Κατατέθηκε στο Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ο προκαταρκτικός φάκελος υποψηφιότητας του Φρουρίου της Σπιναλόγκας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΚατατέθηκε στο Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ο προκαταρκτικός φάκελος υποψηφιότητας του Φρουρίου της Σπιναλόγκας.
Η τελική μορφή του φακέλου υποψηφιότητας θα κατατεθεί έως την 1η Φεβρουαρίου 2019. Σημειώνεται ότι η τελευταία εγγραφή ελληνικού μνημείου στον Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς ήταν του Αρχαιολογικού Χώρου των Φιλίππων, τον Ιούλιο του 2016.
Η συγκρότηση του φακέλου υποψηφιότητας του Φρουρίου Σπιναλόγκας είναι αποτέλεσμα συλλογικής εργασίας και συνεργασίας των αρμόδιων Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου και της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, με τον δήμο Αγίου Νικολάου Κρήτης.
Μέρος του προκαταρκτικού φακέλου στηρίζεται σε πρόταση που υπέβαλε τον Μάιο του 2017 ο δήμος Αγίου Νικολάου Κρήτης. Επί του παρόντος καταρτίζεται, επίσης, αναλυτικό Διαχειριστικό Σχέδιο του μνημείου, το οποίο είναι προαπαιτούμενο για την ένταξη ενός μνημείου στον Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Τόσο η εκπόνηση του προκαταρκτικού φακέλου που υπεβλήθη χθες, όσο και η συγκρότηση του τελικού φακέλου υποψηφιότητας του Φρουρίου Σπιναλόγκας, εδράζεται στις επιχειρησιακές οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού.
Η Σπιναλόγκα αποτελεί σήμερα τον δεύτερο σε επισκεψιμότητα αρχαιολογικό χώρο της Κρήτης, μετά το μινωικό ανάκτορο της Κνωσού, καθώς συνδυάζει την αρχαιολογική αξία ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος οχυρωματικής αρχιτεκτονικής με διαχρονική χρήση από τον 16ο έως και τον 20ό αιώνα, με τη σημασία ενός τόπου ιστορικής μνήμης, με ιδιαίτερους συμβολισμούς, ενός χώρου εγκλεισμού και απομόνωσης, από τους πιο ιδιαίτερους της νεότερης ιστορίας της Κρήτης και της Ελλάδας γενικότερα.
Το όνομα Σπιναλόγκα
Σήμερα Σπιναλόγκα ονομάζουμε μονάχα το μικρό νησί, αλλά οι Ενετοί με το όνομα αυτό αποκαλούσαν και την μεγάλη χερσόνησο Νησί ή Κολοκύθα που ενώνεται με την Ελούντα με ένα στενό ισθμό.
Αναφέρεται ότι η Κολοκύθα ήταν ενωμένη με την Σπιναλόγκα (γι αυτό μοιράζονταν το ίδιο όνομα), αλλά το 1526 οι Ενετοί άνοιξαν διώρυγα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το μικρό αυτό νησί.
Η πληροφορία αυτή προέρχεται από τον Ενετό χαρτογράφο Vincenzo Coronelli και την αναφέρουμε με κάθε επιφύλαξη για την ακρίβεια της. Πάντως το νησί απέχει από την Κολοκύθα μόνο 170 μέτρα και τα νερά είναι αβαθή, οπότε είναι πιθανό οι Ενετοί πράγματι να προχώρησαν στο έργο αυτό προκειμένου να δημιουργήσουν ένα απόρθητο νησί - φρούριο.
Το όνομα Σπιναλόγκα προέκυψε γύρω στο 13ο αιώνα με νονούς τους Ενετούς κατακτητές, οι οποίοι αφού δεν είχαν εξοικείωση με την ελληνική γλώσσα παρέφθειραν (παράφρασαν) το τοπωνύμιο «στην Ολούντα» σε Σπιναλόντε αρχικά (13ος αιώνας) και αργότερα σε Σπιναλόγκα. Όχι τυχαία βέβαια, γιατί το Σπιναλόγκα τους ήταν ήδη γνωστό από μία νησίδα στη Βενετία, τη σημερινή Τζιουντέκα (Εβραϊκή).
Μια άλλη ερμηνεία του ονόματος Σπιναλόγκα, το θέλει να έχει προκύψει από το σχήμα της νησίδας που θυμίζει μακρύ αγκάθι (σπίνα=αγκάθι, λόνγκα=μακρύ), μία θεωρία που δεν την ενστερνίζονται πολλοί.
Αρκετά αργότερα το 1957 παρουσιάστηκε ένα άλλο όνομα για τη νησίδα, το όνομα Καλυδών, σαν μια ανεπιτυχής προσπάθεια για να αντικατασταθεί το λατινογενές Σπιναλόγκα με ένα ελληνοπρεπές όνομα.
Το νησί των λεπρών
Η Σπιναλόγκα παρά την μεγάλη και πολυτάραχη ιστορία της είναι κυρίως γνωστή σήμερα σαν το νησί των λεπρών.
Το 1903 στην Κρήτη ιδρύεται Λεπροκομείο στη Σπιναλόγκα για την απομόνωση όσων έπασχαν από τη νόσο του Χάνσεν από τον υγιή πληθυσμό.
Δεν είχε βρεθεί ακόμα το φάρμακο για τη λέπρα και η κολλητική νόσος ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ανθρώπων. Οι χανσενικοί ήταν απομονωμένοι σε περιοχές (μεσκινιές) έξω από τις πόλεις περιμένοντας να ζήσουν από την φιλευσπλαχνία των διαβατών.
Στην Κρήτη διατηρούνται ακόμα τα τοπωνύμια Μεσκινιά, για παράδειγμα στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Ειδικά στο Ηράκλειο πρόκειται για τη συνοικία Χρυσοπηγή που βρίσκεται νότια από τη Λεωφόρο Ικάρου, πριν τη συνοικία Πόρος.
Ηταν η εποχή που ο κόσμος πανικοβάλλονταν από τη λέπρα και οι λεπροί έπρεπε να φορούν κουδούνια για να προειδοποιούν τον κόσμο να απομακρύνεται έγκαιρα από κοντά τους. Τότε δεν γνώριζαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει φυσική ανοσία στην ασθένεια αυτή και ότι ο κίνδυνος μόλυνσης ήταν πολύ μικρότερος από όσο νόμιζαν. Ποιος όμως θα ρίσκαρε να μολυνθεί από μια ανίατη, θανατηφόρο ασθένεια;
Έτσι ένα νησάκι ήταν ιδανική λύση για να απομακρυνθούν από τον υγιή πληθυσμό οι χανσενικοί και να αισθανθούν ασφαλείς οι υγιείς. Η Σπιναλόγκα ήταν ιδανική λύση γιατί πρόσφερε εύκολη επικοινωνία με τη στεριά για τη μεταφορά των ασθενών, τροφίμων και εφοδίων. Επίσης υπήρχαν πολλά άδεια σπίτια σ’ αυτή μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων κατοίκων της.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτις 30 Μαίου του 1903 υπογράφηκε η απόφαση για να μετατραπεί η Σπιναλόγκα σε νησί των λεπρών και μεταφέρθηκαν 250 ασθενείς από διάφορα μέρη της Κρήτης. Μετά το 1913 η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα και άρχισαν να έρχονται ακόμα περισσότεροι άρρωστοι στη Σπιναλόγγα, ενώ αργότερα δέχτηκε ασθενείς ακόμα και από άλλες χώρες και χαρακτηρίστηκε σαν Διεθνές Λεπροκομείο.
Από το 1948 και μετά ο αριθμός των λεπρών στη Σπιναλόγκα άρχισε να μειώνεται γιατί τότε ανακαλύφθηκε το πρώτο φάρμακο κατά της φρικτής αυτής αρρώστειας.
Το Λεπροκομείο έμεινε ανοιχτό μέχρι το 1957, οπότε οι τελευταίοι 20 ασθενείς μεταφέρθηκαν σε λεπροκομείο στην Αθήνα. Στο μεταξύ πολλοί είχαν θεραπευτεί και επέστρεψαν στα σπίτια τους.
Από τότε και στο εξής η Σπιναλόγκα εγκαταλείπεται και λεηλατείται, ενώ πολλά αρχιτεκτονικά μέλη των οικοδομών της στολίζουν τα πολυτελή ξενοδοχεία της περιοχής της Ελούντα.