολογίζεται ότι υπάρχουν στην Κύπρο. Με την πάροδο των χρόνων, συνέβαλαν στην εξάντληση των αποθεμάτων νερού της χώρας. Ανάμεσα στα άλλα προβλήματα, αυτό αποτελεί έναν ξεχωριστό πονοκέφαλο για τις αρχές του νησιού, για τις οποίες η διαχείριση των υδάτων είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας.
Επίσης, αυτό είναι αντικείμενο του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για το νερό, το οποίο αποτέλεσε από τις βασικές προτεραιότητες της κυπριακής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η θητεία της οποίας λήγει στο τέλος Δεκεμβρίου.
Το νησί υποφέρει πολλές φορές από ξηρασία και οι δεξαμανές που συνδέονται με τα πολλά φράγματα που έχουν δημιουργηθεί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν με βιώσιμο τρόπο τις ανάγκες του πληθυμσού σε νερό. Άλλες λύσεις πρέπει να βρεθούν.
Ο διευθυντής του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων του υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Κύπρου Δρ. Κυριάκος Κύρου εξηγεί: “Παρόλο που έχουμε πολλά φράγματα στην Κύπρο και αιχμαλωτίζουμε κάθε σταγόνα νερού, το υπάρχον σύστημα δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Για το λόγο αυτό αποφασίσαμε ότι έπρεπε να χρησιμοποιούμε νερό και από μη συμβατικές μεθόδους, όπως η αφαλάτωση”.
Κατά την ξηρασία του 2008, η Κύπρος αναγκάστηκε να εισαγάγει με μεγάλα τάνκερ εκατομμύρια τόνους νερού από την Ελλάδα. Προκειμένου να μην ξαναβρεθούν στην ίδια δύσκολη θέση, οι κυπριακές αρχές αποφάσισαν να προχωρήσουν στην δημιουργία μονάδων αφαλάτωσης που παρέχουν ένα μέρος των αναγκών της χώρας σε νερό, όταν τα φράγματα στερεύουν. Ήδη υπάρχουν πέντε τέτοιες μονάδες στο νησί, ενώ μία ακόμα βρίσκεται υπό κατασκευή.
Πρόκειται ωστόσο για μια αμφιλεγόμενη λύση, καθώς είναι εξαιρετικά δαπανηρή σε ενέργεια και παράγει διοξείδιο του άνθρακα. Τα εργοστάσια μεταφέρουν επίσης τεράστιες ποσότητες άλμης στην θάλασσα, κάτι που όπως επισημαίνουν οι περιβαλλοντολόγοι, έχει επιπτώσεις στην θαλάσσια βιοποικιλότητα. Αλλά αυτό δεν είναι τόσο πολύ σημαντικό, επισημαίνει ο Γεράσιμος Καραμοντάνης, ιδιοκτήτης ενός από αυτά τα εργοστάσια: “Σίγουρα είναι ακριβό! Σίγουρα θα πρέπει να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια της διπλανής πόρτας και θα έχετε κάποιο είδος της ρύπανσης, κλπ… Αλλά ξέρετε ποια είναι η επόμενη εναλλακτική λύση; Να αγοράσετε… Evian! Η νερό Pellegrino! Ή να κάνουμε εισαγωγή…”
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι θα πρέπει τουλάχιστον να χρησιμοποιούμε καθαρή ενέργεια, όπως είναι η ηλιακή, για να περιορίσουμε την ζημιά.
Και ενόψει της υπερθέρμανσης του πλανήτη, γεγονός που θα προκαλέσει όλο και πιο μεγάλη ζήτηση νερού στις ξηρότερες περιοχές, είναι επιτακτική η ανάγκη για την καλύτερη διαχείριση των υφιστάμενων πόρων.
“Θα ήθελα να πω δυο πράγματα. Πρώτον, πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε άλλες ενεργειακές πηγές για την αφαλάτωση. Και δεύτερον, αλλά εξίσου σημαντικό, πρέπει να ενισχύσουμε την αποδοτική χρήση του νερού. Η συλλογή των ομβρίων υδάτων, ένα πολύ καλύτερο αστικό σύστημα αποχέτευσης και ένα σύστημα κατακράτησης του νερού είναι τα άλλα μέτρα που με έμφαση θα συνιστούσα”, επισημαίνει ο Μάνφρεντ Λάντζ, διευθυντής του Cyprus Institute.
Ο πληθυσμός του νησιού είναι σε ποσοστό 70% αστικός. Το πρόβλημα με την έλλειψη νερού δεν το αντιμετωπίζουν όμως μόνο οι ελληνοκύπριοι αλλά και οι τουρκοκύπριοι κάτοικοι στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα του.
Αυτήν την περίοδο οι τελευταίοι εκσυγχρονίζουν ένα εργοστάσιο λυμμάτων, βόρεια της Λευκωσίας. Είναι ένα έργο που χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποστηρίζεται από τις δύο κοινότητες του νησιού ώστε να σταματήσουν τα προβλήματα που προκαλούσε η παλιά εγκατάσταση. Οι οσμές, η κακή ποιότητα του ανακυκλούμενου νερού και η μόλυνση του υπεδάφους είναι μερικά από είναι αυτά τα δεινά, τα οποία το νέο εργοστάσιο σκοπεύει να λύσει.
Επίσης, θα αποθηκεύει χρησιμοποιημένο νερό για αρδευτικούς σκοπούς, όπως εξηγεί ο Φαΐκ Οζκάινακ, επικεφαλής του τμήματος αποχέτευσης στο κατεχόμενο τμήμα της Λευκωσίας: “Η νέα μονάδα θα παράγει 12 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό, που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλους τους τομείς της γεωργίας. Και επιπλέον, το πιο σημαντικό, είναι ότι θα σταματήσουμε να προκαλούμε ρύπανση στο περιβάλλον. Οι δεξαμενές και οι υπόγειες πηγές υδάτων δεν θα μολύνονται πλέον”.
Ενας αγρότης, ο Μουράτ Ρουστέμογλου, έχει αναλάβει δήμαρχος στο κατεχόμενο Συριανοχώρι, στα βόρεια του νησιού. Όπως αποκαλύπτει, τα δύο τρίτα των οπωροφόρων σε αυτήν την περιοχή, που είναι ιδιαίτερα γνωστή για τα εσπεριδοειδή της, καταστράφηκαν από το αλάτι. “Δεν υπάρχει νερό εδώ, και είμαστε δίπλα στην θάλασσα. Αντλούμε νερό από πηγάδια που στέρεψαν και άλλες πηγές υπογείων υδάτων που επίσης έχουν εξαντληθεί. Τώρα το μόνο που βγαίνει είναι θαλασσινό νερό. Αρμυρό. Πάνω από το 30% των οπορώνων είναι καλλιεργήσιμο, αλλά αρδεύονται με νερό που πρέπει να μεταφερθεί από κάπου αλλού. Όλες μας οι ελπίδες τώρα βασίζονται στο νερό που θα μας έρχεται από την Τουρκία”.
Στο κατεχόμενο τμήμα της βόρειας Κύπρου ευελπιστούν ότι θα προχωρήσει σύντομα αυτό που ονομάζουν και ως έργο του αιώνα: η κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού μήκους άνω των 100 χιλιομέτρων που θα ενώνει την Τουρκία με τις κατεχόμενες περιοχές. Ο αγωγός θα επιτρέπει κάθε χρόνο να μεταφέρονται περίπου 75 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού στα Πάναγρα.
Οι τουρκοκυπριακές αρχές ισχυρίζονται ότι το έργο που ετοιμάζουν θα μπορούσε να γίνει σε συνεργασία με την ελληνοκυπριακή πλευρά και το νερό να μοιραστεί και στο νότο. Ωστόσο, από την ελληνοκυπριακή πλευρά απαντούν ότι δεν μπορεί να προχωρήσει οποιαδήποτε τέτοια συζήτηση χωρίς να υπάρξει πρώτα λύση στο πολιτικό ζήτημα, τονίζοντας ότι οι τουρκοκυπριακές αρχές δεν αναγνωρίζονται από την διεθνή κοινότητα.
Οι περιβαλλοντολόγοι επισημαίνουν πάντως ότι η λύση στο πρόβλημα του νερού στην Κύπρο έγκειται στην πολιτική βούληση και μακριά από κάθε προσπάθεια κερδοσκοπίας.
Τα μέτρα που λαμβάνονται για την καλύτερη διαχείριση των υδάτινων πόρων συχνά αντικρούονται από οικονομικά συμφέροντα που δεν ενδιαφέρονται για το περιβάλλον, επισημαίνει ο Κώστας Ορουντιώτης, αναπληρωτής διευθυντής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Terra Cypria. “Για παράδειγμα, υπάρχει η πολιτική απόφαση να δημιουργηθούν 14 γήπεδα γκολφ. Γύρω από αυτά τα γήπεδα θα υπάρχουν βίλες, θα υπάρχουν πολυτερλή ξενοδοχεία, εστιατόρια, ακόμα και πισίνες. Αυτό θα σημάνει αυξημένη κατανάλωση νερού. Και είμαστε σίγουροι ότι αυτή δεν είναι μια ορθή απόφαση. Θα ήθελα να τονίζω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε τις προσεχείς δεκαετίες είναι η ερημοποίηση. Αυτό που πρέπει άμεσα να κάνουμε είναι να αρχίσουμε να λαμβάνουμε μέτρα για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα ή διαφορετικά να αρχίσουμε να προσαρμοζόμαστε για να ζούμε με αυτό”.
Η κλιματική αλλαγή, η αύξηση του πληθυσμού, η αστικοποίηση. Όλοι αυτοί είναι οι παράγοντες της λειψυδρίας, ενός προβλήματος το οποίο δεν θα αποφύγει η Ευρώπη τα επόμενα χρόνια. Αλλά θα πρέπει να το αντιμετωπίσει.
Η εφαρμογή νέων μέτρων για τη βελτίωση της χρήσης του νερού θα είναι ζωτικής σημασίας για εκατομμύρια Ευρωπαίους…