Τι περιλαμβάνει ο νόμος που υπονομεύει την ανεξαρτησία δύο φορέων καταπολέμησης της διαφθοράς - Σπεύδει να διορθώσει την κατάσταση ο Ζελένσκι μετά την κριτική από την ΕΕ
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Τα τελευταία τρία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση επικαλείται συχνά το σύνθημα "για όσο χρειαστεί" προκειμένου να επαναβεβαιώσει την αδιάλλακτη, ολοκληρωτική υποστήριξή της προς την Ουκρανία απέναντι στην ρωσική εισβολή.
Αυτή η υπόσχεση δεν είναι απλώς ένα ρητορικό σχήμα. Μεταφράζεται σε οικονομική βοήθεια, όπλα και πυρομαχικά, ενεργειακή ασφάλεια, υπηρεσίες επικοινωνιών, σύναψη συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου και προσωρινή προστασία για τους Ουκρανούς πρόσφυγες πολέμου.
Ο προτεινόμενος επταετής προϋπολογισμός της ΕΕ περιλαμβάνει ειδικό ταμείο, ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ, με στόχο να συμβάλλει στη μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση της χώρας.
Τις τελευταίες ημέρες ωστόσο, το αδιάσπαστο μέτωπο "ράγισε" για πρώτη φορά, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταδίκασε, με σαφήνεια, έναν νέο νόμο που υιοθέτησε η ουκρανική κυβέρνηση.
Ο νόμος, ο οποίος πέρασε από το κοινοβούλιο με ταχύτητα που φάνηκε να αιφνιδιάζει τις Βρυξέλλες, έχει σχεδιαστεί για να θέσει δύο φορείς καταπολέμησης της διαφθοράς - το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας (NABU) και την Ειδική Εισαγγελία Καταπολέμησης της Διαφθοράς (SAPO) - υπό την άμεση εποπτεία του γενικού εισαγγελέα, ενός πολιτικά διορισμένου δικαστικού.
Ο γενικός εισαγγελέας θα έχει πλέον την αρμοδιότητα να επιλέγει υποθέσεις που χειρίζονται οι δύο φορείς και να τις αναθέτει σε άλλες κρατικές υπηρεσίες, γεγονός που σύμφωνα με τους επικριτές ενέχει τον κίνδυνο η εκτελεστική εξουσία να επηρεάζει και ενδεχομένως να εκτροχιάζει έρευνες για σημαντικές υποθέσεις. Ο γενικός εισαγγελέας θα μπορεί επίσης να δίνει γραπτές οδηγίες στους δύο μέχρι πρόσφατα ανεξάρτητους φορείς.
Το γεγονός ότι η ψηφοφορία στο κοινοβούλιο έλαβε χώρα μια ημέρα μετά την έφοδο των διωκτικών αρχών στα γραφεία της NABU με αφορμή καταγγελίες περί ρωσικής κατασκοπείας πυροδότησε κύμα οργής.
Η Επίτροπος για τη Διεύρυνση, Μάρτα Κος, η οποία είναι επιφορτισμένη με την αξιολόγηση της προόδου που σημειώνουν οι υποψήφιες χώρες, ήταν η πρώτη που εξέφρασε την αποδοκιμασία της.
"Ανησυχούμε σοβαρά για τη σημερινή ψηφοφορία στη Ράντα (ουκρανινίκή βουλή). Η κατάργηση των βασικών εγγυήσεων που προστατεύουν την ανεξαρτησία της NABU είναι ένα σοβαρό βήμα προς τα πίσω", δήλωσε με ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η προειδοποίηση ήταν αυστηρή, αλλά δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Λίγες ώρες αργότερα, και παρά τις διαδηλώσεις που ξέσπασαν σε όλη την Ουκρανία, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι επικύρωσε το επίμαχο νομοσχέδιο.
"Ο φορέας κατά της διαφθοράς θα λειτουργήσει, αλλά χωρίς ρωσική επιρροή - πρέπει να καθαρίσει από αυτήν. Και θα πρέπει να υπάρχει περισσότερη δικαιοσύνη", δήλωσε ο Ουκρανός πρόεδρος στην απογευματινή του ομιλία, αναφερόμενος στις πρόσφατες εφόδους στα γραφεία της NABU.
"Είναι σημαντικό ότι ο Γενικός Εισαγγελέας είναι αποφασισμένος να διασφαλίσει ότι στην Ουκρανία, η τιμωρία για όσους παραβιάζουν το νόμο είναι εξασφαλισμένη. Αυτό χρειάζεται πραγματικά η Ουκρανία".
Την επόμενη ημέρα, η σύγκρουση κλιμακώθηκε όταν η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν τηλεφώνησε στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και απαίτησε εξηγήσεις σχετικά με την επίμαχη νομοθεσία.
"Η πρόεδρος της Κομισιόν μετέφερε τις έντονες ανησυχίες της για τις συνέπειες των τροπολογιών", δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. "Ο σεβασμός του κράτους δικαίου και η καταπολέμηση της διαφθοράς αποτελούν βασικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως υποψήφια χώρα, η Ουκρανία αναμένουμε να τηρήσει πλήρως αυτά τα πρότυπα. Δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός".
Λίγες ώρες μετά το τηλεφώνημα, ο Ουκρανός πρόεδρος δήλωσε ότι ενέκρινε νομοσχέδιο που ενισχύει το σύστημα επιβολής του νόμου της Ουκρανίας και την ανεξαρτησία των υπηρεσιών καταπολέμησης της διαφθοράς, το οποίο θα κατατεθεί αργότερα σήμερα στο Κοινοβούλιο.
Ο Ζελέσνκι έγραψε στην πλατφόρμα Χ ότι το νομοσχέδιο είναι ισορροπημένο και «διατηρεί την αυτονομία των υπηρεσιών καταπολέμησης της διαφθοράς».
Διαχωρισμός των εξουσιών
Οι κυβερνητικές παρεμβάσεις στη δικαιοσύνη σηματοδοτούν το υψηλό ρίσκο που αναλαμβάνει το Κίεβο.
Η καταπολέμηση της διαφθοράς υπήρξε κεντρικής σημασίας ζήτημα για την ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας στην ΕΕ. Ήταν μεταξύ των πρώτων θεμάτων που τέθηκαν από δημοσιογράφους και αναλυτές όταν ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τις πρώτες ημέρες του πολέμου με τη Ρωσία, υπέβαλε το αίτημα ένταξης και παρέμεινε εξέχον θέμα καθώς προχωρούσε η διαδικασία.
Η διαφθορά αποτελεί μόνιμο πρόβλημα στην Ουκρανία από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν οι ολιγάρχες και το οργανωμένο έγκλημα έσπευσαν να εκμεταλλευτούν το χάος της πολιτικής μετάβασης και λεηλάτησαν ολόκληρους τομείς της οικονομίας. Διαφθορά έχει εντοπιστεί στις εκλογές, στο δικαστικό σύστημα, στη δημόσια διοίκηση, στο εκπαιδευτικό σύστημα και στον επιχειρηματικό τομέα, στιγματίζοντας τη χώρα.
Η Διεθνής Διαφάνεια κατατάσσει σταθερά την Ουκρανία ανάμεσα στις χώρες με τις χειρότερες επιδόσεις της Ευρώπης όσον αφορά τη διαφθορά. Αν και η βαθμολογία της χώρας έχει αυξηθεί οριακά την τελευταία δεκαετία, παραμένει εκτός των 100 πρώτων.
Έχοντας επίγνωση της τεράστιας πρόκλησης που αντιμετωπίζει η ουκρανική ηγεσία, η Επιτροπή κατέταξε την καταπολέμηση της διαφθοράς σε ένα από τα επτά προαπαιτούμενα που έπρεπε να εκπληρώσει η Ουκρανία πριν από την επίσημη έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Οι ηγέτες συμφώνησαν να ξεκινήσουν τις συνομιλίες τον Δεκέμβριο του 2023, παρά το γεγονός ότι το Κίεβο έχει σημειώσει μερική μόνο πρόοδο όσον αφορά την καταπολέμηση της διαφθοράς, την απαλλαγή από τους ολιγάρχες και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Έκτοτε, οι Βρυξέλλες ενθάρρυναν την Ουκρανία να συνεχίσει τις προσπάθειές της, οι οποίες είναι απαραίτητες για να πειστούν οι διεθνείς δωρητές και οι επενδυτές να φέρουν κεφάλαια στη χώρα.
Η τελευταία έκδοση της έκθεσης για τη διεύρυνση, που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2024, διαπίστωσε ότι η Ουκρανία είχε "βελτιώσει περαιτέρω" την αξιοπιστία του πλαισίου για την καταπολέμηση της διαφθοράς και είχε "ενισχύσει την ανεξαρτησία και την ικανότητα" της NABU και της SAPO, οι οποίες δημιουργήθηκαν ως απάντηση στην κρατική διαφθορά που ήρθε στο φως μετά τις ταραχές του 2014.
Η NABU ερευνά τη διαφθορά σε ανώτατο επίπεδο και οι υποθέσεις της εποπτεύονται και διώκονται από τη SAPO. Στη συνέχεια, οι υποθέσεις εκδικάζονται από το Ανώτατο Δικαστήριο κατά της Διαφθοράς.
"Η NABU και η SAPO διατήρησαν την επιχειρησιακή τους αποτελεσματικότητα και παραμένουν σημαντικοί θεσμικοί πυλώνες της υποδομής για την καταπολέμηση της διαφθοράς", δήλωσε η Επιτροπή.
Η έκθεση υπογράμμισε το γεγονός ότι η SAPO έχει καταστεί "ξεχωριστή νομική οντότητα" από το γραφείο του γενικού εισαγγελέα και συνέστησε να επιτραπεί στον επικεφαλής της SAPO να ξεκινήσει έρευνες κατά βουλευτών "ανεξάρτητα" από τον εισαγγελέα.
Τα στοιχεία αυτά, που εκτιμώνται ως θετικά από την Κομισιόν, ακυρώνονται από τον νέο νόμο, ο οποίος τοποθετεί τον γενικό εισαγγελέα στην κορυφή του οργανογράμματος και των δύο υπηρεσιών.
Προς αποσύνδεση των αιτημάτων ένταξης Ουκρανίας - Μολδαβίας
Η εμφανής οπισθοχώρηση απειλεί να δυσκολέψει τον ήδη επισφαλή δρόμο της Ουκρανίας προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν έχει θέσει βέτο στο άνοιγμα του πρώτου κεφαλαίου των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, γνωστού ως Θεμελιώδες. Στο εν λόγω κεφάλαιο περιλαμβάνεται η καταπολέμηση της διαφθοράς.
Ο Όρμπαν επισημαίνει ότι η Ουκρανία είναι μια χώρα σε πόλεμο και, κατά την άποψή του, δεν σέβεται τα δικαιώματα της ουγγρικής μειονότητας. Επικαλείται μάλιστα τα αποτελέσματα ενός άτυπου δημοψηφίσματος για την ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας ως "ισχυρή εντολή" για το πάγωμα των διαπραγματεύσεων.
Η Επιτροπή τάχθηκε δυναμικά υπέρ του Κιέβου στη διαμάχη με την Βουδαπέστη, υποστηρίζοντας ότι δεν υπήρχαν "αντικειμενικοί λόγοι" για να μπλοκαριστεί το πρώτο κεφάλαιο.
"Τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: η Ουκρανία υλοποιεί ήδη μεταρρυθμίσεις υπό τις πιο δύσκολες συνθήκες που μπορεί κανείς να φανταστεί", δήλωσε εκπρόσωπος της Κομισιόν.
Η διαμάχη για τη μεταρρύθμιση κατά της διαφθοράς παρέχει στον Όρμπαν και σε άλλους σκεπτικιστές ένα νέο επιχείρημα για να εκτροχιάσουν τη διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας και, ίσως αναπόφευκτα, τροφοδοτεί εικασίες για μια πιθανή αποσύνδεση των υποψηφιοτήτων της Ουκρανίας και της Μολδαβίας.
Οι δύο χώρες υπέβαλαν αίτημα για ένταξη στην ΕΕ λίγο μετά την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας και ανακηρύχθηκαν υποψήφιες την ίδια ημέρα , τον Ιούνιο του 2022. Έκτοτε, αντιμετωπίζονται ως "ζευγάρι".
Η Επιτροπή θεωρεί ότι και οι δύο είναι εξίσου έτοιμες να ανοίξουν το πρώτο κεφάλαιο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και περιμένει από τα κράτη μέλη να δώσουν ομόφωνα το πράσινο φως. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Όρμπαν δεν έχει εκφράσει επιφυλάξεις σχετικά με την υποψηφιότητα της Μολδαβίας, πράγμα που σημαίνει ότι το Κισινάου θα μπορούσε να ξεκλειδώσει το επόμενο στάδιο των διαπραγματεύσεων, ενώ το Κίεβο περιμένει την άρση του βέτο.
Μέχρι τώρα, τα κράτη μέλη ήταν απρόθυμα να αποσυνδέσουν τις δύο υποψηφιότητες, φοβούμενα ότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με μεγάλη νίκη για τον Όρμπαν και οδυνηρή ήττα για την Ουκρανία. Η διαμάχη για τη νομοθεσία κατά της διαφθοράς θα μπορούσε τώρα να σηματοδοτήσει αλλαγή πλεύσης.
"Τα γεγονότα στην Ουκρανία είναι εξαιρετικά ανησυχητικά και υπάρχει κίνδυνος να υπονομεύσουν τη διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ, η οποία έχει ήδη βαλτώσει λόγω του βέτο της Ουγγαρίας", δήλωσε η Amanda Paula, ανώτερη αναλύτρια πολιτικής στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής (EPC).
"Πιστεύω ότι θα δώσει ώθηση στις συζητήσεις για την αποσύνδεση της Μολδαβίας από την Ουκρανία. Θα ήταν άδικο να καθυστερήσει η Μολδαβία λόγω των εξελίξεων στην Ουκρανία".
Η καταπολέμηση της διαφθοράς είναι κομβικής σημασίας, όχι μόνο για την ένταξη της Ουκρανίας - είναι επίσης μέρος των δεσμεύσεων που ανέλαβε το Κίεβο έναντι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως προϋπόθεση για την εκταμίευση βοήθειας ύψους 50 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Οι πληρωμές αυτές, ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των δημόσιων υπηρεσιών και την πληρωμή των μισθών στην Ουκρανία, αποτελούν ισχυρό μοχλό πίεσης σε περίπτωση που οι Βρυξέλλες αποφασίσουν να κλιμακώσουν την αντιπαράθεση σχετικά με τις αλλαγές στις ανεξάρτητες αρχές κατά της διαφθοράς.
Εκπρόσωπος της Επιτροπής δήλωσε ότι είναι πρόωρο να γίνουν εικασίες σχετικά με ενδεχόμενο πάγωμα των κονδυλίων σε αυτό το στάδιο.