Τα στοιχεία της μεγάλης έρευνας-βαρόμετρο δείχνουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται πολύ πίσω σε ό,τι έχει να κάνει με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία
Η Ελλάδα βρίσκεται πολύ πίσω ακόμη σε ό,τι έχει να κάνει με τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία και τις διευκολύνσεις και βοήθειες που πρέπει να τους παρέχονται. Αυτό προκύπτει από την πιο πρόσφατη έρευνα που έγινε στη χώρα και ολοκληρώθηκε πριν από λίγες εβδομάδες.
Το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας πραγματοποίησε φέτος για πρώτη φορά έρευνα-βαρόμετρο για το θέμα που έλαβε χώρα πανελλαδικά από τις 7/10/2025 έως τις 3/11/2025 και σε δείγμα 2.716 ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις.
Αναπηρίες στην Ελλάδα
Η κινητική αναπηρία αποτελεί την πολυπληθέστερη κατηγορία αναπηρίας με 662 άτομα (24,4%).
Η νοητική, αναπτυξιακή ή γνωστική αναπηρία αποτελεί τη δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα του δείγματος που αριθμεί 377 άτομα (13,9%).
Με βάση τη συχνότητα αναφοράς, η ψυχική αναπηρία αποτελεί την τρίτη πολυπληθέστερη ομάδα του δείγματος με 245 συμμετέχοντες να τη δηλώνουν ως ‘κύρια αναπηρία/πάθηση (9%).
Η κατηγορία ατόμων με τύφλωση συγκεντρώνει το 8,1% του δείγματος που ανέρχεται σε 219 άτομα. Τα νευρολογικά νοσήματα περιλαμβάνουν 171 άτομα (6,3%) και ακολουθούν τα νεοπλασματικά νοσήματα (164/6%), τα ρευματικά νοσήματα και άλλα αυτοάνοσα νοσήματα (137/5%), η κώφωση ή βαρυκοϊα (126/4,6%) και ο σακχαρώδης διαβήτης (111/4,1%).
Έπονται σε συχνότητες τα καρδιαγγειακά νοσήματα (102/3,8%), οι αιματολογικές παθήσεις (92/3,4%) και οι νεφρικές παθήσεις (68/2,5%). Οι υπόλοιπες κατηγορίες αναπηρίας/χρόνιας πάθησης που συγκεντρώνουν μικρότερο αριθμό συμμετεχόντων είναι οι εξής: παθήσεις του πεπτικού, σπάνιες παθήσεις, εγκεφαλική παράλυση, παθήσεις των αναπνευστικού, νευρομυϊκές παθήσεις (μυϊκή δυστροφία, συγγενείς μυοπάθειες κ.ά.) και άλλες παθήσεις.
Πόσο ενημερωμένα για τα δικαιώματά τους είναι τα άτομα με αναπηρία;
Ένα μεγάλο ζήτημα είναι το πόσο ενημερωμένα είναι τα άτομα με αναπηρία για τα δικαιώματά τους, όπως αυτά προκύπτουν λόγω της αναπηρίας ή πάθησής τους. Το αποτέλεσμα της έρευνας προκαλεί έκπληξη.
- Τα τέσσερα (4) στα δέκα (10) άτομα με αναπηρία, χρόνια ή/και σπάνια πάθηση είναι λίγο ή καθόλου ενημερωμένα σχετικά με τα δικαιώματά τους λόγω της αναπηρίας/πάθησης.
- Μόνο το 18,2% των ατόμων με αναπηρία αναφέρουν την ψηφιακή πύλη amea.gov.gr ως πηγή ενημέρωσης για τα θέματα της αναπηρίας.
- Οι αναφορές σε υπηρεσίες του δήμου ή της περιφέρειας ή άλλες δημόσιες υπηρεσίες/αρχές (ΚΕΠ κ.ά.), ως πηγές ενημέρωσης για τα δικαιώματα, συγκεντρώνουν μονοψήφια ποσοστά.
- Πρώτη ως πηγή ενημέρωσης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αναφέρεται η ΕΣΑμεΑ (Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία) με τους πέντε (5) στους δέκα (10) να την αναφέρουν, ενώ ακολουθούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (37,3%) και οι σύλλογοι/οργανώσεις ατόμων με αναπηρία/χρόνιων παθήσεων (35,8%).
- Αναφορικά με την προβολή των ζητημάτων της αναπηρίας στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), το μεγαλύτερο ποσοστό, δηλαδή το 33,4% του δείγματος, απάντησε ότι δεν έτυχε πρόσφατα να παρακολουθήσουν ή να ακούσουν κάποια εκπομπή ή να διαβάσουν κάποιο δημοσίευμα για τα άτομα με αναπηρία. Το 25% των συμμετεχόντων απαντάνε ότι έτυχε να αντιληφθούν κάποια σχετική αναφορά στα μέσα ενημέρωσης την τελευταία βδομάδα.
- Ο ένας (1) στους δύο (2) αντιλαμβάνεται ότι τα τελευταία δύο (2) χρόνια έχουν γίνει μικρά βήματα σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Αρνητικότερες γνώμες σε σχέση με τις εξελίξεις στα ζητήματα της αναπηρίας τα τελευταία δύο χρόνια, εκφράζουν οι χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες, καθώς και οι κάτοικοι των νησιωτικών και των δύο μεγάλων μητροπολιτικών περιφερειών (Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας).
- Στο ερώτημα «Σε γενικές γραμμές, πως πιστεύετε ότι αντιμετωπίζονται τα άτομα αναπηρία από την ελληνική κοινωνία;», μόνο το 8% των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις θεωρούν ότι η αναπηρία αντιμετωπίζεται ισότιμα στην ελληνική κοινωνία. Η επικρατέστερη απάντηση είναι πως η αναπηρία αντιμετωπίζεται με «στερεότυπα και προκατάληψη» (56,1%), ακολουθεί η απάντηση «με οίκτο λύπηση» (34%) και έπεται η «αμηχανία» (33,2%).
- Το ένα (1) στα δύο (2) άτομα με αναπηρία ή/και χρόνιες παθήσεις έχει αισθανθεί «πολλές» και «αρκετές φορές» άδικη μεταχείριση/διάκριση σε κάποιο τομέα της ζωής του, κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι (6) μηνών,
- Τα έξι (6) στα δέκα (10) άτομα με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις θεωρούν ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι φορέων και οργανισμών που σχετίζονται με την αναπηρία και την υγεία, όπως ΚΕΠΑ, ΕΟΠΥΥ, ΕΦΚΑ, ΟΠΕΚΑ κ.ά., δεν έχουν την απαραίτητη γνώση σε θέματα συμπεριφοράς και εξυπηρέτησης ατόμων με αναπηρία με βάση την αρχή της ισότητας.
Προσβασιμότητα και δικαίωμα στην εργασία
Ο τομέας που αντιμετωπίζει το πιο σοβαρό πρόβλημα και την μικρότερη βελτίωση είναι αυτός του σεβασμού των προσβάσεων για άτομα με αναπηρία (διαβάσεις, ειδικά πεζοδρόμια κλπ).
Σύμφωνα με την έρευνα, έξι (6) στα δέκα (10) άτομα με αναπηρία ή/και χρόνιες παθήσεις αντιμετωπίζουν «Πάντα/συχνά» ή «Μερικές φορές», εμπόδια προσβασιμότητας στις δημόσιες υπηρεσίες, στις δομές υγείας, καθώς και στους δημόσιους, κοινόχρηστους χώρους. Ειδικότερα, ως προς την εργασία, το 56% των μισθωτών ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις αντιμετωπίζει «πάντα/συχνά ή μερικές φορές» εμπόδια προσβασιμότητας στους χώρους εργασίας. Αλλά και στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (σχολεία, πανεπιστήμια κλπ), το 66% των φοιτητών/σπουδαστών/μαθητών αντιμετωπίζουν «πάντα/συχνά ή μερικές φορές» εμπόδια προσβασιμότητας.
Σε ό,τι έχει να κάνει με την εργασία, το τεράστιο 82% των νέων 15-24 ετών και το 49,2% των ατόμων ηλικίας «25-34 ετών» δεν έχουν εργαστεί ποτέ. Στις ηλικίες 35 έως 54 ετών, μόνο το 44,3% του συνόλου των συμμετεχόντων με αναπηρία ή/και χρόνιες παθήσεις (ανεξαρτήτως σοβαρότητας της αναπηρίας) εργάζεται κατά το διάστημα αναφοράς. Μόνο το 33% όσων αναφέρουν σοβαρή αναπηρία είναι ενταγμένο στην εργασία. Από τα άτομα με αναπηρία, χρόνια ή/και σπάνια πάθηση που εργάζονται αυτό το διάστημα ή έχουν εργαστεί στο παρελθόν, οι τρείς (3) στους δέκα (10) έχουν κάνει χρήση θετικών μέτρων και προβλέψεων για την ένταξη ή την παραμονή τους στην εργασία.
Οικονομική ανεξαρτησία
Το 25% των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις διαβιούν σε νοικοκυριά με συνολικό μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα -εκτός των προνοιακών ενισχύσεων και επιδομάτων- το οποίο κυμαίνεται σε επίπεδα έως 600 ευρώ. Το 75% των ατόμων με αναπηρία (με μέτριους ή σοβαρούς περιορισμούς δραστηριότητας) εκτιμάται ότι διαθέτει μηνιαίο διαθέσιμο ατομικό εισόδημα από 0 έως 675 ευρώ το μήνα, ενώ τρεις στους τέσσερις με σοβαρούς περιορισμούς/σοβαρή αναπηρία εκτιμήθηκε ότι τοποθετούνται σε ατομικά εισοδήματα από 0 έως 600 ευρώ μηνιαίως.
Το 50% των ατόμων με αναπηρία (με μέτριους ή σοβαρούς περιορισμούς δραστηριότητας) διαθέτει μηνιαίο ατομικό εισόδημα έως 385 ευρώ.Το 25% των ατόμων με αναπηρία (με μέτριους ή σοβαρούς περιορισμούς δραστηριότητας) εκτιμάται ότι έχει μηνιαίο διαθέσιμο ατομικό εισόδημα από 0 έως 230 ευρώ.
Το ένα (1) στα δύο (2) άτομα με αναπηρία ή/και χρόνια πάθηση (48,6%), αντιμετωπίζει μεγάλη ή/και ακραία (πλήρης αδυναμία) δυσκολία κάλυψης των βασικών εξόδων στέγασης. Μόνο το 13,4% του δείγματος δεν αντιμετώπισε καμία δυσκολία στην κάλυψη των δαπανών στέγασης.
Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων με αναπηρία δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να ανταπεξέλθει σε εξειδικευμένες ανάγκες που σχετίζονται με την αναπηρία, χρόνια ή/και σπάνια πάθηση, όπως εξειδικευμένες υπηρεσίες φροντίδας, αποκατάστασης ή εκπαίδευσης, αγορά φαρμάκων και αγορά τεχνικών βοηθημάτων. Μόνο το 9,5% των συμμετεχόντων απάντησαν ότι έχουνε πλήρως τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στο πρόσθετο κόστος διαβίωσης λόγο αναπηρίας/χρόνιας πάθησης.
Τα τέσσερα (4) στα δέκα (10) άτομα με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις (ανεξάρτητα από τη σοβαρότητά της) επωμίζονται πρόσθετο κόστος διαβίωσης ανώτερο των 300 ευρώ ανά μήνα, προκειμένου να καλύψουν τις εξειδικευμένες ανάγκες της υγείας τους, ενώ το 1/5 των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις αντιμετωπίζουν δαπάνες που υπερβαίνουν τα 500 ευρώ τον μήνα.
Αναμενόμενα, η σοβαρότητα της αναπηρίας/πάθησης συνδέεται ευθέως με το πρόσθετο κόστος διαβίωσης. Το 1/3 (33%) των ατόμων που αντιμετωπίζουν σοβαρούς περιορισμούς ή δυσκολίες σε συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες λόγω της υγείας τους, επωμίζονται πρόσθετο κόστος διαβίωσης ανώτερο των 500 ευρώ των μήνα και περισσότεροι από τους μισούς (52,1%) επωμίζονται κόστος άνω των 300 ευρώ τον μήνα.
Τα τέσσερα (4) στα δέκα (10) άτομα με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και με καθαρό οικογενειακό εισόδημα έως 230 ευρώ μηνιαίως, αντιμετωπίζουν πρόσθετο κόστος διαβίωσης λόγω αναπηρίας/χρόνιας πάθησης από 300 ευρώ τον μήνα και άνω, ενώ το ¼ αυτής της εισοδηματικής κατηγορίας αντιμετωπίζει έξοδα για εξειδικευμένες ανάγκες που υπερβαίνουν τα 500 ευρώ το μήνα. Το 1/5 των ατόμων με οικογενειακό εισόδημα που κυμαίνεται από 231 έως 500 ευρώ δαπανά τουλάχιστον 500 ευρώ το μήνα για τις ανάγκες της αναπηρίας ή της υγείας του μέλους με αναπηρία/χρόνια πάθηση και σχεδόν το 30% αυτής της εισοδηματικής κατηγορίας δαπανά ποσό 300 ευρώ και άνω.
Ισότιμη μεταχείριση....ή όχι;
Μια σειρά παραμέτρων που εξετάστηκαν στην έρευνα και σχετίζονται με την ισότιμη μεταχείριση των ατόμων με αναπηρία, την προστασία τους από τις διακρίσεις, την πρόσβαση τους στη δικαιοσύνη, την ασφάλεια και την πολιτική προστασία, υποδεικνύουν σοβαρές θεσμικές ανεπάρκειες.
Η πλειοψηφική αίσθηση των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις ότι αντιμετωπίζουν συστηματικά διακρίσεις σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής, στις συνδιαλλαγές με τις δημόσιες υπηρεσίες, στην πρόσβαση στο δομημένο περιβάλλον, στις υποδομές και υπηρεσίες υγείας, σε συνδυασμό με τη διάχυτη έλλειψη εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη, αποτελούν ιδιαίτερα ανησυχητικά ευρήματα.
Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να σταθούμε στην καταφανή αναποτελεσματικότητα κρίσιμων θεσμών αναφορικά με την προστασία της ασφάλειας των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις. Μεγάλη ανησυχία προκαλεί το πολύ μικρό τμήμα των ατόμων, που αναφέρουν ότι έχουν δεχθεί σωματική ή σεξουαλική βία/παρενόχληση και ωστόσο δεν απευθύνθηκαν στην αστυνομία. Μόνο τα τρία (3) στα δέκα (10) θύματα σωματικής/σεξουαλικής βίας δηλώνουν ότι κατήγγειλαν στην αστυνομία το περιστατικό. Ταυτόχρονα, σοκαριστικά είναι και τα στοιχεία που αφορούν στην πολιτική προστασία, αφού οι τρεις (3) στους τέσσερις (4) που αντιμετώπισαν καταστάσεις κρίσεις την τελευταία διετία (πλημμύρες, πυρκαγιές, σεισμούς κ.λπ), έμειναν αβοήθητοι, χωρίς να λάβουν έγκαιρα κάποια βοήθεια και υποστήριξη από αρμόδιους φορείς.
Ολόκληρη η έρευνα - βαρόμετρο