ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜια θεατρική ομάδα από την Κρήτη επισκέπτεται την Αθήνα για να μας παρουσιάσει επί σκηνής ένα από τα αριστουργήματα του 20ου αιώνα, το «Καθώς ψυχορραγώ» του Ουίλιαμ Φώκνερ. Από την Πέμπτη 15 Ιανουαρίου, μέχρι και το Σάββατο 17 Ιανουαρίου, το θέατρο της Σητείας, μετά την καλοκαιρινή επιτυχία που συνάντησε η παράσταση στην Κρήτη, θα βρίσκεται στο θέατρο Εμπρός για να μας ταξιδέψει στον αμερικανικό νότο, αποκαλύπτοντας τα μυστικά της οικογένειας Μπάντρεν.
Ποια είναι όμως η υπόθεση του μυθιστορήματος; Παίρνοντας ως αφετηρία ένα τετριμμένο γεγονός όπως τον θάνατο μιας γυναίκας αναπτύσσει ένα περίπλοκο ψηφιδωτό σε 59 κεφάλαια από 15 αφηγητές που περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο όχι βέβαια το θάνατο ή τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά τις ιδιότητες και τα συστατικά της ζωής ή καλύτερα της επιβίωσης. Παρακολουθούμε λοιπόν την περιπετειώδη προσπάθεια των Μπάντρεν να μεταφέρουν τη νεκρή σύζυγο και μητέρα τους πίσω στην πόλη της καταγωγής της. Διασχίζουν την πλημμυρισμένη φωκνερική κομητεία Γιοκναπατάουφα από τη μια άκρη στην άλλη και φαίνεται πως τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει την προσπάθεια τους να ικανοποιήσουν την τελευταία επιθυμία της νεκρής. Όμως ουσιαστικά είναι οι δικές τους επιθυμίες που πρέπει να ικανοποιηθούν με κάθε κόστος.
Ο σκηνοθέτης της παράστασης Νάσος Ζαγκότης μας μίλησε για το έργο, που ανεβαίνει στο Εμπρός, αλλά και για τον κόσμο που έχει φτιάξει ο Φώκνερ.
Τι είναι αυτό που σας άρεσε στο μυθιστόρημα και αποφασίσατε να το ανεβάσετε στο θέατρο;
Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με το κείμενο ήταν στα φοιτητικά μου χρόνια μετά από παρότρυνση του φίλου μου του Γιώργου Ζερβάκη – που πρωταγωνιστεί και στην παράσταση στο ρόλο του Νταρλ. Έλεγε και ξανάλεγε πόσο ωραίο θα ήταν να μπορούσε να δει το έργο στο θέατρο με τους εξαθλιωμένους αντιήρωες να σέρνουν στη σκηνή το φέρετρο της πεθαμένης γυναίκας και μάνας τους καθώς πηγαίνουν από τη μια γελοία περιπέτεια στην άλλη. Εκτίμησα βέβαια την αισθητική τελειότητα μιας γραφής στρυφνής όσο και ιδιοφυούς, όμως μίσησα τους ήρωες που με την μικροψυχία και την κουτοπονηριά τους προσπαθούν να επιβιώσουν όπως μπορούν, αδιαφορώντας για το τι συμβαίνει γύρω τους. Ένιωσα πως πρόκειται για μια ομάδα τρελών που δεν έχουν καμιά σχέση με κανονικούς ανθρώπους. Χρόνια αργότερα και ενώ στήναμε τα σκηνικά της παράστασης του Καπετάν Μιχάλη στο μεγάλο κηποθέατρο του Ηρακλείου, σκέφτηκα πως όλος αυτός ο ηρωισμός, η σκληρότητα και η γενναιότητα των ηρώων του Καζαντζάκη επίσης δεν μπορούν να έχουν καμιά σχέση με τους κανονικούς ανθρώπους. Ποιο είναι το λογοτεχνικό αντίθετο του Καπετάν Μιχάλη σκέφτηκα; Μα ο Ανς Μπάντρεν ο φωκνερικός αντιήρωας του «Καθώς Ψυχορραγώ» και σύζυγος της νεκρής. Φώναξα στο Γιώργο (με βοηθάει τακτικά στις θεατρικές μου απόπειρες) που επέβλεπε την ομάδα των οικοδόμων που έστηναν τους τόνους ξυλείας για τα σκηνικά. «Να κάνουμε του χρόνου το Ψυχορραγώ»; του λέω. Έτσι κι έγινε.
- Σας δυσκόλεψε η θεατρική του διασκευή;*
Καθόλου. Η θεατρικότητα των μονολόγων του Φώκνερ είναι καταπληκτική. Επίσης εκτός από το πρωτότυπο κείμενο είχα πάντα μαζί μου τη μετάφραση του Μένη Κουμανταρέα που με παράξενα τραγικό τρόπο συνδυάστηκε η παράστασή μας με το χαμό του. Παρά το γεγονός πως πρόκειται για μια μετάφραση του 1970, δίνει με θαυμαστό και γλωσσικά σύγχρονο τρόπο λύσεις στον ιδιότυπο λεκτικό κόσμο του Αμερικανού συγγραφέα. Το περίεργο ήταν πως λίγο πριν ολοκληρώσω τη διασκευή είπα να ρίξω και μια ματιά στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης που φυσικά είχα βαρεθεί να διαβάσω μέχρι τότε. Καταλαβαίνετε την έκπληξη μου όταν είδα τις ευχαριστίες του Μένη Κουμανταρέα στο Λευτέρη Βογιατζή για τη συνεργασία στη μετάφραση. Γιατί δεν το έκανε ο Βογιατζής θεατρικό; Είμαστε καταδικασμένοι σκέφτηκα. Όμως ήταν αργά για να κάνω πίσω.
Ποια είναι τα στοιχεία στα οποία εστιάσατε στη δική σας παράσταση, καθώς το έργο είναι μια πολυσύνθετη τοιχογραφία του αμερικανικού νότου με πολλούς χαρακτήρες;
Αποφάσισα να εστιάσω αποκλειστικά στα επτά μέλη (μαζί με τη νεκρή) της οικογένειας Μπάντρεν, στις επιθυμίες, τα μικρά και μεγάλα τους μυστικά. Σε ένα ιδιαίτερα στρυφνό και απαιτητικό κείμενο όπως αυτό, η ύπαρξη δεκαπέντε διαφορετικών αφηγητών θα δημιουργούσε σύγχυση στο θεατή που δεν έχει και την πολυτέλεια του αναγνώστη να διαβάζει και να ξαναδιαβάζει τα πιο πυκνά ή δυσνόητα κομμάτια. Εξάλλου δεν με ενδιέφερε πάρα πολύ ο αμερικανικός νότος και ούτε νομίζω πως και ο ίδιος ο Φώκνερ ήθελε να κάνει κάποιου είδους ηθογραφία. Τέλος προς μεγάλη απογοήτευση του φίλου μου του Γιώργου το έργο δεν έχει φέρετρο ή κιβούρι όπως θα έλεγε κι ο Κουμανταρέας.
- Οι χαρακτήρες και οι καταστάσεις του έργου έχουν αντιστοιχίες με τη δική μας πραγματικότητα; Τι σχέση έχει η αμερικανική κοινωνία εκείνης της εποχής με την Ελλάδα του σήμερα;
Ο νεανικός μου ιδεαλισμός με είχε εμποδίσει όταν πρωτοδιάβασα το έργο να δω πως τελικά η μικροψυχία των ηρώων ήταν πέρα για πέρα ανθρώπινη και πως η εξυπηρέτηση των μικρών προσωπικών αναγκών μπορεί να μην περιέχει κανένα ηρωισμό, αλλά είναι κάτι που λίγο ως πολύ επιδιώκουμε όλοι. Νομίζω πως ο Φώκνερ επίσης δεν έβλεπε με συμπάθεια τους ήρωες του. Φρόντιζε να τους κοροϊδεύει και να τους γελοιοποιεί σε κάθε ευκαιρία χρησιμοποιώντας τόσο τα δικά τους λόγια όσο και τους άλλους αφηγητές. Μπήκα στον πειρασμό να δείξω πως τους αναγνωρίζω τα ελαφρυντικά της φύσης τους, όπως εξάλλου κάνω και για τον εαυτό μου. Μετά όμως κατάλαβα πως οι δικαιολογίες μπορεί να είναι εξαιρετικές στη ζωή αλλά αδιέξοδες στην τέχνη. Η συγγραφή του έργου ξεκίνησε την 25η Οκτωβρίου του 1929. Μια μέρα πριν, στις 24 του Οκτώβρη, η Αμερική ζει το Μεγάλο Κραχ, γεγονός που αποκλείεται να άφησε ανεπηρέαστο το συγγραφέα. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής των ηρώων όπως γλαφυρά τις περιγράφει ο Φώκνερ σίγουρα αντικατοπτρίζουν τον πεσιμισμό της εποχής και φέρνουν στη μνήμη μας τη μετεμφυλιακή ερημωμένη Ελλάδα. Δεν έχουν μεγάλη σχέση ωστόσο με τη σύγχρονη φτώχεια και τον ξεπεσμό της δικής μας κοινωνίας στην Ελλάδα, που για λίγο είχε πιστέψει στην ευμάρεια.
Γιατί, πιστεύετε, το μυθιστόρημα θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα;
Το «Καθώς Ψυχορραγώ» γράφτηκε σε διάστημα έξι μόλις εβδομάδων. Ο τίτλος του μυθιστορήματος προέρχεται από ένα στίχο της Οδύσσειας: Όταν ο Οδυσσέας στο γυρισμό για την Ιθάκη κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο για να πάρει πληροφορίες για το ταξίδι του συναντά τον Αγαμέμνονα. Η αφήγηση του αχαιού ηγεμόνα, στην οποία εξηγεί πώς πέθανε, ξεκινά με τον τίτλο του μυθιστορήματος (As I Lay Dying) για να συνεχίσει με τη γνωστή δολοπλοκία της Κλυταιμνήστρας και το τραγικό τέλος του βασιλιά των Μυκηνών. Ο συγγραφέας απογειώνει την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου, ενώ ταυτόχρονα εμπλουτίζει το μυθιστόρημα του με πληθώρα κωμικών στοιχείων σε βαθμό που αναγκάζει τους κριτικούς να το χαρακτηρίσουν «Μαύρη Κωμωδία», «Σάτιρα» και «Αντι-έπος». Παίρνοντας ως αφετηρία ένα τετριμμένο γεγονός όπως τον επικείμενο θάνατο μιας γυναίκας αναπτύσσει ένα περίπλοκο ψηφιδωτό σε 59 κεφάλαια από 15 αφηγητές που περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο όχι βέβαια το θάνατο ή τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά τις ιδιότητες και τα συστατικά της ζωής ή καλύτερα της επιβίωσης. Παρακολουθούμε λοιπόν την περιπετειώδη προσπάθεια των Μπάντρεν να μεταφέρουν τη νεκρή σύζυγο και μητέρα τους πίσω στην πόλη της καταγωγής της. Διασχίζουν την πλημμυρισμένη φωκνερική κομητεία Γιοκναπατάουφα από τη μια άκρη στην άλλη και φαίνεται πως τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει την προσπάθεια τους να ικανοποιήσουν την τελευταία επιθυμία της νεκρής. Όμως ουσιαστικά είναι οι δικές τους επιθυμίες που πρέπει να ικανοποιηθούν με κάθε κόστος. Είναι ένα έργο πικρό, αστείο και πάνω από όλα ειλικρινές.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Διασκευή – Σκηνοθεσία: Νάσος Ζαγκότης
Μουσική επιμέλεια – διδασκαλία: Γιώργος Παπαδάκης
Φιλολογική επεξεργασία κειμένου: Λίνα Βέλλιου
Φωτισμοί: Νίκος Θαλασσινός, Νάσος Ζαγκότης
Εκγύμναση ηθοποιών: Δέσπω Σγουράκη
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Μαρία Κατριτζιδάκη, Άννα Παρασκευοπούλου
Παίζουν:
Ανς: Θεοδόσης Γαρεφαλάκης
Άντυ: Αρετή Κάτσικα
Κας: Μανόλης Μακράκης
Νταρλ: Γιώργος Ζερβάκης
Τζουλ: Γιώργος Γιαγκίδης
Ντιούη Ντελλ: Κατερίνα Καπαρού
Βάρνταμαν: Γιάννης Σφενδουράκης
Θέατρο Εμπρός
Ρήγα Παλαμήδη 2, Ψυρρή, στις 21:15
Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο 15-17 Ιανουαρίου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑκολουθήστε το euronews στα Ελληνικά στο Facebook και στο Twitter