"Οχι, δεν είμαι κανένας ήρωας, ουσιαστικά ήταν απλά ένα επεισόδιο στην δουλειά."
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΈνας σοβιετικός αξιωματικός που, μέσα στον Ψυχρό Πόλεμο, αρνήθηκε να πιστέψει το σύστημα πληροφορικής που ανέφερε αμερικανική πυραυλική επίθεση εναντίον της ΕΣΣΔ και ενδεχομένως να απέτρεψε έτσι μια πυρηνική σύρραξη, πέθανε κοντά στη Μόσχα σε ηλικία 77 ετών, έγινε σήμερα γνωστό.
Ο Στανισλάβ Πετρόφ «απεβίωσε στις 19 Μαΐου στο διαμέρισμά του στο Φριαζίνο», 20 χλμ. βορειοανατολικά της Μόσχας, ανέφερε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο γιος του, ο Ντμίτρι.
Το 1983, τη νύκτα της 25ης προς την 26η Σεπτεμβρίου, ο Στανισλάβ Πετρόφ, ο οποίος ήταν τότε αξιωματικός υπηρεσίας σε μια βάση στρατηγικού συναγερμού στη νότια Μόσχα, είχε στη διάθεσή του μερικά δευτερόλεπτα για να ερμηνεύσει το σήμα συναγερμού των δορυφόρων επιτήρησης που ανέφερε την επίθεση πέντε ή έξι αμερικανικών πυραύλων εναντίον της ΕΣΣΔ.
Ο Πετρόφ σκέφτεται τότε ότι μια αμερικανική επίθεση θα έπρεπε να περιλαμβάνει εκατό πυραύλους και όχι πέντε ή έξι και συμπεραίνει πως πρόκειται για σφάλμα των συστημάτων συναγερμού. Και αναλαμβάνει την ευθύνη να ανακοινώσει στους ανωτέρους του, όχι μια επικείμενη επίθεση, αλλά έναν εσφαλμένο συναγερμό.
Η απόφασή του επέτρεψε ίσως να αποφευχθεί μια σοβιετική απάντηση και το ξέσπασμα μιας παγκόσμιας πυρηνικής σύρραξης σε μια στιγμή μεγάλης έντασης ανάμεσα στη Μόσχα και την Ουάσινγκτον.
«Μετά το επεισόδιο έμεινε τρεις ημέρες στη μονάδα του. Γύρισε στο σπίτι εντελώς εξαντλημένος, αλλά δεν μας διηγήθηκε τίποτε», θυμάται ο 44χρονος γιος του.
Στη συνέχεια οι σοβιετικοί εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν πως ο εσφαλμένος συναγερμός οφειλόταν σε μια εσφαλμένη ερμηνεία της αντανάκλασης των ηλιακών ακτίνων πάνω στα σύννεφα, που εξελήφθη ως απελευθέρωση ενέργειας κατά την εκτόξευση πυραύλων.
Μερικούς μήνες μετά το επεισόδιο, ο Στανισλάβ παρασημοφορήθηκε «Για υπηρεσίες προς την Πατρίδα στους κόλπους των ενόπλων δυνάμεων», χωρίς καμιά άλλη διευκρίνιση, σύμφωνα με τον Ντμίτρι.
Το επεισόδιο κρατήθηκε απόρρητο επί δέκα χρόνια και αποκαλύφθηκε δύο χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, από το περιοδικό Soverchenno Sekretno (Άκρως Απόρρητο).
«Όταν το ρωσικό περιοδικό Kommersant Vlast αναφέρθηκε και πάλι σ’ αυτή την ιστορία το 1998, η Δύση ανακάλυψε έναν ήρωα», λέει ο Ντμίτρι.
«Στη συνέχεια δέχθηκε μια εκατοστή επιστολών αναγνώρισης από κάθε γωνιά της Ευρώπης, αλλά ποτέ του δεν κατάλαβε τον λόγο αυτής της αναταραχής, καθώς είχε κάνει απλώς τη δουλειά του», καταλήγει ο γιος του.
Σε συνέντευξή του στην «Κομσομόλσκαγια Πράβντα» τον Αύγουστο του 2016, διηγείται ο ίδιος τι συνέβη στις 0:15 της 26ης Σεπτεμβρίου του 1983.
«Το σύστημα δείχνει ότι η αξιοπιστία του συναγερμού είναι στο ανώτατο επίπεδο. Η σειρήνα ουρλιάζει. Από ψηλά στον τοίχο αναβοσβήνουν μεγάλα κόκκινα γράμματα: “Εναρξη”. Που σημαίνει ότι ο πύραυλος σίγουρα εκτοξεύθηκε. Κοίταξα κάτω τους δικούς μου υπολογισμούς. Κάποιοι πετάχτηκαν από τις καρέκλες τους. Υψωσα την φωνή και διέταξα να επιστρέψουν άμεσα στις θέσεις τους. Επρεπε να ελεγχθούν τα πάντα. Δεν μπορεί να συμβαίνει, ότι όντως πρόκειται για πύραυλο με πυρηνικές κεφαλές».
Το σοβιετικό σύστημα ειδοποίησης πυραυλικής επίθεσης επέτρεπε την παρακολούθηση της ξένης εκτόξευσης ακριβώς την στιγμή που ο πύραυλος έφευγε από το σιλό. Τριάντα επίπεδα ελέγχου επιβεβαίωσαν: Πύραυλος! Στην πραγματικότητα, τι απαιτείται από έναν άνθρωπο εκείνη την στιγμή; Το σύστημα του δίνει τις εισερχόμενες πληροφορίες, παρέχοντας μια «βάση αποδεικτικών στοιχείων» και ο υπεύθυνος υπηρεσίας αναφέρει στο ανώτερο επίπεδο. Από εκεί έρχεται η εντολή για απαντητικό χτύπημα.
Αλλά ο Πετρόφ αμφέβαλλε. Σε μια πραγματική επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης, οι πύραυλοι θα έπρεπε να εκτοξευθούν από πολλές βάσεις. Αλλά εδώ…
«Ολα τα στοιχεία από τον υπολογιστή μας αναπαράγονται αυτόματα στα ανώτερα κλιμάκια. Αλλά εκεί με έκπληξη αναρωτιούνται: Γιατί δεν υπάρχει επιβεβαίωση από εμένα; Μετά από δύο λεπτά χτυπάει το τηλέφωνο από την διοίκηση. Σηκώνω το ακουστικό και αναφέρω στον υπεύθυνο βάρδιας: “Σας προωθώ ψευδή πληροφορία”. Αυτός απάντησε λακωνικά: “Κατάλαβα”. Είμαι ευγνώμων σε αυτόν τον άνθρωπο ο οποίος επικοινώνησε με ακρίβεια, χωρίς φλυαρίες και ερωτήσεις εκείνη την στιγμή. Και εκείνη την στιγμή το σύστημα ενεργοποιείται πάλι. Δεύτερος πύραυλος εκτοξεύθηκε. Αρχίζουν πάλι να αναβοσβήνουν τα γράμματα “Εναρξη”. Και αμέσως μετά, σε διάστημα τριών λεπτών, τρεις ίδιοι συναγερμοί. Η αυτόματη επιγραφή άλλαξε σε “Πυραυλική επίθεση”»…
Πόσο χρόνο είχε για λήψη τελικής απόφασης; Πολύ περισσότερο που εκείνη την στιγμή, οι αξιωματικοί υπηρεσίας έτρεχαν προς τον τότε ηγέτη της ΕΣΣΔ, Γιούρι Αντρόποφ, κρατώντας τα βαλιτσάκια με τους πυρηνικούς κωδικούς στα χέρια.
Ο Πετρόφ είπε ότι από την στιγμή της εκτόξευσης του εχθρικού πυραύλου μέχρι την λήψη απόφασης από την σοβιετική ηγεσία για απαντητικό χτύπημα δεν χρειάζονται περισσότερα από 28 λεπτά. Ο Πετρόφ δεν είχε περισσότερα από 15 λεπτά για να αποφασίσει την μοίρα του πλανήτη.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜέσα σε εκείνο το χρόνο πρέπει να αναλύσεις πλήθος δεδομένων, πιθανοτήτων, στοιχείων και να λάβεις την σωστή απόφαση. Ο Πετρόφ σήκωσε στο πόδι τους πάντες. Οι αναφορές από άλλα συστήματα παρακολούθησης, ακόμη και άμεσης οπτικής αναφέρουν: Δεν βλέπουμε τίποτα να έρχεται. Τα ειδικά ραντάρ που έχουν την δυνατότητα κλειδώματος στόχου από χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση (Over-the-horizon radar) ανέφεραν: «ΤΙ-ΠΟ-ΤΑ».
Ο Πετρόβ ανέφερε ότι ο υπολογιστής έκανε λάθος. Στην συνέχεια αποδείχθηκε ότι όντως το σύστημα έδωσε λάθος συναγερμό.
«Κατέφτασε ο αρχηγός του επιτελείου μας, Βότιντσεφ και αμέσως μου λέει: “Ζήτησα από τον αρχηγό ΓΕΣ την προαγωγή σας”. Μύριζε παράσημο. Αλλά άρχισαν έλεγχοι και βρήκαν πολλές παρατυπίες. Το ξανασκέφτηκαν να με παρασημοφορήσουν. Πιάστηκαν από λεπτομέρειες όπως, γιατί δεν είναι συμπληρωμένο το ημερολόγιο βάρδιας; Απαντάω: Πώς θα μπορούσα να το κάνω αυτό, όταν στο ένα χέρι κρατάω το ακουστικό και στο άλλο το μικρόφωνο εσωτερικής επικοινωνίας; Εδινα διαταγές στην ομάδα εκείνη την στιγμή. “Και μετά;”, λένε “γιατί δεν το συμπλήρωσες;”. Τους απαντώ: “Οι σημειώσεις είναι εγκληματικές πράξεις. Κι εγώ δεν θέλω να κάθομαι…”».
Οταν το 1993 έγινε γνωστή αυτή η συγκλονιστική ιστορία, ο Πετρόφ έγινε διάσημος σε όλον τον κόσμο.
«Μια φορά μου έστειλε μια επιταγή ο ηθοποιός Κέβιν Κόστνερ. Πεντακόσια δολάρια. Δεν νιώθω άνετα που το λέω, αλλά μου έγραφε πως είναι ευγνώμων σε μένα που τότε δεν σηκώσαμε τους πυραύλους στον αέρα, εξαφανίζοντας από τον χάρτη τις Ηνωμένες Πολιτείες».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤελικά τι χρώμα έχει αυτό το περίφημο κουμπί, τον ρώτησε ο δημοσιογράφος. Κόκκινο;
«Κόκκινο» απάντησε ο Πετρόφ κουνώντας το κεφάλι. «Μάλλον είναι μυστικό αλλά θα το πω. Βρισκόταν στην κονσόλα του αξιωματικού, κάτω από ένα μεταλλικό πώμα, με μια μολύβδινη σφραγίδα, για να μην πατηθεί κατά λάθος. Αλλά κάτω από το κουμπί δεν υπήρχαν καν καλώδια! Σε έναν σοβιετικό πυρηνικό σταθμό, ακόμη πριν το Τσερνόμπιλ, έγινε ένα ατύχημα. Ο αντιδραστήρας δεν “άκουγε”. Ο επικεφαλής υπηρεσίας έφυγε τρέχοντας από την αίθουσα πανικοβλημένος και την κατάσταση έσωσαν οι βοηθοί του. Τότε αποφάσισαν ότι δεν πρέπει να παίρνει αποφάσεις ο άνθρωπος σε τέτοιες στιγμές, μόνο ο κομπιούτερ, ο οποίος μπορεί να υπολογίζει τα πάντα. Το κουμπί το άφησαν ως είχε, για συμβολικούς λόγους. Να όμως που πριν 30 χρόνια χρειάστηκε να ακούσω την μηχανή, αλλά να πάρω απόφαση μόνος μου, σαν άνθρωπος».
Αλλά πώς έβλεπε αυτό που έκανε ο ίδιος εκείνη την νύχτα;
«Εγώ έσωσα τον κόσμο; Οχι, δεν είμαι κανένας ήρωας. Ουσιαστικά ήταν απλά ένα επεισόδιο στην δουλειά. Ηταν δύσκολο αλλά το αντιμετώπισα καλά. Αυτό είναι όλο…».