Η αντίφαση έχει τις ρίζες της στην επιλεκτική επιβολή για τη διατήρηση της επιρροής στο Καράκας, καθώς και σε δεκαετίες πολιτικής για το πετρέλαιο
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περάσει χρόνια πλήττοντας με κυρώσεις τη Βενεζουέλα, στην προσπάθεια να αποκόψουν τα έσοδα από το πετρέλαιο που συντηρούν την κυβέρνηση του προέδρου Νικολάς Μαδούρο.
Η Ουάσινγκτον έχει επιβάλει σαρωτικούς περιορισμούς στην κρατική πετρελαϊκή βιομηχανία της Βενεζουέλας, έχει απειλήσει να κατασχέσει ή να μπλοκάρει δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν το χαρακτηριστικό βαρύ αργό πετρέλαιο της νοτιοαμερικανικής χώρας και έχει προειδοποιήσει εταιρείες σε όλο τον κόσμο να μην κάνουν επιχειρήσεις με το Καράκας.
Στις αρχές Δεκεμβρίου, οι ΗΠΑ κατέσχεσαν ένα δεξαμενόπλοιο με κυρώσεις στα ανοικτά των ακτών της Βενεζουέλας, η πρώτη τέτοια κατάσχεση που συνδέεται με το πετρέλαιο της Βενεζουέλας στο πλαίσιο της τρέχουσας εκστρατείας πίεσης.
Το εμπλεκόμενο πλοίο, που αναφέρεται ευρέως ως Skipper, πρόσθεσε ένα πριμ γεωπολιτικού κινδύνου στις αγορές πετρελαίου και προκάλεσε την έντονη καταδίκη του Καράκας ως "κλοπή".
Η Ουάσινγκτον έχει έκτοτε κατασχέσει ένα δεύτερο πετρελαιοφόρο ανατολικά των νήσων Μπαρμπέιντος. Οι αμερικανικές αρχές καταδιώκουν επίσης ενεργά ένα τρίτο δεξαμενόπλοιο που συνδέεται με τη Βενεζουέλα, το οποίο προσπάθησε να αποφύγει την επιβίβαση και τελεί υπό δικαστική εντολή κατάσχεσης.
Οι αξιωματούχοι λένε ότι το πλοίο αποτελεί μέρος του λεγόμενου σκιώδους στόλου ή στόλου-φάντασμα που χρησιμοποιείται για την παράκαμψη των κυρώσεων, και αν κατασχεθεί, οι ΗΠΑ σκοπεύουν να κρατήσουν το πλοίο και το φορτίο του.
Ωστόσο, εν μέσω αυτού του σχεδόν ολοκληρωτικού αποκλεισμού, μια αμερικανική πετρελαϊκή εταιρεία συνεχίζει να δραστηριοποιείται στο εσωτερικό της χώρας: Η Chevron.
Η προφανής αντίφαση έχει τροφοδοτήσει κατηγορίες για υποκρισία και σύγχυση σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής των αμερικανικών κυρώσεων. Στην πραγματικότητα, η παρουσία της Chevron στη Βενεζουέλα αναδεικνύει τα βαθύτερα αίτια της βεβαρημένης σχέσης της Ουάσιγκτον με τη χώρα και συμβάλλει στο να φωτιστεί το υπόβαθρο της τελευταίας κλιμάκωσης.
Κάποτε ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο
Η άνοδος της Βενεζουέλας στην κορυφή ξεκίνησε με τις ανακαλύψεις πετρελαίου στις αρχές του 20ου αιώνα, που την κατέστησαν παγκόσμιο εξαγωγέα μέχρι τη δεκαετία του '40, με τις διαδοχικές κυβερνήσεις να διαπραγματεύονται όρους με ξένες εταιρείες, μέχρι που η δημιουργία της PDVSA το 1976 επισημοποίησε τον κρατικό έλεγχο.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Βενεζουέλα ήταν μια φτωχή, αγροτική χώρα στο περιθώριο της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτό άλλαξε απότομα στις δεκαετίες του 1910 και 1920, όταν ανακαλύφθηκαν τεράστια αποθέματα πετρελαίου κάτω από τη λίμνη Μαρακαΐμπο και τις ανατολικές πεδιάδες, προκαλώντας σπουδή ξένων επενδύσεων με επικεφαλής αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες.
Μέχρι τα χρόνια του μεσοπολέμου, οι παγκόσμιες μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες - συμπεριλαμβανομένων των προκατόχων της Chevron, της Shell και της Exxon - κυριαρχούσαν στον πετρελαϊκό τομέα της Βενεζουέλας. Το κράτος της Βενεζουέλας, αδύναμο και αυταρχικό υπό στρατιωτικούς ισχυρούς άνδρες όπως ο Χουάν Βισέντε Γκόμεζ, προσέφερε γενναιόδωρες παραχωρήσεις με αντάλλαγμα δικαιώματα και φόρους. Τα έσοδα από το πετρέλαιο επισκίασαν γρήγορα τη γεωργία, μετατρέποντας τη Βενεζουέλα σε έναν από τους κορυφαίους εξαγωγείς στον κόσμο μέχρι τη δεκαετία του '40.
Υπό τον πρόεδρο Ισάιας Μεντίνα Ανγκαρίτα, η Βενεζουέλα μεταρρύθμισε τον πετρελαϊκό της τομέα χωρίς να διαρρήξει τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αυξάνοντας τους φόρους για τις ξένες εταιρείες μέσω αλλαγών που έγιναν με διαπραγμάτευση και διατήρησαν την παραγωγή και τις επενδύσεις. Ως φιλοδυτικός εκσυγχρονιστής που ευθυγράμμισε τη Βενεζουέλα με τη συμμαχική πολεμική προσπάθεια και διέκοψε τους δεσμούς με τις δυνάμεις του Άξονα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μεντίνα ανατράπηκε το 1945 - μια κίνηση στην οποία η Ουάσινγκτον δεν εναντιώθηκε ενεργά ούτε παρενέβη για να την αποτρέψει.
Πρώτο κύμα εθνικοποιήσεων υπό δυτική ηγεσία
Τα επανειλημμένα στρατιωτικά πραξικοπήματα της Βενεζουέλας στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα εδραίωσαν την εξάρτηση από τις ξένες πετρελαϊκές εταιρείες, οι οποίες βασίζονταν στο πετρέλαιο για έσοδα και σταθερότητα, ενώ το τέλος της στρατιωτικής κυριαρχίας μετά το 1958 δημιούργησε την πολιτική σταθερότητα που κατέστησε τελικά δυνατή την εθνικοποίηση.
Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Κάρλος Αντρές Πέρεζ, του οποίου το οικονομικό σχέδιο, "La Gran Venezuela", προέβλεπε την εθνικοποίηση της πετρελαϊκής βιομηχανίας, η Βενεζουέλα εθνικοποίησε επίσημα την πετρελαϊκή της βιομηχανία την 1η Ιανουαρίου 1976 στην τοποθεσία της πετρελαιοπηγής Zumaque 1. Αυτή ήταν η γέννηση της Petróleos de Venezuela S.A. ή PDVSA.
Σε αντίθεση με ορισμένες εθνικοποιήσεις αλλού, αυτό θεωρήθηκε αρχικά ως τεχνοκρατική επιτυχία, καθώς η PDVSA διοικούνταν από δυτικά εκπαιδευμένους μάνατζερ, επανεπένδυε τα κέρδη και διατηρούσε στενούς δεσμούς με τις διεθνείς αγορές.
Για δύο δεκαετίες, η PDVSA έγινε μία από τις πιο σεβαστές εθνικές πετρελαϊκές εταιρείες παγκοσμίως. Επέκτεινε την ικανότητα διύλισης στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, και διατήρησε την παραγωγή σε υψηλά επίπεδα. Η Βενεζουέλα παρέμεινε αξιόπιστος προμηθευτής και οι ξένες εταιρείες συνέχισαν να δραστηριοποιούνται μέσω συνεργασιών και συμβάσεων παροχής υπηρεσιών.
Κακή διαχείριση και πτώση των τιμών του πετρελαίου
Μέχρι τις δεκαετίες του '80 και του '90, ωστόσο, οι ρωγμές διευρύνθηκαν. Οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν, το χρέος αυξήθηκε και η κακοδιαχείριση της οικονομίας υπονόμευσε το βιοτικό επίπεδο. Το πολιτικό σύστημα -στο οποίο κυριαρχούσαν δύο κεντρώα κόμματα- έχασε τη νομιμοποίησή του, κατηγορούμενο για διαφθορά και υφαρπαγή του πετρελαϊκού πλούτου από την ελίτ.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ούγκο Τσάβες, πρώην αξιωματικός του στρατού που είχε ηγηθεί μιας αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος, αναδείχθηκε σε εθνική φυσιογνωμία. Διοχέτευσε την ευρέως διαδεδομένη οργή για την ανισότητα, την ξένη επιρροή και την αντιληπτή προδοσία του πετρελαϊκού πλούτου της Βενεζουέλας.
Ο Τσάβες και οι ΗΠΑ
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της προεδρίας του Τσάβες, αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των Chevron και ExxonMobil, δραστηριοποιούνταν ανοιχτά στη Βενεζουέλα, προμηθεύοντας τα αμερικανικά διυλιστήρια με βαρύ αργό πετρέλαιο, ακόμη και όταν οι πολιτικές σχέσεις επιδεινώνονταν.
Την περίοδο 2006-07, ο Τσάβες διέταξε όλες τις ξένες πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη ζώνη του Ορινόκο να μετατρέψουν τα έργα τους σε κρατικές κοινοπραξίες πλειοψηφικής ιδιοκτησίας με την PDVSA να κατέχει τουλάχιστον το 60%.
Οι εταιρείες που δέχθηκαν παρέμειναν με χειρότερους όρους, ενώ οι εταιρείες που αρνήθηκαν ουσιαστικά εκδιώχθηκαν. Η ExxonMobil αρνήθηκε τους νέους όρους, τα περιουσιακά της στοιχεία εθνικοποιήθηκαν και η Exxon αποχώρησε από τη Βενεζουέλα και αργότερα κέρδισε υποθέσεις διαιτησίας κατά του κράτους της Βενεζουέλας.
Η ConocoPhillips αρνήθηκε επίσης τους νέους όρους, τα περιουσιακά της στοιχεία κατασχέθηκαν και η εταιρεία αποχώρησε, ενώ κατέθεσε επίσης σημαντική διεθνή διαιτησία και σε μεγάλο βαθμό κέρδισε.
Η Chevron αποδέχθηκε την επαναδιαπραγμάτευση, παρέμεινε στη Βενεζουέλα καθ' όλη τη διάρκεια της προεδρίας του Τσάβες και μετά, λειτουργώντας μειοψηφικά μερίδια υπό τον έλεγχο της PDVSA.
Οι αμερικανικές κυρώσεις κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τσάβες ήταν περιορισμένες και στοχευμένες, εστιάζοντας κυρίως στους περιορισμούς των όπλων και σε έναν μικρό αριθμό ατόμων που κατηγορούνταν για παράνομες δραστηριότητες και όχι στην οικονομία στο σύνολό της.
Οι εντάσεις με τις ΗΠΑ κλιμακώνονται υπό τον Μαδούρο
Μόνο μετά τον θάνατο του Τσάβες και εν μέσω της εμβάθυνσης της πολιτικής και οικονομικής κρίσης υπό τον Νικολάς Μαδούρο, η Ουάσινγκτον άλλαξε στρατηγική - επιβάλλοντας πρώτα οικονομικές κυρώσεις το 2017 και αργότερα, το 2019, στοχεύοντας άμεσα τον πετρελαϊκό τομέα της Βενεζουέλας, σηματοδοτώντας μια αποφασιστική ρήξη στην πιο συναλλακτική σχέση που υπήρχε προηγουμένως.
Από το 2019, οι αμερικανικές κυρώσεις στοχεύουν την PDVSA και το ευρύτερο εμπόριο πετρελαίου, εμποδίζοντας την οικονομική πρόσβαση και απαγορεύοντας τις περισσότερες εξαγωγές. Τα μέτρα είχαν σχεδιαστεί για να στερήσουν από τον Μαδούρο την πρόσβαση σε σκληρό νόμισμα, ενώ παράλληλα πίεζαν την κυβέρνησή του σε διαπραγματεύσεις με την αντιπολίτευση.
Η επιβολή των κυρώσεων περιελάμβανε επιθετική δράση κατά της ναυτιλίας. Δεξαμενόπλοια που ήταν ύποπτα ότι μετέφεραν αργό πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα απειλήθηκαν με κατάσχεση, τους αρνήθηκαν την ασφάλιση ή τους απαγόρευσαν την είσοδο στα λιμάνια. Οι ΗΠΑ έχουν επίσης επιβάλει κυρώσεις σε μεσάζοντες που κατηγορούνται ότι συγκαλύπτουν την προέλευση του πετρελαίου της Βενεζουέλας και το δρομολογούν μέσω τρίτων χωρών.
Το αποτέλεσμα ήταν ένα σκιώδες εμπόριο πετρελαίου, με αργό από τη Βενεζουέλα να πωλείται με μεγάλες εκπτώσεις, συχνά σε αγοραστές στην Ασία, μέσω αδιαφανών δικτύων εμπόρων και μεταφορών από πλοίο σε πλοίο.
Εξαίρεση της Chevron
Η Chevron είναι η μόνη μεγάλη αμερικανική πετρελαϊκή εταιρεία που εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στη Βενεζουέλα, επειδή της έχει χορηγηθεί ειδική άδεια από το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών. Η άδεια που εκδόθηκε από το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων (OFAC), επιτρέπει στη Chevron να παράγει και να εξάγει πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα υπό αυστηρούς όρους.
Η Chevron επιτρέπεται να δραστηριοποιείται στη Βενεζουέλα μόνο σε πετρελαϊκά έργα που έχει ήδη μοιραστεί με την PDVSA. Δεν μπορεί να ξεκινήσει νέα έργα ή να αυξήσει σημαντικά την παραγωγή.
Οι δραστηριότητες της Chevron είναι δομημένες έτσι ώστε οι ταμειακές ροές και τα κέρδη να μην ωφελούν άμεσα την PDVSA ή το κράτος της Βενεζουέλας σύμφωνα με τις τρέχουσες άδειες κυρώσεων.
Αντ' αυτού, τα κεφάλαια χρησιμοποιούνται για την κάλυψη βασικών λειτουργικών δαπανών, όπως το προσωπικό, η συντήρηση και η μεταφορά για το ένα τρίτο έως το ένα τέταρτο της παραγωγής πετρελαίου της Βενεζουέλας.
Η Chevron πληρώνεται με... πετρέλαιο;
Η PDVSA απέτυχε επί χρόνια να πληρώσει το μερίδιό της στα λειτουργικά έξοδα και τους λογαριασμούς στις κοινοπραξίες τους. Στην πραγματικότητα, η Chevron αποπληρώνεται σε πετρέλαιο, αντί να πληρώνει τη Βενεζουέλα σε μετρητά. Η κυβέρνηση της Βενεζουέλας δεν λαμβάνει νέα έσοδα από αυτές τις επιχειρήσεις - ούτε μερίσματα, ούτε έσοδα από τον προϋπολογισμό, ούτε άμεσες μεταφορές μετρητών.
Η άδεια είναι προσωρινή και πρέπει να ανανεώνεται περιοδικά, δίνοντας στην Ουάσιγκτον τη δυνατότητα να την ανακαλέσει εάν οι πολιτικές συνθήκες επιδεινωθούν.
Γιατί η Ουάσιγκτον το επιτρέπει
Αμερικανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι η συνεχιζόμενη παρουσία της Chevron στην πραγματικότητα ενισχύει την επιβολή κυρώσεων αντί να την υπονομεύει.
Πρώτον, η Chevron παρέχει διαφάνεια. Το πετρέλαιο που παράγεται με την άδειά της είναι ανιχνεύσιμο, ασφαλισμένο και πωλείται μέσω επίσημων καναλιών, μειώνοντας την εξάρτηση της Βενεζουέλας από παράνομους εμπόρους και δύσκολα ελεγχόμενες αποστολές.
Από τη σκοπιά της Ουάσινγκτον, το να επιτρέπονται περιορισμένες, εποπτευόμενες εξαγωγές είναι προτιμότερο από το να οδηγούνται όλες οι πωλήσεις πετρελαίου της Βενεζουέλας στην παρανομία.
Δεύτερον, οι δραστηριότητες της Chevron συνδέονται με την αποπληρωμή του χρέους. Η PDVSA οφείλει στη Chevron εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια, αφού επί χρόνια δεν κάλυπτε το μερίδιό της στις δαπάνες της κοινοπραξίας. Επιτρέποντας στη Chevron να ανακτήσει αυτές τις απώλειες μέσω των αποστολών πετρελαίου, διακανονίζει τις υφιστάμενες υποχρεώσεις χωρίς να εισφέρει νέα μετρητά στο κράτος της Βενεζουέλας.
Τρίτον, η συμφωνία προσφέρει μόχλευση. Η άδεια μπορεί να αυστηροποιηθεί, να επεκταθεί ή να ανακληθεί ανάλογα με τη συμπεριφορά του Καράκας, ιδίως γύρω από τις εκλογές και τις διαπραγματεύσεις με την αντιπολίτευση. Υπό αυτή την έννοια, η Chevron λειτουργεί ως βαλβίδα πίεσης και όχι ως ανταμοιβή.
Οι επικριτές, συμπεριλαμβανομένων στελεχών της αντιπολίτευσης της Βενεζουέλας και ομάδων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, υποστηρίζουν ότι οποιαδήποτε παραγωγή πετρελαίου ωφελεί τελικά την κυβέρνηση Μαδούρο και αποδυναμώνει την ηθική ισχύ των κυρώσεων.
Εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει αναπτύξει πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας, επιτεθεί και ανατρέψει την κυβέρνηση, καμία εταιρεία δεν θα ήταν σε καλύτερη θέση από τη Chevron για να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της ταλαιπωρημένης πετρελαϊκής βιομηχανίας της χώρας.
Αν, αντιθέτως, ο Τραμπ συνάψει συμφωνία με τον Μαδούρο, το Καράκας θα πρέπει να μεγιστοποιήσει τις εξαγωγές πετρελαίου για να δημιουργήσει μετρητά - και πάλι προς όφελος της Chevron.