ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜετά τον αριστουργηματικό «Κυκλισμό του τετραγώνου», ο Δημήτρης Καραντζάς συναντιέται και πάλι με τον Δημήτρη Δημητριάδη αυτή τη φορά χάρις στον «Φαέθοντα», ένα δραματικό κείμενο που γράφτηκε το 2006. Το θεατρικό έργο ανεβαίνει για πρώτη φορά ως ολοκληρωμένη παράσταση, ενώ πρωτύτερα το 2013 είχε ανεβεί στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, υπό μορφή αναλογίου, από την ομάδα Vasistas, στο πλαίσιο ενός αφιερώματος στον μεγάλο έλληνα συγγραφέα, του οποίου τα έργα έχουν εδώ και πολλά χρόνια λαμπρή πορεία και στο εξωτερικό.
Με αφετηρία το γνωστό μύθο, ο Δημητριάδης μας εισάγει στον κόσμο της οικογένειας Λομ. Ο πατέρας Άμνετ Λομ έχει δημιουργήσει ένα τερατώδες σύστημα εξουσίας και καταπίεσης, όπου ο ίδιος είναι ο αρχηγός-Θεός και όλοι οι υπόλοιποι τα θύματά του. Πρέπει να ακολουθούν κατά γράμμα, ό,τι λέει, χωρίς καμιά αντίρρηση. Οι ατέρμονες διακηρύξεις υπέρ του χριστιανικού δόγματος υποκρύπτουν την κόλαση που έχει στήσει για τη γυναίκα και τα παιδιά του. Η αντίδραση λοιπόν των υπολοίπων μελών θα είναι εξίσου βίαιη με τη βία που τους ασκείται. Όλη η δράση του έργου εκτυλίσσεται μέσα σε μια νύχτα.
Η παράσταση που ανεβαίνει στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής είναι μια γροθιά στο στομάχι. Δεν σε αφήνει ούτε λεπτό να αναπνεύσεις ελεύθερα, όταν μπαίνεις στον φρικτό κόσμο αυτής της οικογένειας. Πρόκειται για ένα κλειστοφοβικό σύμπαν όπου βασιλεύει ο λόγος του Θεού-πατέρα, η ενδογαμία και ο ευνουχισμός όλων των υπολοίπων. Από την αρχή ο θεατής αναζητά την κάθαρση, τη λύτρωση.
Συναντήσαμε την Εύη Σαουλίδου, την Σταυρούλα Σιάμου και τον Άρη Μπαλή, που ερμηνεύουν τα τρία παιδιά της οικογένειας Λομ και συζητήσαμε για την παράσταση και το έργο του Δημητριάδη.
-Τι ιδιαίτερο έχει αυτή η οικογένεια; Ποιες είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται;
Άρης Μπαλής: Είναι μια τυπική οικογένεια: πατέρας, μητέρα και τρία παιδιά. Το ιδιαίτερο αυτής της οικογένειας είναι ότι είναι ένα κλειστό σύστημα, τόσο κλειστό και τόσο αγαπημένο που από κάποιο σημείο και μετά αποκτά μια παθογένεια. Δηλαδή, επί της ουσίας, δεν μπορείς να φανταστείς αυτούς τους ανθρώπους και κυρίως τον πατέρα να συναναστρέφονται με άλλους. Σαν να μην υπάρχει έξω κόσμος. Είναι κάτι ερμητικό, κλειστό, συμπαγές και είναι τόσο αλληλοεξαρτώμενοι μεταξύ τους που όλο αυτό γίνεται μια μηχανή αυτοκαταστροφική. Φαινομενικά αλλά και επί της ουσίας καθοδηγητής όλου αυτού είναι ο πατέρας, ο Άμνετ ο οποίος είναι ένας κυρίαρχος εκφραστής ενός χριστιανικού δόγματος, που το αφομοιώνει με τέτοιο τρόπο που αυτό φεύγει εκτός ελέγχου. Το χρησιμοποιεί ως δικαιολογία, ως θεωρητικοποίηση πραγμάτων που συμβαίνουν εντός της οικογένειας, δίνοντάς του μια μάσκα κανονικότητας και φυσιολογικότητας.
-Η ιδιοτυπία, η αρρώστια ξεκινάει δηλαδή από τη θρησκεία; Αυτό είναι το πρόβλημα σε αυτή την οικογένεια;
Σταυρούλα Σιάμου: Δεν είσαι σίγουρος ποιο θρέφει τι. Πολλές φορές η θρησκεία είναι το θεωρητικό εργαλείο που χρησιμοποιεί ο πατέρας για να θεμελιώσει την επιβολή του. Δεν είναι μια τυπική πίστη. Είναι κάτι ακραίο. Είναι φανατισμός. Είναι ένα εργαλείο διαστρεβλωμένο, που χρησιμοποιείται σαν ένα δίχτυ για να καπελώσει τα πάντα. Σχεδόν σαν πρόφαση. Και με το άλλοθι ότι το σχήμα είναι ότι υπάρχει ο Θεός και οι άλλοι. Αυτός, ο πατέρας κάνει λοιπόν μία μεταγραφή: Θεός-Πατέρας, Άλλοι – Εμείς.
Εύη Σαουλίδου: Οπότε, αυτός που κηρύττει το λόγο, είναι ο φορέας αυτού του πράγματος, είναι ανώτερος από εμάς και άρα μπορεί να μας κάνει ό,τι θέλει.
-Είναι λοιπόν μια άρρωστη σχέση εξουσίας πατέρα – παιδιών; Ένας άνθρωπος που θέλει να ελέγχει, να υποτάσσει όλους τους υπόλοιπους, λόγω της θρησκείας ή υπάρχει και κάτι άλλο όσον αφορά το χαρακτήρα του το οποίο είναι καθαρό στο έργο και εξηγεί το γιατί λειτουργεί έτσι;
Α.Μ: Νομίζω ότι για να ασκείς τόσο ακραία εξουσία, χρειάζεσαι έναν παράλληλο δρόμο, για να μπορείς να ακουμπάς. Είναι ένα ακραίο παράδειγμα αυτή η οικογένεια. Δεν είναι κάτι τυπικό. Οπότε η θρησκεία είναι αυτός ο παράλληλος δρόμος στον οποίο ακουμπάει ο πατέρας για να πράττει ό,τι πράττει μέσα στην οικογένεια. Στην πραγματικότητα θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε άλλο σύστημα το οποίο σου λέει τι είναι αληθινό, κανονικό, σου λέει τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Απλά αυτός ο παράλληλος δρόμος διεμβολίζει την οικογένεια με τόσο ισχυρό τρόπο που οδηγούν να γίνουν, όλα όσα γίνονται.
-Εκτός από τη σχέση υποταγής – εξουσίας, ποια είναι τα θέματα που θίγει αυτό το έργο?
Ε.Σ.: Είναι το τι προκαλεί αυτή η δογματική φιγούρα που βρίσκεται στην κορυφή. Μια έλλειψη χώρου και αναπνοής για όλους τους υπόλοιπους. Μια έλλειψη γνώμης, άποψης, δραστηριότητας, ζωής. Είναι τόσο υποταγμένοι σε αυτό. Βέβαια όταν μεγαλώνεις έτσι δεν καταλαβαίνεις ότι είσαι υποταγμένος, καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι το κανονικό αλλά στην ουσία αυτό συμβαίνει. Είναι ένας και όλοι οι άλλοι από κάτω μοιράζονται το λιγοστό αέρα που τους περισσεύει.
Α.Μ.: Και γι’ αυτό το λόγο η στιγμή της αμφισβήτησης είναι κορυφαία στιγμή στο έργο. Το να καταλάβεις δηλαδή ότι αυτό που συμβαίνει μάλλον δεν είναι και τόσο κανονικό.
Ε.Σ.: Στο τέλος οδηγείται σε μια ακραία κίνηση, αλλά όταν αρχίζει η αμφισβήτηση είναι απλά η μη συμμετοχή σε αυτό το «κανονικό». Αυτή είναι η επαναστατική κίνηση.
-Από την αρχή του έργου ξέρουμε ποια θα είναι η κατάληξη. Είναι ο μόνος δρόμος για τους υπόλοιπους τέσσερις να αντισταθούν σε αυτή τη σχέση εξουσίας;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣ.Σ.: Στο έργο είναι φανερό ότι είναι τόσο ακραία η δύναμη της πίεσης, που για να αντισταθούν, πρέπει να γίνει μια ακραία πράξη. Δεν αφήνει χώρο να διανοιχτούν ομαλά άλλοι δρόμοι, μια πολιτισμένη λύση. Είναι δράση- αντίδραση.
Ε.Σ.: Ξέρουμε ποια θα είναι η κατάληξη σε οποιαδήποτε τέτοια βασανιστική κατάσταση, ούτως ή άλλως. Όταν βλέπεις κάτι τόσο συγκεντρωτικό, κάποια στιγμή η λύση θα επέλθει και θα είναι αυτή που φανταζόμαστε. Ανάλογα βίαιη. Το θέμα είναι πώς έρχεται σιγά σιγά. Αυτό είναι το ενδιαφέρον, ο τρόπος και ο χρόνος, γιατί όλα συμβαίνουν σε μια νύχτα.
-Αισθάνεστε ότι ως αδέλφια διαφέρετε μεταξύ σας, έχετε μια ταυτότητα ξεχωριστή;
Ε.Σ.: Νομίζω ότι όλοι είναι αλληλένδετοι. Σε ένα εξωτερικό μάτι μπορεί να φαίνονται το ίδιο. Θα μπορούσαν να φοράνε τα ίδια ρούχα. Είναι σχεδόν χωρίς πρόσωπο. Αυτό που διαφέρει είναι ότι ξεκινάνε τη δράση τους σε διαφορετική χρονική στιγμή και έχουν διαφορετική λειτουργία σε σχέση με αυτό το γεγονός.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑ.Μ.: Ο Λέλο είναι ο πρώτος που δημιουργεί την έντονη ρωγμή σε αυτό το σύστημα. Έχει μια σχέση με το πνεύμα του πολύ έντονη, μια υπαρξιακή αγωνία που πυρακτώνεται διαρκώς για να καταφέρει να αρχίσει να ψελλίζει στοιχειώδη πράγματα. Αυτό που τον διαφοροποιεί είναι ότι λεκτικοποιεί την κατάσταση. Δηλώνει εξαρχής επιθυμία. Σκέφτεται φωναχτά και τελικά δημιουργεί την ρωγμή.
-Και ψυχαναλυτικά, φροϋδικά είναι αυτός που πρέπει να σκοτώσει τον πατέρα;
Α.Μ.: Ναι γιατί είναι αυτός που κουτσουρεύει τον ανδρισμό του διαρκώς.
Σ.Σ.: Ο Λέλο εξαντλεί το λόγο και φτάνει στα όριά του, για να μπορέσει να φτάσει στην πράξη. Αντίθετα, εμείς δε μιλάμε ποτέ πραγματικά, καθαρά. Παρουσία του πατέρα δε μιλάμε ποτέ. Δεν έχουμε αυτό το ενδιάμεσο στάδιο οπότε δεν φτάνουμε στην πράξη. Εγώ, η Αν νομίζω ότι έχω μια πιο παρορμητική σχέση. Μου είναι πιο καθαρό τι θα ήθελα να κάνω και ταυτόχρονα έχω τη διπλή ματαίωση ότι δεν κάνω ποτέ τίποτε. Ενώ η Μπεθ είναι σαν να προσπαθεί να συμφιλιώσει, να καταλάβει τα πράγματα και να τα αφομοιώσει. Εγώ είμαι σαν τα κουρδιστά παιχνίδια που χτυπάνε στον τοίχο και γυρνάνε.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕ.Σ.: Ενώ η Μπεθ αφομοιώνει και έτσι περνά σε μια αντίδραση, έχει δημιουργήσει χώρο μέσα της για να έρθει όλο αυτό να πατήσει, και αφού το έχει αποδεχτεί βαθιά. Είναι ένας άνθρωπος που θέλει πιο πολύ από την Αν να φύγουνε αλλά δεν τολμάει ποτέ να το εκφράσει. Η Μπεθ είναι πιο αποφασιστική στο να δείχνει τη συμβολή της, χωρίς όμως ποτέ η ίδια να το λέει, σα να προτρέπει τους άλλους να το κάνουν γι’ αυτήν.
-Μόνο με αίμα μπορείς να φύγεις από αυτό τον κύκλο δεν υπάρχει καμία άλλη έξοδος διαφυγής; Είναι αναγκαία η δολοφονία;
Ε.Σ.: Είναι τόσο ακραίο αυτό που συμβαίνει, που όταν αρχίσει και αντιστρέφεται είναι σαν να το έχει προκαλέσει ο ίδιος ο πατέρας.
Α.Μ.: Με μια έννοια είναι τόσο συμπαγές αυτό το πράγμα, που δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Ένα κτήριο που είναι τέλεια θεμελιωμένο δεν μπορείς να το γκρεμίσεις τούβλο τούβλο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
-Υπάρχει λύτρωση για τους τρεις στο τέλος;
Σ.Σ.: Εμείς, οι δύο αδελφές αναγάγουμε τον Λέλο ως Φαέθοντα και ως σωτήρα μας. Η ιστορία μας είναι ότι όντως κατάφερε να μας λυτρώσει. Στη συνείδησή μας και στη φαντασία μας γίνεται κάτι ακραία φωτεινό, άσχετα με το αν ισχύει ή όχι.
Α.Μ.: Ο Λέλο φεύγει… Είναι ανοικτό παραστασιολογικά το τι συμβαίνει ακριβώς στο τέλος. Οδηγία του συγγραφέα είναι ότι ακούγεται ένας πάταγος… δεν ξέρουμε αν είναι απογείωσης ή απότομης προσγείωσης… Με αυτή την έννοια έχουμε μια λύτρωση. Για τον Λέλο δεν ξέρουμε. Αλλά προβαίνει στην πράξη με συμμάχους. Αυτό που συμβαίνει τον λυτρώνει τον ίδιο, φεύγει από αυτό που ήταν και έχει σχέσεις πιο καθαρές με τα υπόλοιπα μέλη, που πριν ήταν διαμεσολαβημένες από τον πατέρα. Πλέον είναι πιο καθαρές…
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕ.Σ.: Τουλάχιστον λυτρώνονται από αυτό το ζυγό. Το τι είδους λύτρωση είναι αυτή και αν μπορείς να βγεις τελικά από μια κατάσταση που έχεις μάθει να ζεις είναι ένα άλλο ερώτημα…
-Υπάρχει ένα μήνυμα που δίνει μια περισσότερο καθολική, οικουμενική διάσταση στο συγκεκριμένο έργο; Τι είναι αυτό που μένει βλέποντας όλο αυτό το δράμα της οικογένειας;
Σ.Σ.: Ότι σε αυτή την πίεση θα υπάρξει πάντα αντίδραση. Θα υπάρξει κάτι που θα την αποκρούσει.
Α.Μ.: Αυτό που σε εντυπωσιάζει είναι πόσο αυτά τα υποκείμενα είναι ακυρωμένα. Το πόσες φορές και εμείς στην κοινωνική μας ζωή είμαστε ακυρωμένοι και κολοβοί και δεν καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο είμαστε έτσι. Θεωρούμε ότι αυτό είναι κανονικό, ενώ στην πραγματικότητα έχουμε δεκάδες τόνους καταπίεσης πάνω στο σβέρκο μας και το έχουμε αφομοιωμένο όλο αυτό με έναν τέτοιο τρόπο που το θεωρείς κανονικό. Τι κόπο θέλει να καταλάβεις ότι αυτός είναι ένας παραλογισμός που τον έχεις φορτωθεί, επειδή έχει τη μάσκα, τη φαινομενικότητα μιας γενικευμένης αλήθειας.
- Πως συνδέεται αυτό το κείμενο με το σήμερα και αυτό που βιώνουμε;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑ.Μ.: Το κείμενο είναι αρχετυπικό. Ακουμπάει πολύ έντονα στον πυρήνα του ανθρώπου. Αυτά τα θέματα δεν έχουν μία συγχρονικότητα με την έννοια του επίκαιρου. Μια εξουσία, ό,τι πρόσωπο κι αν έχει, δημιουργεί υποκείμενα καταπιεσμένα, ανήμπορα σε βαθμό που αδυνατούν να αμφισβητήσουν το φορέα που τα καταπιέζει. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι μπορεί να αναπαράγουν και τα ίδια ίδιες συμπεριφορές όταν βρουν την ευκαιρία.
Ε.Σ.: Ακόμη όμως και σε ένα τέτοιο καθεστώς επειδή είναι ζωντανοί οργανισμοί, υπάρχει μια σκέψη, μια δεύτερη σκέψη από κάτω που κάποια στιγμή μπορεί να οδηγήσει στην αμφισβήτηση. Οπότε αυτός ο χώρος της αμφισβήτησης και του ερωτηματικού που στην αρχή δεν τον βλέπουμε αλλά όσο περνά η ώρα αρχίζει και δημιουργείται είναι ένας πολύ ωφέλιμος χώρος, και ασχέτως με το πού θα οδηγήσει, κάπως οφείλει να καλλιεργείται. Όσο καθεστωτικό είναι αυτό, βρίσκεται πάνω στον κεφάλι σου. Είναι ένας χώρος ελευθερίας.
Σ.Σ.: Ένα μέρος της ακρότητας του Άμνετ είναι ότι αποκλείει όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Η ενδογαμία είναι εδώ κυριολεκτική. Είναι πως ό,τι κανονικά θα έπρεπε να είναι πιο ανοικτό και εξωστρεφές, γίνεται μεταξύ μας. Τίποτε δεν θα κυκλοφορεί ανοίγοντας παράθυρα προς τα έξω. Όλα πρέπει να περιστρέφονται γύρω από αυτό το κλειστό πράγμα. Ένα μέρος του φανατισμού του πατέρα είναι εξαιτίας της τρομερής του δυσπιστίας απέναντι σε οτιδήποτε ξένο. Αυτό ανακυκλώνει τη χύτρα της επιβολής, του μίσους του προς καθετί άλλο. Όμως ένα κλειστό σύστημα πάντα θα παρακμάζει αν δεν ανοίξει και θα ανοίξει νομοτελειακά, αλλιώς θα πεθάνει.
-Οι σαιξπηρικές αναφορές είναι αρκετά εμφανείς στο έργο.
Σ.Σ. : Ο Δημήτρης Δημητριάδης φέρνει σ’ αυτό το κείμενο όλο αυτόν τον κόσμο του Άμλετ, της σκέψης και της μη δράσης. Ο Άμλετ έλεγε ότι η συνείδηση κάνει τον άνθρωπο δειλό και αυτός είναι σα να λέει ότι η συνείδηση κάνει τον άνθρωπο γενναίο. Ενώ ο Άμλετ δεν δρα ποτέ, εδώ αυτό συμβαίνει. Ο Φαέθων, ο Λέλο είναι η δράση του Άμλετ, η άλλη πλευρά του νομίσματος. Εδώ κάποια στιγμή όλα γίνονται πράξη και τα πράγματα φτάνουν στην κορύφωση και στη λύση του δράματος.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
O Μύθος
Ο Φαέθων, γιος του Ήλιου και της Κλημένης, της κόρης του Ωκεανού, παίρνει την άδεια του πατέρα του να οδηγήσει το Ηλιακό άρμα του. Όμως ενώ οδηγεί, αντικρύζει τον Σκορπιό στον ουρανό και τρομάζει τόσο πολύ που χάνει τον έλεγχο και αφήνει τα ηνία του άρματος. Τα άλογα αφηνιάζουν, ο Ήλιος αρχίζει να ανεβοκατεβαίνει, το άρμα του πλησιάζει τόσο πολύ τη Γη που φωτιές ξεσπούν και τα ποτάμια αρχίζουν να ξεραίνονται. Ο Δίας, θέλοντας να προλάβει χειρότερες καταστροφές, κατακεραυνώνει τον Φαέθοντα στον Ηριδανό ποταμό. Οι Ηλιάδες, οι αδελφές του, θρηνούν, απαρηγόρητες για τον θάνατο του αδερφού τους.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Σκηνικά: Ελένη Μανωλοπούλου
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Ηχητική δραματουργία: Δημήτρης Καμαρωτός
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Βοηθοί σκηνοθέτη: Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Ιωάννα Πιατά
Ερμηνεύουν: Περικλής Μουστάκης, Άρης Μπαλής, Ανέζα Παπαδοπούλου, Εύη Σαουλίδου, Σταυρούλα Σιάμου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠληροφορίες:
ΘΕΑΤΡΟ ΟΔΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ – Λευτέρης Βογιατζής, Η νέα ΣΚΗΝΗ
Κυκλάδων 11 και Κεφαλληνίας, Κυψέλη, τηλ. 210 8217877
ΗΜΕΡΕΣ & ΩΡΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Πέμπτη 21.00, Παρασκευή 21.00, Σάββατο 21.00, Κυριακή 19.00
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: 110 λεπτά
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό: 16 €, Φοιτητικό, νεανικό έως 23 ετών, ΑμΕΑ, άνω των 65: 13 €
Γενική είσοδος Πέμπτης: 13 €, ΣΕΗ & άνεργοι: 5 €
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗTicket Services:
Πανεπιστημίου 39 (εντός Στοάς Πεσμαζόγλου)
Τηλεφωνική αγορά: 210 7234567
Online: www.ticketservices.gr
Ακολουθήστε το euronews στα Ελληνικά στο Facebook και στο Twitter