Ορισμένοι ζητούν μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων ώστε η ΕΕ να γίνει πιο αποτελεσματική, πιο δημοκρατική και καλύτερα προσαρμοσμένη στις σύγχρονες προκλήσεις
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΈχουν περάσει 15 χρόνια από την τελευταία επικαιροποίηση μιας συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνθήκη της Λισαβόνας, που υπογράφηκε το 2007 και τέθηκε σε ισχύ το 2009, αποσαφήνισε την κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ της ΕΕ και των κρατών - μελών, έδωσε στην ΕΕ τη δική της νομική προσωπικότητα και προέβλεψε για πρώτη φορά επίσημη διαδικασία για την αποχώρηση ενός κράτους - μέλους από την Ένωση.
Έκτοτε, η διεύρυνση αποτελεί έναν από τους λόγους που προβάλλονται τακτικά από τους υποστηρικτές της μεταρρύθμισης των θεσμικών οργάνων, των συνθηκών και του προϋπολογισμού της ΕΕ, αλλά δεν είναι ο μόνος. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ψηφιακή και ενεργειακή μετάβαση, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και οι κοινωνικές ανισότητες - όλα αυτά είναι παγκόσμιες προκλήσεις που απαιτούν από την ΕΕ μεγαλύτερη ικανότητα δράσης, σύμφωνα με το Ίδρυμα Ευρωπαϊκών Προοδευτικών Μελετών στην έκθεσή του "Συνθήκες της ΕΕ: Γιατί χρειάζονται στοχευμένες αλλαγές".
Η διεύρυνση και η εσωτερική μεταρρύθμιση αποτελούν τακτικά θέματα στην ημερήσια διάταξη των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων τα τελευταία χρόνια. Στα τέλη Νοεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έδωσε το πράσινο φως σε προτάσεις για τη μεταρρύθμιση των Συνθηκών της ΕΕ. Στη Σύνοδο Κορυφής της Γρανάδας στις αρχές Οκτωβρίου, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ζήτησε η διεύρυνση της ΕΕ να μην περιμένει την αλλαγή των συνθηκών. Οι πολίτες κατέθεσαν επίσης συστάσεις και προτάσεις για το μέλλον της Ένωσης στη Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, μια σειρά συζητήσεων που θα διεξαχθεί μεταξύ 2021 και 2022.
Συγκεκριμένα, ποιες προτάσεις μεταρρύθμισης υποβλήθηκαν; Πώς θα υιοθετηθούν; Ακολουθούν 7 βασικοί τομείς για μεταρρύθμιση.
1. Λήψη αποφάσεων και διεύρυνση
Πρώτα απ' όλα, οι ευρωβουλευτές ζητούν αλλαγές στους μηχανισμούς ψηφοφορίας στο πλαίσιο του Συμβουλίου. Προκειμένου να αποτραπεί το αδιέξοδο των θεσμικών οργάνων, τάσσονται υπέρ της γενίκευσης της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία σε όλους τους τομείς όπου εξακολουθεί να απαιτείται ομοφωνία.
Επί του παρόντος, η ειδική πλειοψηφία επιτυγχάνεται όταν τουλάχιστον το 55% των κρατών μελών (δηλαδή 15 από τα 27) ψηφίζουν υπέρ και όταν τα κράτη μέλη αυτά εκπροσωπούν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της ΕΕ.
Οι ευρωβουλευτές ζητούν επίσης ένα πιο διθάλαμο σύστημα που θα ενισχύσει τον ρόλο του Κοινοβουλίου και την αντιστροφή των σημερινών ρόλων στην εκλογή του Προέδρου της Επιτροπής: στο μέλλον, το Κοινοβούλιο θα προτείνει τον Πρόεδρο της Επιτροπής και το Συμβούλιο θα τον εγκρίνει.
Προκειμένου να προετοιμαστούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για τη διεύρυνση, η "Ομάδα των Δώδεκα", μια γαλλογερμανική ομάδα εργασίας για τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, τάσσεται υπέρ της κατάργησης του δικαιώματος βέτο στον τομέα των εξωτερικών υποθέσεων, της διατήρησης ενός μέγιστου αριθμού 751 ευρωβουλευτών και της επέκτασης της μορφής της τριάδας σε πέντε προεδρίες στο Συμβούλιο της ΕΕ.
2. Ειρήνη και ασφάλεια
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε επίσης "το εύρος και τα όρια της εξουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης", αναφέρει στην έκθεσή του το Ίδρυμα Ευρωπαϊκών Προοδευτικών Μελετών. Ενώ τα κράτη - μέλη έχουν αναπτύξει μια σειρά κυρώσεων κατά της Ρωσίας και έχουν παράσχει οικονομική, στρατιωτική και ανθρωπιστική στήριξη στην Ουκρανία, ο πόλεμος κατέδειξε την αποτυχία τους να προβλέψουν αυτή την κρίση, την εξάρτησή τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την άμυνά τους και την εξάρτησή τους από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου.
Ως εκ τούτου, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προτείνουν τη δημιουργία μιας αμυντικής ένωσης με στρατιωτικές δυνατότητες.
3. Παγίωση του κράτους δικαίου
Η υπεράσπιση του κράτους δικαίου και η δημοκρατική νομιμοποίηση της ΕΕ θα μπορούσαν να ενισχυθούν μέσω θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Για τον σκοπό αυτό, οι συντάκτες της έκθεσης "Navigating the High Seas: EU Reform and Enlargement in the 21st Century" συνιστούν την αύξηση των προϋποθέσεων του προϋπολογισμού και τη βελτίωση του άρθρου 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ ), το οποίο επιτρέπει την αναστολή των δικαιωμάτων ψήφου ενός κράτους - μέλους στο Συμβούλιο, εάν δεν σέβεται θεμελιώδεις αξίες όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το άρθρο 7 χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά της Πολωνίας το 2017 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όταν η Βαρσοβία σχεδίαζε μια μεταρρύθμιση που απειλούσε την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Το 2018, η Ουγγαρία βρέθηκε στο στόχαστρο της ίδιας διαδικασίας μετά από ανησυχίες σχετικά με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, την ελευθερία της έκφρασης, τη διαφθορά και τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Υπό την προϋπόθεση της ομόφωνης ψήφου μείον μία ψήφο στο Συμβούλιο, το άρθρο 7 δεν έχει ποτέ καρποφορήσει.
«Τ_ο άρθρο 7 δεν λειτούργησε απλώς και μόνο επειδή αν μια χώρα κατηγορηθεί για παραβίαση αυτών των κανόνων, αρκεί μια άλλη χώρα να εμποδίσει τη λήψη απόφασης εναντίον της_. Η Ουγγαρία και η Πολωνία έχουν προστατεύσει η μία την άλλη σε αρκετές περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια», εξηγεί η Daniela Schwarzer, μέλος του Συμβουλίου Επιτρόπων του Ιδρύματος Bertelsmann.
4. Κλιματική αλλαγή
Η Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ αναφέρεται ήδη στην προστασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι ευρωβουλευτές ζήτησαν να προστεθούν ως στόχοι της Ένωσης ο περιορισμόςτης υπερθέρμανσης του πλανήτη και η διατήρηση της βιοποικιλότητας. Το Ίδρυμα Ευρωπαϊκών Προοδευτικών Μελετών προτείνει επίσης την καθιέρωση μιας νέας αποκλειστικής αρμοδιότητας της ΕΕ όσον αφορά τη διεθνή πολιτική για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η οποία θα επιτρέψει στην Ένωση να διαπραγματεύεται τους περιβαλλοντικούς κανόνες με μία φωνή.
5. Ενεργειακή μετάβαση
Η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία ανέδειξε την εξάρτηση ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προτείνουν τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Ένωσης για να εξασφαλιστεί ένας σταθερός, οικονομικά προσιτός και βιώσιμος ενεργειακός εφοδιασμός για τους Ευρωπαίους. Η στρατηγική αυτή βασίζεται σε πέντε πυλώνες: ενεργειακή ασφάλεια, ολοκληρωμένη εσωτερική αγορά ενέργειας, ενεργειακή απόδοση, απαλλαγή της οικονομίας από τον άνθρακα και έρευνα και οικονομία.
6. Ψηφιακή μετάβαση
Η Συνθήκη της Λισαβόνας δεν κάνει καμία αναφορά στον όρο "ψηφιακός". Ως εκ τούτου, πολλοί εμπειρογνώμονες επιμένουν ότι το κείμενο πρέπει να επικαιροποιηθεί.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη υιοθετήσει σημαντικά κείμενα για ψηφιακά θέματα. Η Πράξη για τις ψηφιακές αγορές (DMA), για παράδειγμα, παρέχει ένα πλαίσιο για την οικονομική δραστηριότητα μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών όπως το YouTube, το Facebook, η Amazon και η Microsoft στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ ) προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών. Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης "Οι Συνθήκες της ΕΕ: Γιατί χρειάζονται στοχευμένες αλλαγές", τα ψηφιακά ζητήματα θα πρέπει να αποτελούν κοινή αρμοδιότητα μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών, προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση στο διαδίκτυο, το δικαίωμα στην αποσύνδεση, η ψηφιακή εκπαίδευση, το δικαίωμα στη ζωή χωρίς την ανάγκη ψηφιακών τεχνολογιών και το δικαίωμα σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ7. Υγεία
Τέλος, η πανδημία Covid-19 ανέδειξε την ανάγκη πανευρωπαϊκού συντονισμού και συνεργασίας στον τομέα της υγείας.
Ένας ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία, η ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη εντός της ΕΕ, η κοινή αγορά εμβολίων και φαρμάκων, η διαχείριση των σπάνιων ασθενειών και η ανάπτυξη φαρμάκων είναι μερικά μόνο από τα δημόσια αγαθά που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν. Όλα αυτά είναι δημόσια αγαθά που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε ευρωπαϊκή κλίμακα εάν επεκτείνονταν οι αρμοδιότητες της ΕΕ, σύμφωνα με το Ίδρυμα Ευρωπαϊκών Προοδευτικών Μελετών.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι επικριτές τέτοιων μεταρρυθμίσεων πιστεύουν ότι οι αρμοδιότητες αυτές θα πρέπει να μεταβιβαστούν στα κράτη μέλη και ζητούν μεγαλύτερη εθνική κυριαρχία. Άλλοι πάλι θεωρούν ενίοτε ότι οι τροποποιήσεις των Συνθηκών είναι περιττές, επειδή τα κείμενα επιτρέπουν ήδη ορισμένα από αυτά τα μέτρα.
Πώς τροποποιούνται οι συνθήκες;
1. Τακτική διαδικασία αναθεώρησης
Η κυβέρνηση ενός κράτους - μέλους, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούν να υποβάλουν πρόταση τροποποίησης των Συνθηκών στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αποτελούμενο από τους υπουργούς των κυβερνήσεων των κρατών - μελών).
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη σειρά του υποβάλλει τις προτάσεις αυτές στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (αποτελούμενο από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων των κρατών - μελών), ο πρόεδρος του οποίου μπορεί να επιλέξει να συγκαλέσει Συνέλευση.
Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συγκαλεί διάσκεψη των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών - μελών για να εγκρίνει τις προτεινόμενες τροποποιήσεις των Συνθηκών με συναίνεση. Οι τροποποιήσεις αυτές πρέπει στη συνέχεια να επικυρωθούν από όλα τα κράτη - μέλη.
2. Απλοποιημένη διαδικασία αναθεώρησης
Η Συνθήκη της Λισαβόνας δημιουργεί μια απλουστευμένη διαδικασία για την τροποποίηση των εσωτερικών πολιτικών και δράσεων της ΕΕ.
Με τη διαδικασία αυτή αποφεύγεται η ανάγκη σύγκλησης της Συνέλευσης και της Διάσκεψης των Αντιπροσώπων.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟι τροποποιήσεις των Συνθηκών πρέπει να επικυρώνονται από όλα τα κράτη μέλη.
3. Ρήτρες γεφύρωσης
Οι ρήτρες γεφύρωσης είναι μια δεύτερη απλουστευμένη διαδικασία αναθεώρησης που χρησιμοποιείται σε δύο περιπτώσεις.
Για τις νομοθετικές πράξεις που εκδίδονται από το Συμβούλιο της ΕΕ ομόφωνα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορεί να εξουσιοδοτήσει τα Συμβούλια να αποφασίσουν με ειδική πλειοψηφία.
Για νομοθετικές πράξεις που εκδίδονται από το Συμβούλιο της ΕΕ με ειδική νομοθετική διαδικασία, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορεί να επιτρέψει τη χρήση της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ