«Enter Sandman»: Στο μυαλό του ψυχωτικού Ναθάνιελ

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Ο Θέμελης Γλυνάτσης παρουσιάζει στο θέατρο Skrow, τη δική του ανάγνωση της γνωστής σκοτεινής και αμφίσημης νουβέλας του Ε.Τ.Α. Χόφμαν «Ο Ζάντμαν». Πρόκειται για ένα αριστούργημα του ύστερου γερμανικού ρομαντισμού, ένα από τα πρώτα δείγματα λογοτεχνίας τρόμου, που τράβηξε αρκετά αργότερα την προσοχή του Φρόιντ.

Παγιδευμένος από το ψυχικό τραύμα του μυστηριώδους θανάτου του πατέρα του, ο Ναθάνιελ φεύγει από το σπίτι του για σπουδές, όπου παγιδεύεται σε μια αλλόκοτη ερωτική ιστορία που τον οδηγεί στο έγκλημα και στην τρέλα. Μέσα σε ένα κείμενο που συνδυάζει με απαράμιλλη δεξιοτεχνία την ειρωνεία, το χιούμορ και τον τρόμο, ο Χόφμαν πλάθει μια συναρπαστική ιστορία που ισορροπεί ανάμεσα στο παραμύθι και την ψυχιατρική μελέτη. Η διχασμένη ψυχή του Ναθάνιελ, αποδομένη από δύο ηθοποιούς, εξομολογείται την ιστορία του σε ένα ψυχίατρο, που σταδιακά μεταμορφώνεται στον χειρότερό του εφιάλτη, το τέρας Ζάντμαν που βγάζει τα μάτια από τα παιδιά που δεν πέφτουν για ύπνο όταν πρέπει.

Αυτό που κάνει η παράσταση είναι ένα zoom in στο μυαλό του Ναθάνιελ: με το μεγεθυντικό της φακό μας ξεδιπλώνει τις νευρικές και χημικές αντιδράσεις που ορίζουν τη ζωή του ήρωα, που τον κατευθύνουν σ’ αυτό που ο ίδιος θεωρεί αληθινό. Απλά ο μηχανισμός έχει μετακινηθεί εκτός των φυσιολογικών ορίων, οι δυνάμεις είναι πλέον φυγόκεντρες και ο άξονας δεν μπορεί να συγκρατήσει τον Ναθάνιελ. Η ψύχωση, λόγω του παιδικού τραύματος, εντείνεται με την ενηλικίωση του ήρωα, αποσταθεροποιώντας τα πάντα, βυθίζοντας πέρα από τους χαρακτήρες και τους θεατές στην άβυσσο της σχιζοφρένειας.

Πρόκειται για ένα κρυπτικό κείμενο, μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας που αποκαλύπτεται μέσα από ένα φαντασιακό τοπίο. Μια μη ρεαλιστική παράσταση όπου τίποτε δεν είναι δεδομένο, όπου όλα ισορροπούν μεταξύ αλήθειας και ψέματος. Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε καλύτερους αρωγούς σ’ αυτή την προσπάθεια αποκάλυψης της δυναμικής της νουβέλας, από τους δύο ηθοποιούς που ερμηνεύουν τον Ναθάνιελ, τον Πάνο Κούγια και τον Βασίλη Λιάκο. Τους συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί τους για τον Ζάντμαν, τον Ναθάνιελ και την παράσταση στην οποία πρωταγωνιστούν.

-Τι σας άρεσε σ’ αυτή τη νουβέλα;

Πάνος Κούγιας: Αυτό που μου άρεσε ιδιαίτερα είναι ότι παίζει με την έννοια του φαντασιακού. Δεν έχει τον σταθερό σκελετό, που έχει ένα ρεαλιστικό κείμενο. Δεν καταλαβαίνεις πού αρχίζει και πού τελειώνει. Δεν έχει συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Είναι ανύπαρκτος ο αφηγητής. Ακούμε την ιστορία του Ναθάνιελ από κάποιον, που δεν είναι κανείς από τους χαρακτήρες του διηγήματος. Αυτό είναι κάτι πρωτοποριακό για την εποχή, που γράφεται το ρομαντικό αυτό έργο. Το θέμα του έχει απασχολήσει τον Φρόιντ, τη λακανική θεωρία, μέχρι και τους Metallica πρόσφατα. Η ψύχωση του Ναθάνιελ και ο τρόπος που το μυαλό του μπαίνει σ’ αυτή τη λούπα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Βασίλης Λιάκος: Εμένα με γοήτευαν πάντα τα μαύρα παραμύθια. Αυτά δηλαδή που ξεφεύγουν από τα γλυκανάλατα κλισέ που έχουμε μάθει και τα οποία κάνουμε ακόμη περισσότερο γλυκανάλατα από ότι είναι. Έχει τρομακτικό ενδιαφέρον να βλέπεις μια άλλη σκοπιά προσέγγισης, μια άλλη οπτική πάνω σε μια ιστορία. Μου αρέσει που αυτή αγγίζει τα όρια του τρόμου. Φτάνει να γίνει θρίλερ και αυτό γίνεται όχι μέσα από τα γεγονότα αλλά από αυτά που δεν ειπώνονται, που εννοούνται. Αυτά ιντριγκάρουν τον εγκέφαλο και όχι το ίδιο το περιστατικό που συμβαίνει. Γράφτηκε τότε και δεν αφορά μόνο το τώρα, αλλά και το μέλλον.

-Δεν σας δυσκόλεψε η κρυπτικότητα αυτού του κειμένου;

Πάνος Κούγιας: Νομίζω ότι εκεί έγκειται η μαγεία του. Δεν σου φανερώνεται ποτέ. Μπορεί να τελειώσει η παράσταση και να μην καταλάβεις, ότι μπορεί όλη η ιστορία μπορεί άνετα να επαναληφθεί από την αρχή.

-Ο Ζάντμαν είναι ένα μυθικό πρόσωπο στις παραδόσεις των λαών της Βόρειας Ευρώπης. Σε άλλες παρουσιάζεται ως κακός και μοχθηρός (Γερμανία), σε άλλες ως καλός (Σκανδιναβία). Πώς το εξηγείτε;

Π.Κ. Είναι ένας από αυτούς τους ήρωες που έχουν διπλές ιδιότητες. Ακόμη και στους ρωσικούς θρύλους υπάρχει παρόμοιο πρόσωπο. Τον ονομάζουν Νταμαβόι. Αν με ρωτούσες με τι μοιάζει στη δική μας παράδοση θα σου έλεγα με τους καλικάντζαρους. Είναι πλάσματα σκανδαλιάρικα, δαιμονικά, μη ρεαλιστικά. Είναι λίγο ταραξίες και δεν κάνουν πάντα κάτι καλό. Ο Ζάντμαν στον Χόφμαν είναι ένα τέρας.

Β.Λ.: Λειτουργεί ως ο μπαμπούλας των παιδιών στην ιστορία μας. Από εκεί ξεκινά η ψύχωση του Ναθάνιελ. Αποδεικνύει πώς η διαστρεβλωμένη εικόνα και οπτική που έχει ο ήρωας, μπορεί να επηρεάσει έντονα τον ψυχισμό ενός ανθρώπου, ενός παιδιού στην περίπτωσή μας. Δεν ξέρουμε πώς το επεξεργάζεται όλο αυτό το μυαλό του Ναθάνιελ.

-Γιατί έχουμε δύο Ναθάνιελ στην παράστασή σας;

Π.Κ.: Θεωρητικά είναι ένας ο Ναθάνιελ. Πρακτικά είμαστε δύο. Η πρώτη σκέψη του σκηνοθέτη μας ήταν να διχοτομήσει τον Ναθάνιελ. Να παρουσιάσει με δύο διαφορετικούς τρόπους, την πλευρά της ψύχωσης. Έχουμε δουλέψει πάρα πολύ πάνω σ’ αυτό το δίπολο. Από τη μια πλευρά είναι η παιδική ηλικία του Ναθάνιελ, μέσα από την τρυφερότητα, την άγνοια και όλα αυτά που δεν μπορεί να επεξεργαστεί ένα παιδί γιατί δεν τα γνωρίζει, το οποίο έρχεται σε επαφή με τον Ζάντμαν και τρελαίνεται. Μετά έχουμε τον δεύτερο Ναθάνιελ, τον ενήλικο, που τον ερμηνεύει ο Βασίλης. Είμαστε μαζί πάνω στην σκηνή. Αλληλοσυμπληρωνόμαστε. Με έναν τρόπο συναντιόμαστε στο τέλος. Γίνεται ο ένας το απάγκιο του άλλου.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Β.Λ.: Αυτό που θέλει να βγάλει ο Θέμελης είναι η διχοτόμηση του κεντρικού ήρωα. Όλοι οι υπόλοιποι ήρωες γύρω του φωτίζουν, υπογραμμίζουν τη δική του ψύχωση. Συντελούν στην τρέλα του. Ο Πάνος φέρει όλα τα πρώτα οικογενειακά τραύματα και τα βάρη της παιδικής φάσης του Ναθάνιελ. Είναι αυτά που τον ακολουθούν και τον καθορίζουν, κάνοντάς τον, τον Ναθάνιελ που ερμηνεύω εγώ. Ουσιαστικά μέσα από την σκηνική σύνθεση, το διπλό του ήρωα και τους ήχους που υπάρχουν, στόχος είναι να σκιαγραφηθεί η παράνοιά του. Η πλευρά που ερμηνεύει ο Πάνος είναι αυτή που τραβάει πίσω τον ήρωά μας σε ό,τι δεν θέλει να θυμάται. Με έναν τρόπο λοιπόν ο Ναθάνιελ παλεύει με τον ίδιο του τον εαυτό, εγώ παλεύω με τον Πάνο για να σφιχταγκαλιαστούμε στο τέλος

-Ποιο είναι το πρόβλημα του Ναθάνιελ;

Β.Λ. Εγώ θεωρώ ότι είναι ένας άνθρωπος με δύσκολα παιδικά χρόνια, τα οποία δεν τα μοιράστηκε με κανέναν. Τα έζησε μόνος του, οπότε τα πάντα διογκώθηκαν μέσα του. Ήρθε ένα συγκεκριμένο περιστατικό που τον στιγμάτισε και τον καθόρισε συνδυαστικά με ό,τι βίωσε στο σπίτι του. Έζησε μια δύσκολη εφηβεία και έφτασε σε ένα σημείο να χάσει το νήμα, τα λογικά του, γιατί δεν μπόρεσε ποτέ να λύσει αυτό που του συνέβαινε. Η γνώμη μου είναι ότι δεν είναι κάτι περίεργο όλο αυτό. Συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους. Είναι ψυχωτικός. Κάθε φορά που η πραγματικότητά του γίνεται προβληματική, επανέρχεται στο ίδιο γεγονός, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει ξανά και ξανά και ξανά. Δεν μπορεί να ζήσει έξω από το συγκεκριμένο περιστατικό. Κάτι που βιώνει κάθε φορά, τον επαναφέρει στο αρχικό τραυματικό γεγονός. Έτσι φτάνει στα όρια της σχιζοφρένειας. Φτάνει στο έγκλημα. Και στην αυτοκτονία. Είναι παγιδευμένος στην μνήμη του, γι’ αυτό και βιώνει διαρκώς το αδιέξοδο, γιατί δεν μπορεί να λύσει αυτό που τον τρώει και αυτό συνεχώς αυξάνεται. Υπάρχει μια εμμονή σε μοτίβα και μια επαναληπτικότητα που τον συντρίβει.

Π.Κ.: Η αφετηρία της τρέλας του είναι η περιέργεια που έχει. Η μαμά του τον φοβίζει κάθε βράδυ για να πάει να κοιμηθεί, λέγοντάς του ότι θα έρθει ο Ζάντμαν και θα τον τιμωρήσει. Ο μικρός λοιπόν κρύβεται ένα βράδυ στην ντουλάπα του μπαμπά του και νομίζει ότι βλέπει τον Ζάντμαν. Αυτό είναι το εφαλτήριο τρέλας του. Από εκεί ξεκινάει η αποδόμησή του. Το παιδικό του τραύμα είναι αυτό που τον τρελαίνει, ότι είδε κατά τη γνώμη του τον Ζάντμαν να δολοφονεί τον πατέρα του. Από την άλλη πλευρά, ένα άλλο στοιχείο που παίζει ρόλο, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι πρόκειται για ένα αθεράπευτα ρομαντικό παιδάκι, που δεν μπορεί να διαχειριστεί την πραγματικότητα γύρω του.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

-Τον κατανοείτε;

Π.Κ.: Απόλυτα. Είναι τόσο λεπτές οι ισορροπίες. Τι είναι αλήθεια η τρέλα; Ένας ψυχωτικός έχει στην ουσία ένα διαφορετικό εσωτερικό ρυθμό από τους υπόλοιπους. Αν σκεφτούμε τους ρυθμούς που ζούμε σήμερα, νομίζω ότι μπορείς να καταλάβεις εύκολα πώς είναι ένας ψυχωτικός και γιατί τρελαίνεται.

Β.Λ. Εμένα μου φαίνεται πολύ λογικό όλο αυτό και σύγχρονο. Νομίζω ότι είναι καταδικασμένος, γιατί δεν πήγε σε ψυχολόγο (γέλια). Αυτό πιστεύω. Όλοι μας, από τη στιγμή που γεννιόμαστε κουβαλάμε τα βάρη, τα οποία δεν είναι δικά μας. Μεγαλώνοντας, πράγματα που δεν μπορείς να λύσεις, σου δημιουργούν μια αποπνικτική καθημερινότητα από ένα σημείο και μετά. Υπάρχει πολύς κόσμος σήμερα που μοιάζει με τον Ναθάνιελ και δεν μπορεί να λύσει τα ζωτικά προβλήματα που τον απασχολούν. Απλώς η αδικία για τον ήρωα είναι ότι δεν υπήρχαν ψυχολόγοι στην εποχή του για να τον σώσουν.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

-Το βασικό θέμα του έργου είναι η όραση. Πώς βλέπει και ερμηνεύει και τα πάντα ο Ναθάνιελ. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Β.Λ.: Έχεις δίκιο. Το τι βλέπει αυτός ο άνθρωπος είναι ο κεντρικός άξονας του έργου, αλλά και της δικής μας παράστασης. Νομίζω ότι δεν είδε ποτέ καθαρά την αλήθεια. Μόνο τα είδωλα. Δεν μπορούσε να διαχειριστεί την αλήθεια. Γι’ αυτό και έφτιαξε τη δική του ιστορία ζωής, έδωσε τις δικές του εξηγήσεις. Έτσι έκτισε τη δική του αλήθεια, όπου έβλεπε ότι είχε υποσυνείδητα αρχίζει να τον τρώει. Η ψύχωση λοιπόν κτίζεσαι μέσα από την δική του όραση, τα δικά του μάτια. Τα μάτια του έκαναν το μεγαλύτερο κακό.

Π.Κ.: Επίσης επειδή παίρνει το ρίσκο να δει το απαγορευμένο. Αυτό που δεν του επιτρέπει η μαμά του. Φυσικό είναι να επωμιστεί, μέσα από αυτή την απόφασή του, όλες τις συνέπειες. Και στην παράσταση παίζει πολύ μεγάλο ρόλο η όραση. Εγώ είμαι με τα μάτια κλειστά στην παράσταση. Έχω ηχητική και όχι οπτική επαφή με τον έτερο Ναθάνιελ. Έχουμε δουλέψει πολύ πάνω στα βλέμματα.

-Γιατί αλλάξατε το τέλος του έργου; Ο ήρωας στη δική σας εκδοχή δεν αυτοκτονεί.

Π.Κ.: Ο Θέμελης ήθελε να δείξει ότι ο ψυχισμός ενός ανθρώπου που νοσεί έχει κάτι το ατέρμονο, που δεν τελειώνει. Ο Ναθάνιελ θα συνεχίζει αέναα να είναι θύμα αυτής της ψύχωσης. Η παράστασή μας τελειώνει με μια κορύφωση, που θα μπορούσε να είναι η αφετηρία της ιστορίας μας.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Β.Λ.: Δεν μας αφορά η αυτοκτονία ως αυτοκτονία, αλλά η πορεία που οδηγεί τον ήρωα σ’ αυτή την κατάσταση. Η εξέλιξη της ψύχωσης. Δεν θέλαμε να «κλείσουμε» αυτή την ιστορία, να δώσουμε ένα οριστικό τέλος.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Γιάννης Καλιφατίδης
Σκηνοθεσία/Διασκευή: Θέμελης Γλυνάτσης
Σκηνικά/Κοστούμια: Aλεξία Θεοδωράκη
Κινησιολογία: Μαρίζα Τσίγκα
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Animation: Μάριος Γαμπιεράκης – Χρυσούλα Κοροβέση
Bοηθός σκηνοθέτη: Έφη Χριστοδουλοπούλου
Φωτογραφίες: Βασίλης Μακρής
Παίζουν αλφαβητικά: Σοφιάννα Θεοφάνους (Κλάρα), Πάνος Κούγιας (Ναθάνιελ 1), Βασίλης Λιάκος (Ναθάνιελ 2), Κατερίνα Μαούτσου (Ολύμπια), Μάιρα Μηλολιδάκη (Μητέρα), Σταμάτης Πακάκης (ο Ζάντμαν), Γιάννης Φίλιας (Πατέρας/Λόταρ)
Με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Αθήνα

INFO

Παραστάσεις: ‘Έως Τρίτη, 04 Aπριλίου 2017
Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Δευτέρα & Τρίτη στις 21:00
Διάρκεια: 75 λεπτά
Εισιτήριο: 12 € γενική είσοδος, 8 € φοιτητικό & ανέργων
Διεύθυνση: Αρχελάου 5, Παγκράτι
Τηλέφωνο και ώρες κρατήσεων: 210 7235 842 (ώρες 11:00 π.μ. – 14:00 μ.μ. και 17:00 μ.μ. – 20:30 μ.μ.)

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ