Η Δανία αναδιαμόρφωσε τη συζήτηση για τη μετανάστευση υιοθετώντας εξαιρετικά περιοριστικούς κανόνες που παρουσιάζονται μέσα από το πρίσμα της προοδευτικής πολιτικής.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Όταν πρόκειται για τη μετανάστευση, η Δανία μπορεί μετά βίας να κρύψει το αίσθημα της δικαίωσης.
"Αυτό που ήταν mainstream μεταξύ των πληθυσμών μας για αρκετά χρόνια είναι τώρα mainstream και για πολλούς από εμάς τους πολιτικούς", δήλωσε η πρωθυπουργός Mette Frederiksen νωρίτερα αυτό το μήνα, μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο.
"Επιτέλους".
Ο υπουργός της για τη μετανάστευση, Kaare Dybvad, αισθάνεται εξίσου θριαμβευτής.
"Θυμάμαι όταν ξεκίνησα σε αυτό το πόστο πριν από τρία χρόνια, ο Αυστριακός υπουργός ήταν ο μόνος που υποστήριζε αυτές τις αντιλήψεις", δήλωσε ο Dybvad στο Euronews σε συνέντευξή του.
"Τώρα φαίνεται ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες χώρες που έχουν συσπειρωθεί γύρω από την ιδέα ότι πρέπει να αποκτήσουμε δημοκρατικό έλεγχο των μεταναστευτικών ροών".
Για χρόνια, η Δανία θεωρούνταν το μαύρο πρόβατο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη μεταναστευτική πολιτική. Στον απόηχο της μεταναστευτικής κρίσης του 2015-2016, η χώρα άρχισε να υιοθετεί όλο και πιο περιοριστικούς κανόνες για την αποτροπή των αφίξεων και την παρεμπόδιση της πρόσβασης σε νομικές εγγυήσεις, μια απόφαση που τροφοδοτήθηκε από τη ρήτρα εξαίρεσής της από το πλαίσιο της ΕΕ για το άσυλο.
Το 2019, η Δανία ενέκρινε έναν νόμο για την "αλλαγή παραδείγματος" που κατέστησε την προσωρινή προστασία για τους πρόσφυγες τον νέο κανόνα. Η εστίαση στράφηκε στην αυτάρκεια για την τόνωση της ένταξης στην αγορά εργασίας και τη μείωση της εξάρτησης από την κοινωνική πρόνοια. Η μόνιμη διαμονή εξακολουθούσε να είναι διαθέσιμη, αλλά υπόκειται σε αυστηρά κριτήρια σχετικά με την πλήρη και μακροχρόνια απασχόληση.
Με τον περιορισμό της διάρκειας του ασύλου, οι δανικές αρχές διευκόλυναν τον έλεγχο του κατά πόσον οι λόγοι προστασίας εξακολουθούσαν να ισχύουν και, αν όχι, κατά πόσον η απέλαση ήταν εφικτή.
Η Δανία έγινε το πρώτο ευρωπαϊκό κράτος που κήρυξε τμήματα της Συρίας ως "ασφαλή", υποστηρίζοντας ότι η κατάσταση επί τόπου είχε "βελτιωθεί σημαντικά". Εκείνη την εποχή, ο χαρακτηρισμός αυτός, ο οποίος είδε την ανάκληση των αδειών παραμονής εκατοντάδων Σύρων προσφύγων, αποδείχθηκε εξαιρετικά αμφιλεγόμενος και έγινε πρωτοσέλιδο διεθνώς.
Παρόμοια κατακραυγή σημειώθηκε το 2021, όταν η Δανία υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης με τη Ρουάντα. Βάσει της συμφωνίας, η Δανία θα μετέφερε τους αιτούντες άσυλο σε κέντρο υποδοχής στο αφρικανικό κράτος για να περιμένουν την εξέταση των αιτήσεών τους.
Ήταν η πρώτη φορά που ένα κράτος μέλος της ΕΕ ακολούθησε ανοιχτά μια στρατηγική εξωτερικής ανάθεσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είχε επικρίνει δριμύτατα ένα παρόμοιο σχέδιο μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ρουάντα, επιφυλάχθηκε να αναλάβει νομική δράση.
"Η εξωτερική διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα τόσο για την πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου όσο και για την αποτελεσματική πρόσβαση στην προστασία σύμφωνα με τις απαιτήσεις του διεθνούς δικαίου", δήλωσε εκπρόσωπος της Επιτροπής το 2022.
Ένα χρόνο αργότερα, η Δανία αποσύρθηκε από το σχέδιο - αλλά διατήρησε την αρχή. Αντί να επιδιώκει την εξωτερική ανάθεση σε εθνικό επίπεδο, η χώρα θα στόχευε υψηλότερα: στην ευρωπαϊκή διάσταση.
Από μαύρο πρόβατο σε βοσκό
Το στοίχημα της Δανίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν είχε αμέσως απήχηση.
Το μπλοκ διαπραγματευόταν τότε το Νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου, μια συνολική μεταρρύθμιση που αποσκοπούσε στη θέσπιση κοινών, προβλέψιμων κανόνων για την υποδοχή και την κατανομή των αιτούντων άσυλο. Οι συνομιλίες ήταν πικρές και έντονες και αποκάλυπταν τις πατροπαράδοτες διαιρέσεις μεταξύ του Νότου και του Βορρά. Κατά καιρούς, το Σύμφωνο φαινόταν καταδικασμένο να αποτύχει.
Στο τέλος, τα κράτη μέλη αναγνώρισαν την αξία της ύπαρξης συλλογικής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση μιας διασυνοριακής πρόκλησης όπως η παράτυπη μετανάστευση. Οι πέντε αλληλένδετοι νόμοι στο πλαίσιο του Συμφώνου εγκρίθηκαν στις 14 Μαΐου 2024, μόνο η Πολωνία και η Ουγγαρία ψήφισαν κατά.
Η στιγμή χαιρετίστηκε ως ιστορική τομή.
Αλλά για την Κοπεγχάγη, αυτό δεν ήταν αρκετό. Δύο ημέρες μετά την ψηφοφορία, η Δανία δημοσίευσε μια επιστολή που συνυπέγραψαν η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία και η Ρουμανία.
Στο έγγραφο, η 15μελής ομάδα υποστήριζε, με σαφήνεια, την εξωτερική ανάθεση των διαδικασιών ασύλου, μεταξύ άλλων με τη δημιουργία ενός "μηχανισμού κόμβου επιστροφής", όπου "θα μπορούσαν να μεταφέρονται οι επαναπατριζόμενοι ενώ περιμένουν την οριστική τους απομάκρυνση".
Στην επιστολή γίνεται ειδική μνεία στην πρωτοβουλία της Ιταλίας να κατασκευάσει κέντρα στην Αλβανία για την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου των μεταναστών που διασώζονται στα ανοιχτά νερά.
Ήταν μια επίδειξη δύναμης και μια δήλωση προθέσεων που οι Βρυξέλλες δεν μπορούσαν πλέον να αγνοήσουν. Η συζήτηση μετατοπίστηκε γρήγορα από το Σύμφωνο στις λεγόμενες "καινοτόμες λύσεις".
Τον Οκτώβριο, το lobbying απέδωσε το μεγαλύτερο μέρισμα όταν η Ursula von der Leyen, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενέκρινε την ιδέα της κατασκευής κέντρων απέλασης σε ξένο έδαφος, μια καθαρή ρήξη με την παραδοσιακή σκέψη της εκτελεστικής εξουσίας.
Λίγο μετά την επανεκλογή της, η Επιτροπή παρουσίασε σχέδιο κανονισμού που θα επέτρεπε στα κράτη μέλη να συνάπτουν συμφωνίες με έθνη εκτός του μπλοκ για τη μεταφορά απορριφθέντων αιτούντων άσυλο με αντάλλαγμα οικονομικά κίνητρα.
Κατά σύμπτωση, ο νόμος προετοιμάζεται για διαπραγματεύσεις ακριβώς τη στιγμή που η Δανία αναλαμβάνει την εξάμηνη προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Η χώρα έχει υπογραμμίσει την πρόθεσή της να καταλήξει σε πολιτική συμφωνία επί του φακέλου πριν από το τέλος του έτους.
Μια άλλη βασική προτεραιότητα είναι η επανεξέταση της έννοιας της "ασφαλούς τρίτης χώρας", η οποία θα διευκολύνει τη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων.
"Θέλουμε να προωθήσουμε την ατζέντα για τη μετανάστευση", δήλωσε ο Lars Løkke Rasmussen, υπουργός Εξωτερικών της Δανίας, νωρίτερα αυτόν τον μήνα σε ενημέρωση δημοσιογράφων στο Άαρχους.
"Είναι γνωστό ότι έχουμε μια μάλλον σκληρή πολιτική απέναντι στην παράνομη μετανάστευση και έχουμε αποδείξει ότι είμαστε αρκετά επιτυχημένοι", πρόσθεσε.
Πιέζοντας το νόμο
Όπως συμβαίνει, η Κοπεγχάγη έχει περισσότερες από αξιοπρεπείς πιθανότητες επιτυχίας: η ομάδα των 15 χωρών που υποστήριξε την επιστολή του 2024 αυξήθηκε με την πάροδο του χρόνου και σήμερα αντιπροσωπεύει μια αποφασιστική πλειοψηφία. Η Γερμανία προσχώρησε λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του νέου ομοσπονδιακού καγκελάριου, Φρίντριχ Μερτς. Ο Merz έχει επαινέσει τη μεταναστευτική πολιτική της Δανίας ως "πραγματικά υποδειγματική".
Η ταχύτητα με την οποία κινούνται τα πράγματα έχει θορυβήσει τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, οι οποίες προειδοποιούν ότι η εξωτερική ανάθεση θα σπαταλήσει τα χρήματα των φορολογουμένων και θα τροφοδοτήσει τον ανθρώπινο πόνο.
"Το μοντέλο ελέγχου της μετανάστευσης της Δανίας διαφημίζεται ως το χρυσό πρότυπο και άξιο μίμησης, επειδή στοχεύει στην αποτροπή των αιτούντων άσυλο από το να έρθουν", δήλωσε η Céline Mias, διευθύντρια ΕΕ στο Δανικό Συμβούλιο Προσφύγων (DRC).
"Η τρέχουσα τάση των ευρωπαϊκών κρατών να εστιάζουν σε μηχανισμούς αποτροπής και να εξωτερικεύουν τις διαδικασίες ασύλου δεν είναι μόνο ηθικά αμφισβητήσιμη, παραβιάζοντας συχνά την αρχή της μη επαναπροώθησης, αλλά και αποδεδειγμένα αναποτελεσματική μακροπρόθεσμα".
Σε κάθε περίπτωση, η εξωτερική ανάθεση παραμένει μια σε μεγάλο βαθμό αφηρημένη έννοια.
Ούτε η Δανία, οι σύμμαχοί της ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν ακόμη προσφέρει λεπτομέρειες σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν στην πράξη αυτές οι εξωτερικές εγκαταστάσεις. Δεν έχει υπάρξει καμία οικονομική εκτίμηση, κανένα υλικοτεχνικό σχέδιο και, κυρίως, κανένας προτεινόμενος προορισμός.
Το ιταλοαλβανικό πρωτόκολλο, το οποίο η φον ντερ Λάιεν χαιρέτισε ως πρωτοποριακό μοντέλο από το οποίο το μπλοκ θα μπορούσε να αντλήσει διδάγματα, έχει πέσει πολύ κάτω από τον πενταψήφιο αριθμό των αιτούντων άσυλο που είχε αρχικά ανακοινωθεί. Με αναφερόμενη τιμή 74,2 εκατομμυρίων ευρώ, τα κέντρα φιλοξενούν σήμερα μερικές εκατοντάδες μετανάστες υπό εντολή απέλασης.
Δανοί αξιωματούχοι παραδέχονται ότι δεν έχουν ακόμη διενεργήσει αξιολόγηση για να δώσουν σάρκα και οστά στο σχέδιο των "κόμβων επιστροφής", αλλά επιμένουν ότι οποιαδήποτε συμφωνία με μια χώρα εκτός ΕΕ θα πρέπει να σχεδιαστεί ως αμοιβαία επωφελής εταιρική σχέση και να συμμορφώνεται με το διεθνές δίκαιο και τα θεμελιώδη δικαιώματα, ένα υψηλό πρότυπο που ενδέχεται να περιπλέξει τη διαδικασία επιλογής.
Δεδομένου του διχαστικού χαρακτήρα της εξωτερικής ανάθεσης, το σχέδιο αναμένεται να προωθηθεί από έναν "συνασπισμό των προθύμων" με την πολιτική και ενδεχομένως οικονομική υποστήριξη των Βρυξελλών.
Μια προοδευτική εξέλιξη
Η προσέγγιση της Δανίας για τη μετανάστευση συνοδεύεται από μια ιδεολογική πινελιά.
Αντί να πρωτοστατεί μια δεξιά κυβέρνηση, όπως συμβαίνει γενικά στην Ευρώπη, η αυστηρή πολιτική προωθείται με ενθουσιασμό από τους Σοσιαλδημοκράτες.
Το κόμμα υπερασπίζεται πολλές από τις ιδέες που είναι κοινές στην ευρωπαϊκή αριστερά, όπως η δράση για το κλίμα, η ισότητα των φύλων, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ και ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας. Όμως, στο μεταναστευτικό, έχει επιλέξει να αποκλίνει απότομα από την προοδευτική ατζέντα και να υιοθετήσει μια σκληρή γραμμή που εγείρει φρύδια μεταξύ των σοσιαλιστών και προκαλεί ζητωκραυγές μεταξύ των συντηρητικών.
Η συγχώνευση που σπάει τα ταμπού έχει παίξει υπέρ της Φρέντερικσεν. Ο πρωθυπουργός είναι ένας από τους τρεις σοσιαλιστές που κατάφεραν να επιβιώσουν από την πρόσφατη δεξιά στροφή και να διατηρήσουν την έδρα τους στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Οι άλλοι δύο είναι ο Robert Abela της Μάλτας, ο οποίος υποστηρίζει την εξωτερική ανάθεση, και ο Pedro Sánchez της Ισπανίας, ο οποίος είναι αντίθετος.
"Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το μεταναστευτικό φαινόμενο σκεπτόμενοι τις μελλοντικές γενιές και όχι τις μελλοντικές εκλογές", δήλωσε πέρυσι ο Sánchez, υποστηρίζοντας ότι μια φιλόξενη προσέγγιση είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης της Ευρώπης και τη διασφάλιση της οικονομικής ευημερίας.
Αλλά η Φρεντέρικσεν και οι υπουργοί της είναι πεπεισμένοι ότι η μέθοδός τους είναι η μόνη βιώσιμη επιλογή για τους κεντροαριστερούς πολιτικούς να παραμείνουν στην εξουσία και να αποκρούσουν την προέλαση των σκληροδεξιών δυνάμεων, οι οποίες αποτελούν άμεση απειλή για τις προοδευτικές τους πεποιθήσεις.
Ο Kaare Dybvad, υπουργός Μετανάστευσης της Δανίας, πιστεύει ότι τα άλλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα θα πρέπει να αναδιαμορφώσουν το καυτό θέμα, παίρνοντας παράδειγμα από την Κοπεγχάγη.
"Η μετανάστευση αποτελεί συχνά βάρος για τους ψηφοφόρους. Οι κοινότητες της εργατικής τάξης έχουν αναλάβει το μεγαλύτερο μέρος του έργου της ενσωμάτωσης των ανθρώπων στις τοπικές κοινότητες και στην αγορά εργασίας", δήλωσε ο Dybvad στο Euronews.
"Και ως εκ τούτου, αν είσαι ένα κόμμα που εκπροσωπεί ανθρώπους με χαμηλή ειδίκευση και χαμηλές αποδοχές, τότε θα πρέπει να είσαι αρκετά περιοριστικός σε ό,τι αφορά τη μετανάστευση".
Ερωτηθείς αν αισθάνεται δικαιωμένος από την αλλαγή στάσης της Ευρώπης, ο υπουργός είπε: "Είμαι απλώς χαρούμενος που έχουμε πολύ περισσότερες συζητήσεις για αυτά τα θέματα".